Sosyal ve Yapısal Etkenler

Türk konar-göçer sosyo-ekonomik yapısının bir sonucu olarak en erken çağlardan beri Türk topluluklarında hayvancılık, iktisadi hayatta önemli bir yer tutmuştur. Ancak, bu yapıda kışlak hayatının da görülmesi sebebiyle Türk hayat yapısı tam manasıyla bir göçebe hayatı olmayıp, yarı konar-göçer yarı yerleşik bir hayat tarzı üstüne kuruludur.388

Bu hayat tarzı bölgedeki aşiretlerin de birbirleri arasındaki anlaşmazlıklara sebep olmaktadır. Bu tür hayat kavgaları bölgede sürekli olarak yaşanmakta ve aşiret mensupları bu kavgalardan büyük zararlar görmektedirler.

Ziya Gökalp, bölge halkının karakteristik özellikleri ile ilgili şu ifadeleri kullanmaktadır: “Köylülerimiz genellikle Kürt kavmine mensup, cahil ve aşiret ahlakıyla yetişmektedir. Hissiyeti milliye ve vataniyeden külliyen mahrumdur. Kürt köylüsü devlet hakimiyetini bilmediği için vergi vermek istemez; vatanı, köy yahut aşiretten ibaret zannettiği için askerlikten kaçar, kanunun yazılmış olduğu lisanın bir kelimesini anlamadığı için mahkemenin celplerine, davetlerine icap etmez, zekatı şeriyi molla ve şeyhlere tamamen verdiği için aşardan, ağnamdan çalmayı doğru bir hareket zanneder. Köylü bu arzularından müyesser olmak için bir hamiye, bir yardımcıya muhtaçtır. İşte, köy sahipleri, tabiri mahallisiyle köy ağasını yetiştiren, köylülerin bu ihtiyacıdır.”389

Günümüzde de bölge halkının geçmişe göre azalma gösterse de bu düşüncelerinin etkileri hala devam etmektedir. Hatta, Türkiye’deki seçim faaliyetleri bu bölgede diğer bölgelerden farklı olarak cereyan etmektedir. Siyasi parti liderleri diğer bölgelerde seçim meydanında insanlara düşüncelerini aktarırken, Güneydoğu’da ise aşiret reislerini aracı olarak kullanmaktadır. Siyasi liderler düşüncelerini, vaatlerini aşiret reislerine anlatmak suretiyle bölge insanın oyunu kazanmayı tercih etmektedirler. Bölge halkı siyasal anlamda birey değildirler. Siyasi anlamdaki bu uygulama, Güneydoğu halkının hayatın bütün kademelerinde de aşağı yukarı mevcuttur.390

Aşiretlerin bölgedeki hakimiyet gücünden PKK da faydalanma yoluna gitmiştir. Devlet yanlısı aşiretlere karşı saldırılar ve silahlı eylemler düzenleyerek bu aşiretleri sindirmek istemiş, kimi aşiretleri de kendi amaçları doğrultusunda kullanmıştır. Örgüt,

388 _{ÇAY, Abdulhaluk M.; a.g.m., s.25} 389 _{GÖKALP, Ziya; a.g.e., s.108-109} 390 _{KAYNAK, Mahir; a.g.e., s.118}

94

ilk silahlı eylemini 1979 yılında Bucak Aşiretine saldırarak gerçekleştirmiştir.391 Aşiret yapılanmasını çok iyi bilen PKK, bölgedeki eylemlerinde bazı aşiretlerden azami derecede faydalanma yoluna gitmiştir.

Ancak, bu aşiretlerin pek çoğunu tedhiş yoluyla korkutarak veya sindirerek

yanına çekmeyi başarmış ve kullanmıştır. Nitekim, bir PKK itirafçısı olan S. Dönmez’in “Aile ya da aşiretten bir kişiyi kazanmayı başardıysak, bütün aile ya da

aşiret bizim tarafımıza geçiyordu”392 sözleriyle PKK’nın aşiret stratejisi ortaya çıkmaktadır.

Bunun yanında, Türkiye Devleti de bazı aşiretlerden geçmişte istifade etmiş, günümüzde de istifade etmektedir. II. Abdulhamit döneminde ayaklanan Ermenilere karşı bölgedeki aşiretlerden “hamidiye alayları” kurularak faydalanılmıştır.393 PKK’ya karşı mücadelede de bazı aşiretlerle Türkiye Devleti’nin işbirliği yaptığı bilinmektedir. Bu durum terörist başı Öcalan tarafından Türkiye’nin “Kürdü Kürde, Kürdü Ermeniye, Ermeniyi Kürde kırdırmada olduğu gibi, lanetli bir politikayı tekrar canlandırmak”394 istediği şeklinde değerlendirilmiştir. Öcalan, Türkiye’nin aşiretler aracılığı ile bölge halkını kullandığını iddia etmiştir.

