Sosyal bilgilerde bilim ve teknoloji tarihi

Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, Sanayi Devrimi’nin ardından gelen süreçte insanın hayatında etkilerini iyice göstermiştir. Bununla birlikte özellikle teknolojik gelişmeler, ateşin kullanılmasının öğrenilmesi, yerleşik hayata geçiş gibi günümüzden çok uzun zaman önce meydana gelmiş gelişmelerle insanlık tarihinin doğrudan etkileyici unsurlarından biri olmuştur. Bu etkilerinden bazıları da insanın toplumsal hayatı ile alakalıdır. Bu anlamda “Toplumsal değişmeyle bilim ve teknolojide meydana gelen gelişmeler arasında çok önemli bir ilişki olduğu söylenebilir” (Özensoy, 2014: 170). Nitekim Kongar (1981), sosyal değişmeyi, temelinde teknolojik değişmenin yattığı insanlar arası ilişkilerin değişmesi (Akt. Ata,

2008: 3) olarak tanımlamıştır. Teknoloji, insanlar arası ilişkileri düzenleyen anlamları, değerleri ve kuralları biçimlendiren güç (Kongar, 1981’den akt. Çelikcan, 2010: 14) olarak da tanımlanabilir. Aynı zamanda geçmişin dokunulmaz sayılan pek çok otoriteleri, varsayım ve inançları bilimin getirdiği eleştirel yaklaşım ve bağımsız kafa disiplini karşısında ya sarsılmış ya da büsbütün yıkılıp gitmiştir (Yıldırım, 1983). Benzer şekilde siyasi, dini ve sosyal sebeplerle sosyal yapılarda meydana gelen değişimler de bilim ve teknolojiyi etkilemiştir. Örnek vermek gerekirse, “Ortaçağ Hristiyan skolâstik düşünce sistemi pratik yaşamın merkezinde yer aldığı için kilise her şeyin karar vericisi ve denetleyicisi olmuş, bu da özellikle bilim ve düşünce alanında tahakkümü beraberinde getirmiştir” (Laçin Şimşek ve Şimşek, 2010:171). Bu nedenle bilim ve teknoloji mirasın oluşma sürecinde bilim, teknoloji ve toplum üçlüsünün karşılıklı etkileşimlerle gelişerek günümüze kadar geldiğini ifade etmek mümkündür.

Çağımızda gelinen noktada dünyanın farklı bölgelerinde her gün muazzam bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yaşandığını görmekteyiz. Günümüzde “bireylerin bilim ve teknoloji alanlarında dünyada meydana gelen gelişmelere uyum sağlaması ve bu gelişmelerden faydalanabilmesi ise çok önemlidir” (Akgün, 2015: 771). Aynı zamanda öğrencilerin hem bilimin hem teknolojinin insani değerleri ve etrafımızdaki dünyayı şekillendirmede önemli bir etkiye sahip olduğunun farkında olmaları gerekmektedir (http://yurdakula.blogcu.com/10-bolum-sosyal-bilgiler-ogretiminde bilim-teknoloji-ve-toplum/13873793. Erişim Tarihi: 22.05.2016).

21. yüzyılda ülkelerin güç ve statüleri, onların sosyo-ekonomik, kültürel ve politik problemlerini bilim ve teknolojinin avantajlarından yararlanarak çözme düzeyiyle belirlenmektedir (Kellani, 2009’den Akt. Öztürk, Yiğit ve Karaduman, 2012: 86). Nitekim “Gelişmiş ülkelere bakıldığında, ulaşmış oldukları sosyo- ekonomik seviyedeki en önemli dinamiğin çağdaş eğitim anlayışı sonucu yetişen, çağa uygun, bilim, teknoloji ve bunların yeniliklere açık, etkin, üretken, sorgulayan, olayları farklı yönleriyle ele alabilen, problem çözebilen, kendine güvenen, güçlü iletişime sahip, aktif insan tipleri olduğu görülmektedir” (Kaymakçı, 2008: 14).

Bu ve benzeri nedenlerden ötürü günümüzde bilim ve teknolojiyi önemseyen, bilim ve teknolojinin önemli bir güç olduğunu fark eden, bilimsel ve teknolojik

gelişmelere uyum sağlayan ve bu gelişmelerden faydalanabilen etkin vatandaşlar yetiştirmek büyük bir önem kazanmıştır. Aynı zamanda vatandaşların bilim ve teknolojinin kullanımlarıyla ilişkili kararları zeki bir şekilde alabilmeleri için bu konuların önemli özellikleri hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir (http://yurdakula.blogcu.com/10-bolum-sosyal-bilgiler-ogretiminde bilim-teknoloji- ve-toplum/13873793). Bu anlamda ilköğretim düzeyinden başlayarak çeşitli kademelerde eğitim programları ile ders kitaplarında bilim ve teknoloji konularına yer verilmesi gereklidir. Bu özellikteki vatandaşları yetiştirmede öğrencilere bir takım temel bilgi, beceri ve değerleri kazandıracak olan sosyal bilgiler dersinin ayrı bir yeri ve önemi vardır (Merey, 2012: 71). Çünkü sosyal bilgiler, toplumun ve bireyin gereksinimlerine yanıt verecek insan gücünün yetiştirilmesine olanak veren ve öğrenenlerin toplumsal konularda bilgi, beceri ve tutum kazanmalarını sağlayan bir alandır (Köksal ve Çınar, 2012: 191). “Sonuç olarak, hem bilim ve teknoloji eğitiminin, hem de sosyal değişme eğitiminin aynı başlık altında sosyal bilgiler eğitimine özgü bir şekilde incelenmesi gelecekte daha donanımlı vatandaşların yetişmesini sağlayacaktır” (Ata, 2008: 10).

