Çermik İlçesi ve Yakın Çevresinin Fiziki Haritası

3.1.2. Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı

Güneydoğu Anadolu bindirme kuşağının hemen güneyinde yer alan Çermik il-çesinde, yüzey şekillerinin oluşumunda jeolojik yapı ve tektonik çok etkili olmuştur.

Jeolojik yönden, Anadolu bloku ile Arap blokunun karşılaşma kuşağı üzerinde bulu-nan ilçenin kuzeyinde Maden dağları (2050 m) Kuzey batısında Gelincik dağı (1350 m), kuzeydoğusunda Karababa dağları (1160 m), güneyinde Petekkaya sırtları ve Karacadağ volkanından çıkan lavların kuzey sınırında yer alan tepelik alanlar ile doğusunda ilçeyi Ergani ovasından ayıran az yüksek tepelik alanlar bulunmaktadır.

Çermik ilçesi, aynı zamanda Dicle havzası ile Fırat havzasını birbirinden ayıran su bölümü çizgisi üzerindedir.

Çermik ilçesinin kuzeyinde dağlık alanlar yoğun bir yer tutar. Güneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağının geçtiği bu dağlık alanlar içinde, dik eğimli yamaçlar, dar ve derin vadiler yer almaktadır. Çermik çevresindeki bazı dağlık alanların üst kesimlerinin plato özelliği gösterdiği gözlenmektedir. Çermik kuzeyindeki Hen-narek Dağı; batısındaki Gelincik dağı gibi dağların üzerinde görülen plato karakterli düzlük alanlara genel olarak 1100 m-1300 m ler arasında rastlanmaktadır. Dağlık alanlar ve platolar bir kenara bırakılırsa, araştırma alanının önemli bir bölümünün tepelik ve az eğimli düz veya düze yakın arazilerden oluştuğu görülür. Az eğimli düzlük alanlar, daha çok Çermik’in doğu ve güneydoğusunda yayılış gösterirken;

batı kısmında %5 ile % 30 arasında değişen yamaç eğimlerine sahip tepelik alanlar hakimdir. Çermik çevresinde gelişmiş olgun ve tabanlı vadiler hemen hiç yoktur.

Yörede Sinek Çayı olarak anılan Çermik suyu ve ona katılan yan kollar genelde

“V” profilli genç vadiler durumundadırlar. Birikinti konileri de özellikle Çermik çayına dağlık ve tepelik alandan gelerek karışan, yatak eğimleri fazla yan derelerin ağızlarında yer almaktadır.

3.1.3.İklim

Çermik ilçesinde genel olarak karasal iklim hakim sürer. Yazları sıcak ve kurak geçen Çermik ilçesinde yağışlar genellikle kış ve ilkbahar aylarında düşer.

Kış mevsiminde kar yağışları da düşmektedir. İlçe sonbahar ve kış mevsimlerinde Sibirya’dan gelen yüksek basıncın, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde ise genel olarak Basra Körfezi’nde meydana gelen alçak basıncın etkisi altında kalır.

Çermik ilçesi, deniz etkisinden uzak ve karasal iklim kuşağında bulunmaktadır.

Bu durum, yaz ile kış mevsimleri arasında yüksek değerde sıcaklık farkına ve çok düşük nem değerlerine sahip olmasına neden olmaktadır. Yıllık ortalama % 52 nem değerine sahip olan Çermik’te özellikle ilkbahar sonu, yaz ayları ve sonbahar başlarında görülen yüksek sıcaklıklar buharlaşmanın artmasına ve doğal olarak nem oranının düşmesine neden olmaktadır. Yaz aylarında görülen bu yüksek sıcaklıklar tarımda sulamayı zorunlu hale getirmektedir.

Verilere göre Çermik’te yıllık ortalama sıcaklık 16,2ºC, en sıcak ay sıcaklık ortalaması 29,6ºC ile Temmuz ayı, en soğuk ay sıcaklık ortalaması ise 2,1ºC ile Ocak ayıdır (Tablo 4).

Tablo 4: Çermik’e Ait Aylık ve Yıllık Sıcaklık Değerleri(ºC)

Aylar Yıllık

O Ş M N M H T A E E K A Ort.

2,8 2,6 6,9 15,7 19,8 27,6 30,2 31,2 26,0 18,0 12,1 3,9 16,4 Yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 60.7’dır. yağışlı gün sayısının en fazla olduğu ay Ocak, en az olduğu ay ise Ağustos’tur. Uzun yıllık rasatlara göre rüzgarların yön ve hızlarının değiştiği görülür. Yıllık ortalama rüzgar hızı 1.975 m/sn’dır. Yapılan gözlemlere göre hakim esme yönü Kuzey-Batı ve esme sayısı 760’dır.

