Dört ülkenin sosyal bilgiler ders kitaplarına Dünya bilim ve teknoloj

1. Dünya bilim ve teknoloji mirası Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarına nasıl yansımıştır?

2. Dünya bilim ve teknoloji mirası Suriye sosyal bilgiler ders kitaplarına nasıl yansımıştır?

3. Dünya bilim ve teknoloji mirası ABD sosyal bilgiler ders kitaplarına nasıl yansımıştır?

4. Dünya bilim ve teknoloji mirası Fransa sosyal bilgiler ders kitaplarına nasıl yansımıştır?

Bilim ve teknoloji mirasının Türkiye, Suriye, ABD ve Fransa’nın sosyal bilgiler ders kitaplarına nasıl ve ne kadar yansıdığına ilişkin mevcut durum tespit edilmiştir. Bu tespitlere birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü alt probleme ilişkin bulgu ve yorumlarda ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Tespit edilen bulgu ve yorumlar ışığında aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:

1. Dört ülkenin ders kitaplarında farklı tarihsel dönemlere ait çeşitli bilimsel ve teknolojik gelişmelere yer verilmiştir. Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında 82, Suriye’de 88, ABD’de 61 ve Fransa ders kitaplarında 51 bilimsel ve teknolojik gelişmeye yer verilmiştir. Bu anlamda en fazla bilimsel ve teknolojik gelişmeye yer veren ülkenin ders kitabı Suriye’ye aittir.

2. Dört ülkenin ders kitaplarında İlk Çağ döneminde teknolojik gelişmeler bilimsel gelişmelerden daha fazla yer almıştır. Buna karşın Orta Çağ ve Yeni Çağ

döneminde bilimsel gelişmelere ağırlık verilmiştir. Yakın Çağ döneminde görülen bilim ve teknoloji yakınlaşması ders kitaplarına da yansımıştır. Bu anlamda Yakın Çağ döneminde bilimsel faaliyetler sonucunda ortaya çıkan teknolojik gelişmelere yer verilmiştir.

3. Dört ülkenin ders kitaplarında bilimsel ve teknolojik gelişmeleri gerçekleştiren bilim insanı ve mucitlere yer verme oranı bakımından Fransa sosyal bilgiler ders kitapları % 54,90, Suriye ders kitapları %51,13, ABD ders kitapları %31, 14 ve Türkiye sosyal bilgiler ders kitapları % 26,82 oranlarına sahiptir. Bu anlamda Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında bilim insanı ve mucitlere yer verme oranı düşük olmuştur.

4. Dört ülkenin ders kitaplarında ana metinlerde bilimsel ve teknolojik gelişmelere yer vermenin yanı sıra destekleyici metinler ve görsellerden de yararlanılmıştır. Görsele yer verme durumu sıralandığında Türkiye 49 görselle ilk sırada, Suriye 16 görseller ikinci, Fransa 12 görselle üçüncü ve Amerika 10 görselle dördüncü sıradadır. Bu anlamda Fransa, Suriye ve ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında görsel kullanım oranı, yer verilen bilimsel ve teknolojik gelişmelere oranla oldukça düşük olmuştur.

Dünya bilim ve teknoloji mirasının Türkiye, Suriye, Fransa ve ABD ders kitaplarına yansıma durumuna ilişkin elde edilen bulgular incelendiğinde bu bilimsel ve teknolojik mirasının dört ülkenin ders kitaplarına farklı düzeyde yansıdığı görülmektedir. Türkiye, Fransa ve ABD ders kitaplarında bilim ve teknoloji konuları farklı sınıf düzeyinde verilmiş; fakat Suriye ders kitabında tek bir sınıf düzeyinde ele alınmıştır. Çalışmanın Türkiye ders kitaplarıyla ilgili sonucu Yeşiltaş ve Kaymakçı (2014) tarafından yapılan çalışmanın sonuçlarıyla örtüşmektedir. Yeşiltaş ve Kaymakçı (2014), çalışmalarında, Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarının öğrenme alanının içeriğinde genel olarak teknoloji, teknolojinin gelişim süreçleri, bilimsel ve teknolojik gelişime katkı sağlayan bilim insanlarının ele alındığını belirtmiş ayrıca günümüz dünyasının hızlı gelişiminin arkasındaki itici güç olan teknoloji ve teknolojik araçların kullanımının öğretim programında yeterli düzeyde yer aldığı ifade etmişlerdir. Fakat Öztürk, Yiğit ve Karaduman (2012) tarafından gerçekleştirilen Türkiye sosyal bilgiler müfredatında teknolojinin incelenmesi adlı çalışmaları sonucunda ise 4,5,6 ve 7.sınıf sosyal bilgiler müfredatında teknolojiye yer

verildiği ama bunun sosyal bilgiler dersi müfredatında teknolojinin artan önemine rağmen yeterli olmadığı belirtilmiştir. Bununla birlikte ilgili alan yazın incelendiğinde farklı ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarında bilim ve teknoloji konularının yer alma düzeyini inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bilim ve teknoloji konularının öğretimi ve ders kitaplarına yansıma düzeyiyle ilgili genellikle ülke bazında ve fen eğitimi ders kitaplarıyla ilgili incelemelerin yapıldığına rastlanmıştır (Mellado, 1997; Narguizian, 2002; Shim, 2004; Doğan Bora, 2005; Kaya, 2007; Muşlu, 2008; Şimşek, 2009; Çelikcan, 2010; İmamoğlu ve Çeken, 2011; Şimşek, 2011; Özensoy, 2014; Yeşiltaş ve Kaymakçı, 2014).

