Sosyal Yapı

3.2.1.Yerleşim ve Nüfus 3.2.1.1.Yerleşme Dokusu

Çermik ilçesinde 1’i ilçe merkezi, 115’i sürekli kır yerleşmesi olmak üzere toplam 116 daimi yerleşim birimi bulunmaktadır. İlçedeki tek kasaba yerleşmesi ilçe merkezi olan Çermik’tir. Çermik ilçesindeki sürekli kır yerleşmelerinin 77’sı köy, 38’i ise yörede “mezra” olarak adlandırılan mahalle konumundadır. Ayrıca, ilçede geçici kır yerleşmelerden olan “hollık”, “havş” ve “çadır”lar da yaygın bir şekilde bulunmaktadır.

3.2.1.1.1.Çermik Kasabası

Diyarbakır iline bağlı Çermik ilçe merkezi, çevresi Güneydoğu Toroslara ait dağlık ve tepelik alanlarla kuşatılmış bir mevkide yöresel adı “Sinek çayı” olan ve Fırat nehrine karışan Çermik çayı kenarında, çevreye hakim Kale tepesinin (755 m) doğu eteğinde kurulmuştur.

1990 yılında 16.531 kişi olan ilçe merkezi nüfusu, 2000 yılında 15.843, 2007 yılında 17.825 ve son olarak da Ocak 2013 yılında ise 18.600 kişi tespit edilmiştir.

Bu veriler ışığında, ilçe merkezi nüfusunun son 20 yılda çok az değiştiği sonucuna varılabilir.

Çermik ilçe merkezinin içme suyu projesi 1983 yılında İller Bankası’nca onaylanmış olup işletmeye 1989 yılında alınmıştır. İçme suyu, Gözeler mevkiinde yüzeysel kaynaklardan temin edilmekte olup, şebeke ana besleme depolarını besle-mektedir. İsale hattında ve şebekedeki AÇB boruların büyük kısmı zaman içerisinde PVC borularla Belediyesi tarafından yenilenmiştir. Ancak, ilçe merkezinin yeter-siz kaynak suyu problemi bulunmaktadır. Bu nedenle, İller Bankası’nın yaptığı çalışmalar neticesinde yeni kaynak bulunmuş olup isale hattı ve depo projeleri tamamlanarak 2013 yılının ortalarında bu hattın da işletmeye açılması beklenmektedir.

İlçenin kanalizasyon projesi, 1993 yılında GAP BKİ (atık su arıtma tesisi de dâhil) ve 1998 yılında İller Bankası tarafından olmak üzere iki defa yapılmıştır.

Şebeke inşaatı İller Bankası tarafından yapılmış olmasına (2006) rağmen ilçenin tamamına kanalizasyon şebekesi döşenememiştir. 2011 yılı verilerine göre ilçe merkezinde, kanalizasyon şebekesi bulunan yerler ilçenin ancak % 70’i kadardır.

İlçede, atık sular arıtılmadan dere yatağına deşarj edilmektedir. İlçe merkezine hizmet verebilecek bir atık su arıtma tesisi projesi 1993 yılında GAP BKİ tarafından yapılmıştır, ancak finansman sorunu çözülemediği için bu proje hayata geçememiştir.

İlçe merkezinin katı atıkları, ilçeye 4 km mesafede Çermik-Çüngüş yolu kenarında, mülkiyeti Hazineye ait olan arazide, vahşi depolama şeklinde bertaraf edilmektedir.

Çermik kasabasının en önemli potansiyel ekonomik alanı jeotermal enerjidir.

Söz konusu enerjiye dayalı bulunan termal turizm yeterli durumda değildir. Çok büyük bir potansiyel olmasına rağmen jeotermala dayalı seracılık hiç gelişmemiş olması düşündürücüdür.

