Sosyal Sorumluluğun Yönetimi

Genel olarak, firmaların sosyal sorumluluk anlayışıyla hareket etmelerinin, kendilerine belli bir maliyet getireceği kuşkusuzdur. Ancak sosyal sorumlulukla davranmaları halinde, ilgi alanına giren bütün toplumsal kesimlerle ilişkilerinin, karşılıklı güvenin esas olduğu sağlıklı bir bağlama oturacağı, bu kesimler nezdinde saygın bir toplumsal imaja kavuşacakları, böylece hemen her koşulda piyasada işlerinin kolaylaşacağı söylenebilir. Dolayısıyla olumlu sonuçlarının firmaya yansıması uzun zaman almakla birlikte, sosyal sorumluluk bilinciyle hareket etmenin de akılcı bir yaklaşım biçimi olduğu vurgulanmalıdır.128

Sosyal sorumluluğa duyarlı olan işletmeler çalışma yaşamlarını ahlaki yönetim uygulamalarına ve kurallara önem vererek sürdüren işletmelerdir. Bu tür işletmelerde yöneticiler, sadece ahlaki anlamda doğru olanı yapmaya çabalamakla yetinmez, aynı zamanda tüketiciler ve işgörenlere yönelik olarak etiksel uygulamaların önemsendiğine ilişkin bir imaj yaratarak rekabetçi bir avantaj kazanmaya gayret eder; başka bir deyişle, ahlaki bir işyeri (ethical workplace) oluşturmaya çalışırlar.129

Sosyal sorumluluk, işletmelerin birlikte yaşadığı çevreye karşı sorumlu olmalarıdır. Bu doğrultuda işletmenin, politikasını değişimlere uyarlaması gerekir. Dolayısıyla, sosyal sorumluluk bilinci içerisinde yönetsel felsefesini oluşturan ve

127_{Ferit Ölçer, Günümüzde Sosyal Sorumluluğun Değişen Boyutları ve İşletmeler Üzerine Etkileri,}

Standard Dergisi, Yıl:40, Sayı:473, TSE Yayınları, Mayıs, 2001, s.22-23.

128_{Süleyman İlhan, İş Ahlâkı: Kuramsal Bir Yaklaşım,}

http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/VII2/SuleymanILHAN.pdf, 2009, s.268.

129_{G Dessler, Management Leading People and Organizations in the 21st Century, Second}

çevreye açılan işletmeler, çevreye kapalı işletmelere göre daha başarılı ve uzun ömürlü çalışma şansına sahip olurlar. Çevre ilişkilerini sürekli ve düzenli işleten işletmeler, toplumsal çıkarlarla örgütsel çıkarları uzlaştırabilen çağdaş işletmeler olarak da tanımlanabilir. Çağdaş işletmeler, sadece yaşayabilmek için değil, toplumun gelişen ve değişen koşullarına, işletmelerinin uyum göstermesini gerçekleştirebilmek ve toplumun yeni yapısına uygun yeni yönetim modelleri geliştirmek zorundadır.130

Dolayısıyla, globalleşen dünyada insana odaklı olmayı ve bilgiyi ve beraberinde eğitim etmenlerini ön plana çıkaran bilgi toplumunda, bu toplumun işletmeleri de bu önemli etmenleri benimseyecek ve önem verecek yönetim modellerini tercih etmelidirler. Bu model yukarıda da değinildiği gibi Toplam Kalite Yönetim modeli olabilmektedir.

Sosyal sorumluluk alanında işletmelerin duyarlı hareket etmesi ile moral motivasyonu ve verimliliği yüksek, gerilim ve düşmanlıkların törpülendiği insani değerlere ve eşitliğe yönelmiş, çoğulcu yaklaşım ve yönetim anlayışının egemen olduğu, yaşam standardı yüksek, denge içinde mutluluk arayan bir toplum oluşur.131

20.Yüzyıl, dünyada yeni düşüncelerin, yeni teknolojilerin, yeni örgüt yapılarının, yeni yönetim anlayışlarının doğup büyüdüğü bir yüzyılı temsil etmektedir. İşletmeler ve bu işletmelerin sahip oldukları lider/yöneticiler, çevrelerindeki hızlı değişim ve gelişmeler nedeni ile bu yüzyılda hiç beklemedikleri veya önceden göremedikleri fırsat veya tehditlerle karşı karşıya kalmışlardır. Böyle bir ortamda varlıklarını sürdürebilenler ise, bu değişim ve gelişmeleri önceden görebilen ve bunlara karşı hazırlıklı olan işletmeler olabilmiştir ve gelecekte de öyle olması beklenmektedir. Değişim hızının artarak devam ettiği günümüzde, artık eski yönetim tarzlarını kullanarak teknolojiye ayak uydurmak veya değişim hızına ayak uydurabilmek için sadece teknolojilere sahip olmak da yeterli olmamaktadır. İşletmelerin yönetiminden sorumlu olan lider/yöneticilerin hesaba katmak zorunda oldukları bazı kritik noktalar vardır. Bugün

