Sosyal medya araçları sayesinde insanlar birbiriyle iletişim kurmaktadır. Günümüzde yaygınlık kazanan bu araçlar geleneksel iletişim araçlarından (telefon, televizyon, radyo) daha etkili duruma gelmiştir. Gelişen teknoloji sayesinde bu araçların sunduğu imkanlar da artmıştır. Sosyal medya araçlarının geçmişi yakın tarihe dayanmakta ve internetin yaygın kullanımıyla bu araçların kullanımı da ivme kazandığı görülmektedir. Sosyal medya araçları sayesinde bilgiye ulaşmak daha kolay hale gelmiştir. Ayrıca insanlar birbiriyle bağlanmak için bu araçlardan faydalanmaktadır.
Öncelikle iletişim araçlarında bilgilerin nasıl yayıldığı ortaya koymak önemlidir. Dave Evans; “Sosyal Medya Pazarlaması” adlı kitabında bu konuda Sarnoff, Metcalfe ve Reed’in Ağ Modellerini ele alarak iletişim araçları ve özellikle sosyal medya araçlarında nasıl bir iletişim ağı ortaya çıktığını tespit etmiştir (Evans, 2008: 51-53).
David Sarnoff medya sektörünün en önemli isimlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Sarnoff, NBC ve RCA gibi medya sektörüne yön veren şirketlerin kurucu ve yöneticilerindendir. Şekil-9’da gösterilen Sarnoff iletişim modelinin en belirgin örneği, radyo yayınıdır. Şekilde görüldüğü üzere bilgi, bir tane sağlayıcıdan kitlelere yayılmaktadır. Bir başka ağ modeli, MIT mezunu ve Ethernet’in kurucularından Robert Metcalfe modelidir. Şekil-10’daki model, interaktif iletişimin önemi ortaya koymaktadır. Bu modelin en belirgin örnekleri telefon ve internet aracılığıyla gerçekleşen basit iletişimdir.
Günümüzde ise, sosyal medyanın yaygınlık kazanmasıyla birlikte, ortaya başka bir tablo çıkmaktadır. Şekil-11’de; MIT’de bilgisayar ağları üzerine çalışan bilgisayar bilim adamının David P. Reed’nin modeli (The Law of Pack), günümüzde sosyal medyanın iletişim ağını temsil eden en yakın model olduğu görülmektedir.
Şekil-9: Sarnoff’un Ağ Modeli Şekil-10: Metcalfe’nin Ağ Modeli
Kaynak: (Evans, 2008: 51) Kaynak: (Evans, 2008: 52)
Şekil-11: Reed’in Ağ Modeli
Kaynak: (Evans, 2008: 53)
Sosyal medya araçlarında gerçekleşen iletişimi en iyi şekilde özetleyen Reed’in ağ modelinde görüldüğü gibi insanlar zaman ve mekan farketmeksizin iletişime geçme fırsatını yakalamaktadır.
Sosyal medya konusu literatürde geniş bir yer kaplamaktadır. Birçok tanım ve sınıflandırmaya tabii tutulmaktadır.
Sosyal medya kısaca insanların online ortamında birbiriyle interaktif iletişim sağlayan siteler olarak ifade edilebilir (O’Leary vd., 2011: 2; Orsburn, 2012: 3). Çok sayıda akademik çalışmaların bulunması ve bu araçların sağladığı sayısız yararları göz önünde bulundurursak, sosyal medyanın tek doğru bir tanımı olması imkansızdır.
Bu görüş, Kuhlmann’a (2012) dayanarak belirtilmiştir. Ona göre, sosyal medyanın, iş çevreleri ve akademik çevreler tarafından kabul edilen ortak bir tanımı bulunmamaktadır. Kuhlmann (2012) sosyal medyayı kitle iletişim platformlarını (Facebook, Twitter vb.) kullanarak oluşturulan dijital içerik olarak tanımlamaktadır (Kuhlmann 2012: 8).
Daha geniş bir tanım verecek olursak: Sosyal medya; insanların birbiriyle iletişime geçmesini sağlayan (Scott ve Jacka,2011: 5), internet ortamı üzerine geniş kitlelere bilgi ulaşmasında kullanılan (Reinders ve Freijsen, 2012: 42), fikirlerin paylaşıldığı (White,2012: 9) sosyal ağ sitelerini, sanal dünyalar, sosyal haberler, sosyal etiketlemeler, vikiler ve forum gibi araçlarını içine alan (Tuten, 2008: 19) web siteleri ve uygulamalardır (Del Giudice vd., 2014: 4).