3.2.1.1.2. Sürekli Kır Yerleşmeleri

Çermik ilçesi genelinde kırsal yerleşmeler dağınıktır. Kırsal yerleşmelerin gerek Çermik ilçesinde gerekse bölgede çok ve dağınık olması, bölge’nin coğrafi, ekonomik ve toplumsal yapısının bir sonucudur. İlçede yerleşmeler tarım ve hayvancılık faaliyetlere bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Nitekim kırsal yerleşmelerin yarısının düzlüklerde kurulmuş olması, bu durumu doğrulamaktadır. Dağlık ve tepe yamacında kurulan köylerin büyük çoğunluğunun geçim kaynağı hayvancılıktır.

3.2.1.1.3. Dönemlik ve Geçici Kır Yerleşmeleri

Hollik: “Yerleşmeler sürekli, dönemlik ve geçici özellikte olurlar. Bazı kır yerleşmelerinde yıl boyunca sürekli oturulmayıp, yıl içinde belirli dönemlerde bir ekonomik etkinliğin yürütülmesi sırasında oturulur. Bu özellikteki yerleşmelere genel sınıflandırma içerisinde “dönemlik yerleşme” adı verilir” (Elibüyük ve Güzel, 2003: 56).

Diyarbakır İli’nde geçmişten günümüze hayatiyetini devam ettirebilmiş olan, yer yer Mart ayı ortasından Ekim ayı sonlarına kadar kullanılan ve aynı zamanda gün geçtikçe sayıları artan, tarım ve hayvancılık amaçlı yapılmış tek veya birkaç meskene hollik denmektedir.

Yapılışlarında kullanılan malzemeler, kuruluş yerine ve kullanma amacına göre değişebilen yapı planı dikkate alındığında hollikler çoğunlukla pek muntazam olmayan mesken özelliğindedir.

Havş: Etrafı taşlarla örülü avlu niteliğinde yapılara da havş denilmekte-dir. Genellikle akşamları konulmak üzere hayvanlar için yapılır.

Kon (Çadır): Çermik ilçesinde hayvancılık amaçlı geçici bir yerleşme türü ise yörede kon (konareş) adı verilen kıl çadırlarıdır.

Karacadağ yöresindeki koçerlerin (göçerlerin) meskeni çadırdr.

Anadolu’unun pek çok yerinde “karaçadır”, “kıl çadır”, “çul çadır”, Karacadağ yöresinde ise “kon”, “kona reş” adıyla anılan bu mesken, yer tezgâhlarında, keçi kılından dokunan parçaların birbirine eklenmesiyle yapılan, direkler üzerine kurulu, direk sayıları değişebilen ve buna bağlı olarak büyüyüp küçülebilen bir çadır türüdür.

Çadırın önemli özellikleri ise, kurulup sökülmesi ve taşınması kolay olmasıdır (So-muncu, 2005: 138). İşte ilçede konlar daha çok ilçenin güneyinde yani Karacadağ tarafındaki alanlarda bulunmaktadır.

3.2.1.2.Nüfus

3.2.1.2.1. Nüfusta Meydana Gelen Gelişmeler

Yeryüzünde sınırları belli olan alanlarda veya yerlerde belirli zamanlarda yaşayan insan sayısı nüfus olarak tanımlanmaktadır. Burada sınırları belli olan bir mekan üzerinde yaşayan nüfus sayısının bilinmesinden çok, o nüfusun sahip olduğu özelliklerinin bilinmesinin daha büyük bir önem taşımaktadır (Özgür, 1998:59).

Daha da önemlisi mekân boyutunda nüfusun sosyal ve ekonomik niteliklerinin bil-inmesi, o ülke yönetimindeki karar verici kişi ve kurumların daha sağlıklı politikalar oluşturmasına imkan verir.