Bölgenin ekonomik yapısı incelendiğinde yurdun diğer kesimlerinden daha geride olduğu görülmektedir. Örgüt, bu konuyu istismar ederek, devletin özellikle bölgeyi geri bıraktığını, sömürdüğünü ve bölge halkını ikinci sınıf vatandaş olarak gördüğünü, propaganda aracı kullanmaktadır.395 Bölge halkının eğitimsizliğinden istifade eden PKK, halkı kendi tarafına çekmeye çalışmaktadır. Örgüt, bölge halkının ekonomik geri kalmışlığından faydalanarak örgüte eleman kazandırma faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Örgüte katılanların çoğuna iş verileceği ve ailesine maaş bağlanacağı yönünde vaatler verilerek gençler kandırılmaktadır.396

Ancak, ekonomik yönden Türkiye’nin diğer bölgeleri de pek farklı durumda değildir. Devlet İstatistik Kurumunun 2000 yılı verileri, ekonomik nedenlerle en çok göç veren bölgeler bazında incelendiğinde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin diğer

391 _{BALLI, Rafet; a.g.e., s.205}

392 _{İMSET, İ.; PKK, Ayrılıkçı Şiddetin Yirmi Yılı, Ankara, 1994, s.44, (Zikreden; TATAR, Hüsniye Canbay;}

a.g.m., s.288-289)

393 _{DENKER, M.Sami; a.g.e., s.44}

394 _{ÖCALAN, Abdullah-KÜÇÜK, Yalçın; a.g.e., s.160-161}

395 _{UNAN, Fahri; Politika Çıkmazındaki Kürt Meselesi, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Üzerine Araştırmalar III,}

Boğaziçi Yayınları, Ankara, 1992, s.63

95

bölgelerden çok fazla farkının olmadığı, hatta Karadeniz Bölgesi’nin daha fazla göç verdiği görülmektedir.397

Ayrıca, bölgede geçmişte yaşanan ayaklanmalar ve günümüzde yaşanan PKK gerçeği, bölgenin geri kalmasına önemli etkileri olmuştur. Burada yaşanan olaylar devlete sıkıntılar yarattığından bu bölgeye gerektiği gibi ekonomik yatırımlar yapılamamıştır. Fakat son yıllarda başlatılan ve şu anda bitme aşamasına gelen GAP Projesiyle, tarım ve hayvancılık sektörlerinde büyük bir atılım gerçekleştirilerek bu sıkıntılar aşılmaya çalışılmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu, milli devlet yapısına sahip olmadığı için yöre halkının mensubiyet özelliği, bir başka deyişle, devlete bağlılığı gelişmemiştir. Bunun üzerine Cumhuriyet öncesi ve sonrası yaşanan ayaklanmalar, bölge halkının devlete güvenini iyice sarsmıştır. Cumhuriyet kurulduktan sonra milli devlet yapısına kavuşulmasına rağmen bölgede Cumhuriyet devrimlerine karşı gerçekleştirilen ayaklanmalar, halkı devlete bağlılık konusunda geri bırakmıştır.398

Yöre halkının bu sosyo-psikolojik durumundan faydalanan PKK, yaptığı propagandalarla bölge halkının bir kısmını devlete karşı kışkırtmaktadır. Devletle terör örgütü arasında kalan yöre halkının bir kısmı PKK tarafına, bir kısmı da devletin tarafına geçmektedir. Bu durum ise bölgede sürekli bir kaos ortamının yaşanmasına sebep olmaktadır.

Örgüt, bölgede bebeğinden kadınına birçok insanı katlederek otoritesini kurmaya çalışmıştır. Gerçekleştirdiği bu katliamları devletin yaptığını ileri sürerek halkı kendi tarafına çekmeye çalışmıştır. Önce katliamlar gerçekleştiren, ardından ajitasyon yaparak halkı kazanmaya çalışan PKK, zulüm yaptığı halkın daha sonra savunuculuğunu yapmaktadır.399

Bölgedeki sosyal-yapısal etkenlerin dışında dış faktörlerin de etkilerinin incelenmesi gerekir. Batılı ülkelerin Şark Meselesi olarak adlandırdığı politikalarında şu esaslar bulunmaktadır:400

397 _{www.tuik.gov.tr, Bölgelerin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı, 28.03.2007} 398 _{TATAR, Hüsniye Canbay; a.g.m., s.291-292}

399 _{TATAR, Hüsniye Canbay; a.g.m., s.294}

400 _{ÖGEL, Yıldız, ERÖZ Mehmet vd.; Türk Milli Bütünlüğü İçerisinde Doğu Anadolu, Ankara, 1992, s.168-170,}

96

• Maddi Sebepler: Avrupa, 19. yy.da sanayi ve sermaye merkezi olmuştur. Bunları işleyebilmesi için ham madde bulacağı ve işlediği mamulleri satacağı pazarlara ihtiyaç duymuştur.

• Stratejik Sebepler: Pazar oluşturmak maksadıyla, koloniler ve pazarlar kurmuş, buralarla irtibat sağlamak için stratejik mevkileri ellerinde tutmaları gerekmiştir.

• Psikolojik Sebepler: Prestij sahibi devlet olmak, sahip olunan maddi üstünlükle paralel olarak büyük devlet ve büyük millet olma arzusu.

Bunların yanında, Türklerin Anadolu’ya girdiği 1071 yılından itibaren uygulamaya başladıkları Şark Meselesiyle, Türkleri Anadolu’dan atmayı amaçlamışlardır.401 Ancak, bu amaçlarına hiçbir zaman ulaşamayan bu devletler, PKK’yı desteklemek suretiyle Türkiye topraklarını bölmeye çalışmaktadırlar.