Sosyal bilgiler, “hemen her bakımdan değişen ülke ve dünya koşullarında, bilgiye dayalı karar alıp problem çözebilen etkin vatandaşlar yetiştirmek amacıyla sosyal ve beşeri bilimlerden aldığı bilgi ve yöntemleri kaynaştırarak kullanan bir öğretim programıdır” (Öztürk, 2009: 4). Sosyal bilgilerde bilginin bir bütün olarak algılanması anlayışı, toplumu inceleyen bu disiplinin insanların güncel uğraşı alanı olan bilim ile doğrudan ilişkilendirilmesini zorunlu kılmaktadır (Önal ve Kaya; 2006; Dönmez, Yazıcı ve Sabancı, 2007; İmamoğlu ve Çeken, 2011: 73). Bununla birlikte bilimsel bilginin birikimselliği, onun tarihi bir süreç içinde ele alınmasını ve bütünselliğinin göz ardı edilmemesini gerektirmektedir (İmamoğlu ve Çeken, 2011: 73). Bu anlamda sosyal bilgiler ders programlarında bilim ve teknoloji konularına yer verilirken bilim ve teknolojinin tarihi süreç içerisinde gösterdiği gelişmelere yani bilim ve teknoloji tarihine yer verilmesi önem kazanmaktadır. Çünkü geçmiş bilgisi modern toplumların geçmişi anlama ve anlamlandırmalarında son derece kıymetlidir (Er Tuna, 2014: 2). O halde sosyal bilgilerde bilim ve teknoloji tarihi eğitimiyle öğrencilerin bilim ve teknolojinin dünü ve bugünü arasında anlamlı bağlar kurarak geleceği yönelik kestirimlerde bulunmasını sağlayacaktır.

Öğrenciler, bilimsel bilginin nasıl geliştiği ve bu gelişimin tarih, felsefe ve teknoloji bağlamında nasıl etkilendiğini kavrarsa bu yolla bilimle ilgili daha kapsamlı fikirlere sahip olacak ve genel bilim öğretimine daha ilgili olabileceklerdir (Justi ve Gilbert, 2000’den Akt. Laçin Şimşek ve Şimşek, 2010: 175). Bu noktada sosyal bilgilerde bilim ve teknoloji eğitimi öğrencilere bilimsel bilginin gelişim süreci hakkında kapsamlı bir bakış açısı sunarak onların bilim hakkında daha kapsamlı fikirlere sahip olmalarına olanak sunmaktadır. Aynı zamanda öğrencilerin bilim ve teknoloji tarihi vasıtasıyla tarihsel süreç içerisinde bilim-teknoloji ve toplum üçlüsünün karşılıklı etkileşimlerini fark etmelerine olanak sunarak bilim ve teknolojinin toplum hayatını doğrudan etkileyen gücünün farkına varmaları sağlar.

Bilim, teknoloji ve toplum konuları eğitimi, karar alma, problem çözme ve eleştirel düşünme süreçleriyle ilgili üst düzey bilişsel becerilerin gelişimini içermektedir. Bilim ve teknolojiyle ilgili toplumsal konularla yüzleşen öğrenciler mantıklı ve savunulabilir seçimler yapma sürecinde alternatifler ve onların sonuçlarını araştırmak için seçeneklere sahiptirler (http://www.ericdigests.org/pre- 929/society.htm. Erişim Tarihi: 23.05.2010).

Sosyal bilgilerde bilim ve teknoloji eğitimiyle öğrenciler günlük hayatta bilimle ilgili konuları ve bu tür konularda karar almaları için teşvik edilir (Solomon ve Aikenhead, 1994’den Akt. Tunç Şahin, 2013:24). Ayrıca bilim ve teknolojiyle ilgili konuların sosyal bilgilerde kaynak olarak kullanılması ile öğrenciye sadece bilim ve teknolojiyle ilgili konularda bilinçli kararlar alabilmelerinde yardımcı olmayacak bununla birlikte sıklıkla gündeme getirilen farklı disiplinler arasında bağlantılar kurma fikrini de güçlendirilmiş olacaktır (Tunç Şahin, 2013: 24). Neticede bilim, teknoloji ve toplum öğretimi, öğrencilerin deneyimleri ve doğrudan hayat konularıyla ilgili katılımıdır. Bilim, teknoloji ve toplum öğretimiyle öğrenciler, hayatlarını etkileyen sorunlara yanıt vererek daha aktif ve sorumlu bir vatandaş olmalarına olanak verecek becerilerin geliştirir. Bilim, teknoloji ve toplum stratejileriyle bilim eğitimi deneyimi, yirmi birinci yüzyıl için bilimsel okuryazar vatandaşlar yaratacaktır (National Science Teachers Association, 1990’dan Akt. Dass, 2005: 96).