Bir alanda işe uygun nitelikli insan gücünün bulunması, sayısal olarak istih-damda ihtiyaç duyulan yeterli sayıda nüfusun bulunmasından daha önemlidir. Bu açıdan Çermik ilçesi incelenildiğinde, bu durum ciddi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. “Bölgede büyük potansiyel işgücü varlığına karşın, eğitim ve var olan işgücü istihdam olanakları sınırlıdır. Örneğin, sanayi için ucuz işgücü çekicidir ama, sanayicinin başarısı için işgücünün eğitilmiş olması gerekir; yoksa ne iş olsa yap-maya hazır bir işçi kitlesi sanayinin gelişmesini sağlayıcı bir faktör değildir. Bu işgücüne sanayiden gelen bir talep olmayınca da çalışma alanı yönünden tarım tek seçenek olarak kalmaktadır” (Gürcan, 2002; 99).

Türkiye’de ekonomik sektörler arasında uzun süre başta gelen tarım özellikle yakın yıllarda diğer sektörler tarafından geçilmiştir. Buna ek olarak tarımın gelişme hızı da sektörler arasında en az olanıdır (Tümertekin, 1986-87: 34).

Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze dinamik bir konu olan nüfus, sürekli niceliksel ve niteliksel bir değişim geçirmektedir. Bu değişimin en belirgin özelliği ise, idari birimler ve kırdan kente doğru gerçekleşen göç olgusudur. Türkiye’de 1950’li yıllarda azgelişmiş illerden gelişmiş illere doğru başlayan göçler, 1960’lı yılların başında yurtdışına taşarak yoğunluğunu günümüze kadar sürdürmüştür.

1950’li yıllarda başlayan ekonomik ve sosyal kalkınmaya paralel olarak kırsal ve kentsel yörelerde başlayan yapısal değişim kırın iticiliğini, kentin çekiciliğini hızlandırmış, nüfusun kentlere doğru yönelmesine neden olmuştur (TÜİK,1998: 49).

Çermik ilçesinin nüfusu 1927-2012 dönemleri arasında normal bir seyir içer-isinde gelişme göstermiştir. Ancak 1950’den ve 1990’dan sonra ilçe nüfusu çok hızlı bir şekilde gerilemiştir. 1950 yılında ilçe nüfusu 31096 iken, 1960 yılında 28304’e gerilemiştir. Bu dönemdeki nüfus azalmasının ana nedeni, Türkiye’de olduğu gibi, çermik ilçesinde de, nüfusun kentlere doğru yönelmesidir. İlçede nüfusun gerilediği başka bir dönem ise 2000 yılıdır. 1990-2000 döneminde yaşanan yoğun göçten dolayı ilçe nüfusu artmadığı gibi, aksine 3.057 kişi azalarak 49.107’den 46.050’ye düşmüştür(Tablo 7). Bu dönemdeki nüfus azalmasının nedeni ise bölgede de-vam eden çatışmalı ortamdan dolayı insanlar ya ilçe dışına ya da bölge dışına göç etmesi ile alakalıdır.

Bu iki dönem dışında ilçe nüfusunda sürekli bir artış yaşanmıştır. 1927 yılında ilçe nüfusu 17.308 iken, 1950 yılında 31.096 kişiye, 1970 yılında 34.297 kişiye ve 1980 yılında ise 36.893 kişiye yükselmiştir. İlçede 85 yıllık dönem (1927-2012) içer-isinde nüfusun en fazla arttığı dönem 1980-1990 yılları arasındaki 10 yıllık dönem-dir. 1980 yılında ilçe nüfusu 36.893 iken, 1990 yılında % 33,10 (12.214 kişi) arta-rak 49.107’ye yükselmiştir. Bu dönem içerisinde ilçe merkezinde nüfusun % 68,71 oranında artmış olması dikkat çekicidir. Ardında, ilçede 2000-2012 dönemi içer-isinde hem kırsalda hem de ilçe merkezinde tedrici bir şekilde nüfus artmaya devam etmiştir (Tablo 5, Harita 7).

Tablo 7: Çermik ilçesinde nüfus gelişimi(1927-2012)

Yıllar 1927 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2012 Şehir 2994 3105 3734 4683 6910 9798 16531 15843 17962 18505 Kır 14314 21158 27362 23621 27387 27095 32576 30207 32172 31804 Toplam 17308 24263 31096 28304 34297 36893 49107 46050 50134 50309