Klososky’ye (2011) göre web üzerine bulunan bütün sosyal araçlarını sosyal
teknolojiler kavramı çatısı altına toplamak mümkündür. Sosyal teknolojileri adı
altında, sosyal bağlılık, sosyal medya ve sosyal ağlar yer almaktadır. Sosyal bağlılık, dar anlamda online itibarını temsil etmektedir. Potansiyel müşteriler, alıcılar ve yatırımcılar bir işletme hakkında bilgi edinmek için internet ortamında araştırma yapmaktadır. Rastladıkları bu içerik aynı zamanda online itibarını etkilemekte ve sonuç olarak potansiyel müşteriler, alıcılar ve yatırımcıların gözünde sosyal bağlılığı belirlemektedir. Sosyal medya, web ortamında bilgi paylaşımına imkan sağlayan medya türlerini ifade etmektedir. Sosyal ağlar kavramı ise, bireylere iletişim imkanı sağlayan bütün web sitelerini ifade etmektedir. (Klososky, 2011: 2). Sosyal medya araçları işletmelere bakan yönüyle önemli olduğu görülmektedir.
Sosyal medya, her geçen gün daha etkili olmaktadır. Sosyal medya sayesinde, işletmeler geniş potansiyel kitlelere ulaşabilmektedir. İşletmeler bu ortamda yer almalı çünkü mevcut müşterilerle bağlantı kurmak ve potansiyel müşterilere ulaşma imkanını yakalamaktadır (Weinberg, 2009:1; Reinders ve Freijsen, 2012: 63).
Markaların günümüzde popular olması internet ortamında ve insan davranışlarında (örneğin, Nike tişörtü giyenler, Apple logosunu arabasına koyanlar) yansımaktadır (Turner ve Shah, 2011: 21). İnternet ortamında işletmelere karşı olumlu duyguların yansıması ise, büyük bir hayran kitlesine sahip olması şeklindedır. Örneğin, Haziran 2014 ayı itibariyle Nike ve Nike Football Facebook sayfaların toplam beğenme sayısı 47 milyondan fazladır.
Sosyal medyanın tarihsel gelişimine değinmeden önce insanlar arası ve kitleler arası iletişimin hangi araçlar sayesinde gerçekleştiği belirtmek önemlidir. Tablo-11’de sosyal medya araçların nasıl bir iletişim türü sağladığı gösterilmiştir. Sosyal medya araçları bir kurumun çalışanları arasında bilgi paylaşımı ve işbirliği yapmasını sağlamaktadır. Bu araçlar, kişilerarası bire bir iletişim olanağı sağladığı gibi, gruplar arası iletişim imkanı da sunmaktadır.
Tablo-11: İnsanlar arası iletişimi sağlayan araçlar
BİR BİR’DEN ÇOK
BİR
• E-Mail • Telefon • Fax
• Anında Mesajlaşma (Chat)
• Belli bir kişi sayısına e-mail atmak • YouTube vidyosu • Blog • Web sayfası BİR’DEN ÇOK • E-Mail cevaplama • Anket araçları (örn. SurveyMonkey) • Vikiler • Facebook • LinkedIn • Flickr Kaynak: Dalkir, 2011: 2
Sosyal Medyanın Tarihsel Gelişimi:(3)
1978-1889 Dönemi: İlk Adımlar
İlk olarak, IBM çalışanı olan Ward Christensen tarafindan 1978 yılında “Bilgisayarla Donatılmış Bülten Sistemi”ni geliştirildi. Bu sistem, belli bir gruba yönelik mesaj göndermeyi mümkün kılmıştır. Genelde bu mesajların içeriği, buluşma yeri ve saati ile ilgiliydi ve topluluğun telefon görüşmelerinde harcadıkları zamanı azaltmayı amaçlamaktaydı. Bu sistemlerin artmasıyla birlikte, fonksiyonları da artmıştır. Belli bir grubun kullandığı bu sistemler topluma açık olmamakla birlikte sadece topluluk üyelerine giriş sağlamaktaydı. Bunlar, elektronik iletişimin ilk adımlarıdır.
1990–1994: Kullanıcıların benimsemesi ve İnternet’in ortaya çıkması
İnternet, 1990’lı yılların başında sadece devlet, askeri ve akademik kurumlarına açıktı. 1993 yılında, ISP sayesinde ABD’nin bazı büyük kentlerinde topluma açık hale gelmiştir. İnternet servis sağlayıcısı sayesinde başlayan bu yeni eğilim işletmeler tarafından iyi değerlendirildi. Prodigy, CompuServe ve AOL gibi şirketler, popülerlik kazandı. Bu gelişmeler, artan sosyal medyanın önemli adımları olarak değerlendirilebilir. E-mail, ilk olarak bu dönemde ortaya çıkmıştır.
1995–1999: Dot-com balon patlaması (İnternetin zor günleri)
1995 ile 1999 yılları arasında, web teknolojilerinde (web tarayıcısı, web sitesi dizaynı vb.), e-ticarette ve online reklamcılıkta inanılmaz bir artış olmuştur. 1996 yılında, anında mesajlaşma imkanı tanıyan ICQ sistemi geliştirildi. AOL tarafından satın alınan bu sistem, 1997 yılında AIM olarak hayatına devam etti. 1997 yılında, sosyal medya araçlarının ilk versiyonlarından biri olan SixDegrees.com geliştirildi. Bu platform, kullanıcılarına bir profil oluşturma ve arkadaşlarıyla bağlantıya geçme imkanı tanımıştır. SixDegrees.com 2000 yılında kapanmıştır.