130_{Numan Aydemir, Toplam Kalite Yönetiminde Halkla İlişkilerin Rolü ve Uygulanması, Uludağ}

Üniversitesi SBE İşletme Ana Bilim Dalı, Yönetim Organizasyon Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 1995, s.9.

onların, hem çevrede meydana gelen değişiklikleri takip edebilmeleri, hem de yoğun rekabet ortamında güçlü olabilmeleri ve varlıklarını sürdürebilmeleri için, eski yönetim tarzlarını bırakmaları ve her şeyden önce bir gelecek görüşüne, “vizyona” sahip olmaları gerekmektedir.132

2.3.1. Çevre Analizi ve Örgütsel Yöneltme

Çevre kavramı, hangi anlamda kullanılırsa kullanılsın, ağırlıkta merkezi ve merkez olmamayı vurgular. Dolayısıyla çevre bir merkez karşısında tanımlanır ve bu anlamda dışsal bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Strateji geliştirmenin her unsuru gibi sosyal sorumluluk da çevresel analizle başlar. Yöneticiler işletme faaliyetlerinin toplum üzerindeki etkileri açısından çevredeki sorunları ve fırsatları analiz etmekte ve daha sonra hangi alanlarda inceleme yapmanın gerekli olduğuna karar veriler. Organizasyonun misyon raporları ve hedefleri, hangi alanlarda sosyal sorumluluğun özel ilgi taşıdığını saptamada yol gösterici rol oynar. Bu analiz, işletmeye ilişkin içsel ve dışsal sosyal, politik ve hukuki alanlar üzerinde odaklanmaktadır. Aynı zamanda ekonomik birbirleriyle ilişkili stratejik sosyal sorunları da kapsar.133

Bilindiği üzere işletmeler mal ve hizmet üretimi sonucunda havaya zehirli maddeler ile boğucu gazlar vermekte, oksijen oranını bozmaktadır. Diğer bir husus, zararlı sıvı maddelerin dere, göl ve denizlere verilmesi sonucunda hem bu sular insanlar tarafından hiç kullanılamayan bir hale gelmekte, hem de burada yaşayan balıklar ve diğer yararlı canlılar yok olmaktadır. Başka bir kirlenen ve bozulan çevre ise topraklardır. Katı maddelerde kullanılan ürünlerin ambalajı veya artıklarıyla bozulan toprağın üstelik kirlenmiş ve zehirli maddeler içeren sularla sulandığı takdirde humus tabakası bozulmakta, verimliliği azalmakta ve hatta ortadan kalkmaktadır. Çevre kirlenmesinin çok ayrıntılı birçok etkileri ve sonuçları mevcuttur. Endüstrileşme ve

132_{Selen Doğan, Vizyona Dayalı Liderlik, Seçil Ofset, İstanbul, 2001, s.1.}

133_{Şevki Özgener, İş Ahlakı Ve Sosyal Sorumluluk: İmalat Sanayiinde Bir Uygulama, Selçuk}

işletmeler doğa ile canlı yaşam arasında asırlardır sürüp giden ekolojik dengeyi bozarsa, bu insanlığın ve dünya hayatının sonu olacaktır. O halde işletmeler çevresel bozulma ve kirlenmenin önüne geçecek her türlü tedbiri bir sosyal sorumluluk gereği olarak üstlenmeli ve gereği ivedi olarak yerine getirmelidir.134

İşletmelerin, belli bir sosyal sorumluluk kararıyla karşılaştığında buna nasıl yanıt vereceği işletmelerin sosyal sorumluluk stratejisi olarak tanımlanır. Yönetim çevreleri işletmelerin sosyal bir konuyla karşılaştığında işletmelerin bunu yanıtlamada izleyecekleri stratejilere ilişkin bir ölçek geliştirmişlerdir.135