Çermik ilçesinde en fazla yağış kış mevsiminde düşer. Aylar itibariyle bakıldığında yağoı en fazla Ocak (91,8 mm), Aralık (84,8 mm) ve Şubat (80,9 mm) aylarında düşmektedir (Tablo 5). Bu durum kış ve ilkbahar mevsiminde yağış miktarının yeterli olduğunu yaz mevsiminde ise ilçedeki yağış miktarının oldukça düşük olduğu dolayısıyla ilçede yaz mevsiminde kuraklığın yaşandığı ve tarımda sulamaya ihtiyaç duyulduğunu ortaya koyar.

Tablo 5: Çermik İlçesinde Aylık Ortalama Yağış Miktarı (mm)

O Ş M N M H T A E E K A Yıl Mik.

91,8 80,9 78,0 63 42 8,2 0,7 0,9 2,6 31,2 60,6 84,8 544,8

3.1.4. Doğal Bitki Örtüsü

Çermik ilçesinde yüksek olmayan alanlarda iklim özelliklerinden dolayı tabii bitki örtüsü genellikle steptir. İlkbahar yağışlarıyla yeşeren bu ot toplulukları, yazın şiddetli kuraklıklardan sararır ve yok olurlar. Bunlar papatya, gelincik, çiğdem, kekik, devedikeni, yaban buğdayı, sarı çiçek vb. bitkilerdir. Bu alanlar ova ve pla-to yüzeyindeki tarım alanlarından tepelik ve dağlık alanlara geçiş bölgelerinde yer alırlar. Bu alanlar, otlak alanları olarak kullanılmaktadır. Ağaç toplulukları, daha çok ilçenin kuzeyindeki dağlık alanlarda, Fırat kenarında yer alan vadilerde ve plato yüzeyindeki tepelik alanlarda görülmektedir.

Ormanlık alanların bulunduğu alanlarda meşe ağaçlarından özellikle palamut meşesi, mazı meşesi, saplı meşe ve sapsız meşe ağaçları önemli yer tutmaktadır.

İlçenin dağlık alanlarında ve Fırat nehrine ulaşan kısa mesafeli akarsuların açtığı vadi yamaçlarında orman adacıklarına rastlanır. Kurakçıl meşe türlerinden oluşan bu orman adacıkları bu ilçenin eskiden orman olduğunun belirtisidir. İlçenin yüksek olmayan kesimlerinde kurakçıl otsu bitkiler Haziran ortasında kurur. Daha önce-leri step bitki örtüsü ile kaplı olan alanların çoğu, şu anda tarım kültürüne alınmış durumdadır. Kültür bitkisi olarak tahıllardan; buğday, arpa, baklagillerden; merci-mek, nohut, bahçe bitkilerinden; bağ ve antepfıstığı gibi bitkiler ile sebze, susam, karpuz yetiştirilmektedir.

3.1.5. Yaban Hayatı

Belirli bir alandaki canlı türleri “biyolojik çeşitlilik (biyo-çeşitlilik)” olarak tanımlanır. Biyo- çeşitliliğin hayvanları o alanın faunasını, bitkileri ise o alanın florasını oluştururlar. Araştırma alanımız olan Çermik ilçesinin de içerisinde yer

aldığı GAP Bölgesi, zoocoğrafik açıdan Paloarktik Bölge’nin Akdeniz alt rejyonun-da bulunmaktadır. Türkiye’nin Palearktik Bölge’deki “coğrafik konumu” ile ilgili Avrupa-Asya ve Afrika-geniş Rusya toprakları arasında önemli bir geçiş bölgesi -köprü- konumunda bulunmaktadır (GAP-BKİ, 2006: 75-76).

Çermik ilçesi, sahip olduğu doğal ortam özellikleri itibariyle çok sayıda av ve yaban hayvanının yaşaması ve barınması için elverişli bir ortama sahiptir. Ancak, Türkiye’nin genelinde olduğu gibi, uzun yıllardan beri vahşi doğal hayata dönük teknik gelişmelerin bir sonucu olarak sürdürülen bilinçsiz uygulamalar, doğada ser-best yaşayan hayvanların azalmasına ve yok olmasına neden olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. Bütün bunlara rağmen Çermik ilçesi ve çevresinde çok sayıda kertenkele, yılan, kuş gibi yaban hayvanın çeşit ve cinsi yaşamaktadır.

3.1.6.Akarsular

Çermik ilçesi karasal iklimin etkisi altında olduğundan yağış oranı düşüktür. Yarı kurak denilen bir iklime sahip olduğu için hidrografik açıdan zengin değildir. Yaz aylarının kurak geçmesi ve sıcaklıkların yüksek olmasından dolayı, buharlaşmanın şiddeti ve jeolojik yapının bazı alanlarda suyu tutma kapasitesinin düşük olması hem yeraltı hem yerüstü suları açısından olumsuzluk yaratmaktadır.

İlçenin kuzeyinden çıkan çermik (Sinek) Çayı, kuzeydoğusundan gelen Sey-han Çayı ile birleşerek yaz ve kış aylarında debisini koruyarak güneybatıda Karakaya köyü altında; güneydoğudan gelen Kızılçubuk çayı ile birleştikten sonra Fırat Nehrine dökülmektedir (Harita 6).