Kapanmasında, internet balonu patlaması etkisinin yanında, kullanıcıların hazır olmaması da etkili olmuştur. 1998 yılında, blogların önem kazanması ile birlikte Open Diary, LiveJournal ve Blogger gibi blog platformları ortaya çıkmıştır.
2000–2004: İletişim artmaktadır
Sosyal medya araçlarının yükselişi 2000’li yıllarda başlamıştır. Gelişmeler daha hazır bir kullanıcının olduğunu işaretlemekteydi. İçerik oluşturmak isteyen ve bu içeriği başkalarıyla paylaşmak isteyen bir kullanıcı profili gözükmeye başlamıştır. 2003 yılında, Friendster ortaya çıkmıştır. 2003 yılında “Web 2.0.” kavramı yaygınlık kazanmaya başlamıştır. Kullanıcıların interaktif bir iletişim halinde olması anlamına gelen Web 2.0., web ortamının bir platform olarak görmekteydi. Kullanıcılar bu platform sayesinde içerik oluşturma ve bilgi paylaşma imkanına sahip olmuştur. LinkedIn, WordPress, Delicious, MySpace, Flickr ve Facebook gibi sosyal medya araçları bu dönemde faaliyete başlamıştır.
2005–2009: Geliştirilen araçların kullanıcı tarafından benimsenmesi
Bu dönem, sosyal medya araçlarının kullanıcı tarafında benimseme dönemi olarak adlandırılabilir. Sosyal medya araçlarında önemli gelişmeler meydana gelmiştir. İlk olarak 2005 yılında Mayıs ayında olmuştur. Video paylaşım sitesi olarak faaliyete başlayan YouTube bu gelişmelerin bir habercesiydi. 2006 yılında, sosyal medya araçlarına önemli bir platform daha eklenmiş oldu. Sadece 140 karakter ile iletişim imkanı sağlayan ve günümüzde çok fazla kullanılan en önemli mikroblog Twitter, faaliyetlerine başlamıştır. iPhone 3G ve Apple Store de bu döneme aittir.
2010 ve sonrası - “Statusphere”
Blog, forum vb. uygulamaları temsil eden blogosfer (blogosphere) terimin yerini “statusphere” kavramı almaya başlamıştır. İnsanlar günümüzde, blog, görüş bildirmek, forumlar vb. sosyal medya araçları sayesinde düşünceleri paylaşma imkanı bulmuştur. Sosyal medya alanında meydana gelen teknolojik gelişmeler sayesinde, anlık durum uygulamalarına geçilmiştir. Lokasyon paylaşım siteleri
(LBS) uygulamaları akıllı cep telefonlarında internetin girmesiyle önem kazanmıştır. En yaygın lokasyon paylaşım platform Foursquare de bu döneme aittir.
Sosyal medya gelişim tarihinden bahsettiğimiz zaman çok geçmişe gitmemize gerekmemektedir. Sosyal medya araçlarının yaygınlık kazanmasının en büyük nedeni kuşkusuz internettir. Yukarıdaki bilgilerden de anlaşıldığı gibi, özellikle 1990’lı yılları sonrasında sosyal medya araçlarında bir patlama olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri’nin öncelliğinde gerçekleşen teknolojik gelişmeler daha sonra dünyanın birçok bölgesinde sıçramıştır. Bu yüzden çoğu sosyal medya araçlarının ABD merkezli olması şaşırtıcı değildir. Sosyal medya araçlarının yükselişi devem etmektedir. Kullanıcılar sürekli yeni uygulama istemektedir. Tablo- 12’de günümüzde en çok bilinen sosyal medya araçların kronolojik sıralamaya göre ortaya çıkması yer almaktadır.
Tablo-12: Kronolojik sıralamaya göre bazı sosyal medya araçları
Yıl Sosyal Medya Platformu
1995 Classmates.com, Craigslist
1997 SixDegrees.com
1999 Live Journal, Black Planet, Blogger, Napster
2001 Ryze, Wikipedia, StumbleUpon
2002 Friendster, Technorati
2003 LinkedIn, Hi5, Wordpress, Skype, Furl, SecondLife
2004 Facebook, Flickr, Digg, MySpace, Orkut, Yelp, Bebo
2005 YouTube, Bebo, Ning, MocoSpace
2008 AppStore, Tweetdeck, Groupon, SCVNGR, Plurk
2009 Foursquare, Google Wave, ChatRoulette
2010 Instagram, pinterest
2011 Google +
Kaynak: Funk, 2011: 9; Reinders ve Freijsen, 2012: 45; Del Giudice vd., 2014: 9 yararlanarak hazırlanmıştır.