2.3.2. Stratejilerin Belirlenmesi

Strateji, organizasyonun misyonunu ve hedeflerini gerçekleştirmede çevreyle bağlantı kurma mekanizmasıdır. Strateji seçimi, en iyi yaklaşımın ne olduğuna karar verme ve elverişli alternatifler arasında seçim yapma sürecidir. Etkin bir stratejiyi belirlemede, işletmenin güçlü ve zayıf yanlarına ilişkin gerçekçi bir değerlendirme, işletmenin misyonu, amaçları ve hedeflerine ilişkin açık bir düşünce, yönetimin muhtemel sosyal sorunları algılama felsefesi ve yöneticinin kontrol edilemeyen ekonomik ve ekonomik olmayan dışsal faktörlere ilişkin algısı önemli rol oynar.136

Sosyal sorumluluğa ilişkin ilgi alanları belirlendikten ve incelendikten sonra sosyal sorumluluk stratejisinin formülasyonu başlar. Strateji, misyon, amaçlar ve hedefleri başarmayı amaçladığı için organizasyonlar ile çevreleri arasındaki bağlantı mekanizmasıdır. Etkin stratejiyi belirlemede yönetim anahtarı işletmenin güçlü ve zayıf yanlarının bir gerçekçi değerlendirmesin yanı sıra misyon, amaçlar ve hedeflerine ilişkin açık bir düşüncedir. Bu faktörleri akılda tutmak için yöneticilerin çevreyi değerlemesi ve işletmeyle ilişkili en önemli soruları belirlemesi gerekir. Onlar en önemli stratejik sorunları belirledikten sonra bunları çözmek için çeşitli araçlardan

134_{Türker Göksel, a.g.e., s.100.} 135_{Hülya Bakırtaş, a.g.e., s.23.}

136_{M. Şerif Şimşek, Şevki Özgener, Organizasyonlarda Sosyal Duyarlılık,}

yararlanmaları gerekir. Başka bir deyişle, yöneticiler belirledikleri amaçları başarmak için firmanın kaynaklarını en iyi şekilde nasıl organize edeceklerini ve kullanacaklarını belirlemelidirler. Stratejik seçim, en iyi yaklaşımın ne olduğuna karar verme ve elverişli alternatifler arasında seçim yapma sürecidir.137

2.3.3. Stratejilerin Uygulanması

Bu aşama, belirlenen stratejilerin uygulamaya konulmasını kapsar. Stratejiyi seçmek yeterli değildir. İşletmenin hedeflerine ulaşması için stratejileri uygulaması gerekir. Bu nedenle, üst yönetim bir plan hazırlayarak stratejilerin uygulanması için ilgili bireyler veya örgütsel birimlerin sorumluluklarını belirlemelidir.138 Yeterli bilgi sağlanmalı ve bu stratejilerin etkin bir şekilde uygulanmasından emin olmak için gerekli kontrolleri yapmalıdır. Bu nedenle işletmenin bir biçimsel veya biçimsel olmayan bilgi ve kontrol sistemini kurması gerekecektir. Biri hali hazırda yerinde olmazsa bile stratejinin uygulanmasını gözlemek gerekir. Bir etkin kontrol sistemi gerçek başarılar izler ve muhtemel sorunlar için bir erken uyarı sistemi sağlar.139

2.3.4. Stratejik Kontrol

Bir strateji, sonuçlara ilişkin bir denetimden ve değerlemeden yoksunsa az anlamlı olur ve hatta başarısız olur. Birisinin stratejinin belirlenen sorumluluklar çerçevesi içinde ilgili birey veya örgütsel birim tarafından en iyi şekilde uygulanıp uygulanmadığını değerlemesi ve onunla ilgilenmesi gerekir. Sosyal sorumluluğu gerçekleştirmek için üstlenilen stratejik kontrol faaliyetleri, uygulanan stratejilerin sonuçlarını değerlemeyi, ölçmeyi ve gerekirse değiştirmeyi kapsar. Bireysel olarak işletmelerin belirli sosyal sorumluluk hedefleriyle ilgili aldıkları böylesi önlemler belirli alanlarda değişiklik gösterir. Stratejik kontrol, organizasyonun insanların gereksinim

137_{Şevki Özgener, a.g.e., s.197.}

138_{M. Şerif Şimşek, Şevki Özgener, a.g.m.,}

http://members.tripod.com/~bahadirakin/sosyalduyar.htm#_ftn1

duyduğu mal ve hizmetleri üretme, iş yaratma, adil ücret ödeme ve işgören güvenliğini sağlama gibi faaliyetleri yerine getirip getirmediğini ortaya koymak için yapılmalıdır. Bunun topluma yaptığı ekonomik katkının iyi bir işaretini verir.140