Suriye ve Fransa sosyal bilgiler ders kitaplarında da genel olarak her tarihsel dönemde bilim ve teknolojinin gelişim süreçlerinin ele alındığı söylenebilir. Fakat ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında Yakın Çağ dönemine ait herhangi bir bilimsel ve teknolojik gelişmeye yer verilmediği bu nedenle ABD ders kitaplarında bilimsel teknolojik gelişmelerin yaşandığı tarihsel süreci tam olarak yansıtmadığı görülmektedir. Çalışmada ortaya çıkan bu sonuç Shim’in (2004) çalışmasıyla benzerlik göstermektedir. Shim (2004), gerçekleştirdiği ABD lise dünya tarihi ders kitaplarının bilim, teknoloji-toplum işlenişini incelediği çalışmasında, lise dünya tarihi ders kitaplarının tarihsel süreci bütünsel olarak tasvir etmeye uygun cevap vermediğini belirtmiştir.

Ders kitaplarında bilimsel ve teknolojik gelişmelere ve bu gelişmelerin yaşandığı tarihsel sürecin eksik yer verilmesi bilim ve teknoloji tarihiyle ilgili eksik ve hatalı öğrenmelerin oluşmasına neden olabilmektedir. Nitekim Köksal ve Çınar’ın (2012) sosyal bilgiler öğretmen adaylarıyla gerçekleştirdikleri çalışmanın sonucunda, öğretmen adaylarının bilimin tanımını yapmakta güçlük çektikleri, “bilimin tanımı” ve “bilimin özellikleri” kavramlarına ilişkin yanılgılarının olduğu belirlenmiştir. Şimşek ve Şimşek (2010) ise ‘‘Türkiye’de bilim tarihi öğretimi ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının yeterlilikleri’’ adlı çalışmalarının sonucunda öğretmen adaylarının müfredatta bulunan bilim tarihiyle ilgili bilgilerinin oldukça sınırlı olduğu, bilgilerin genellikle yüzeysel, çelişkili, niteliksiz ve yanlışlarla dolu olduğu ifade edilmiştir. Doğan Bora (2005) ve Kaya (2007) fen eğitimi alanında yaptığı çalışmalarla benzer bir sonuca varmışlardır. Kaya (2007), çalışması neticesinde

öğretmen adayları bu durumu izlenim yazılarında bilimin tarihi ile ilgili eksikliklerini gördüklerini ifade etmişlerdir. Doğan Bora (2005) ise çalışması neticesinde öğretmen ve öğrencilerin bilimin doğası konusunda birçok kavram yanılgısına sahip olduklarını ifade etmiştir. Yiğit (2012) tarafından bir çalışmanın sonucunda sosyal bilgiler öğretmen adaylarının, teknolojiye ilişkin olarak verdikleri örneklerde bilgisayara ve İnternet’e vurgu yaptıkları görülmektedir. Bu da sosyal bilgiler öğretmen adaylarının teknolojinin tanımı ve kapsamı konularında bilgi düzeyinin ötesine geçememiş olduklarını ve sahip oldukları bilgiyi içselleştiremediklerini ortaya koymaktadır (Akt.:Yiğit, Çengelci ve Karaduman, 2013: 99).

Görsel imajlar, öğrencilerin karmaşık bilgileri ve soyut kavramları daha iyi öğrenmelerini sağlaması (Uzuner, Aktaş ve Albayrak, 2010:723) açısından ders kitaplarının önemli unsurlarındandır. Dört ülkenin ders kitaplarında ana metin ve yardımcı metinlere ek olarak bilimsel ve teknolojik gelişmelere ait destekleyici görsellere yer verildiği bir diğer bulgudur. Bununla birlikte görsel materyallerin yazıya oranla daha kalıcı olduğu ve ilgi çektiği de bilinmektedir. Dört ülkenin bilim ve teknoloji konularında görsellerden yararlanma oranına bakıldığında Türkiye sosyal bilgiler ders kitapları 49 görselle Suriye, Fransa ve ABD ders kitaplarına oranla oldukça yüksek sayıda görsel kullanılmıştır. Bu anlamda Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında çok sayıda görsel desteğe başvurulduğu söylenebilir. Çalışmanın bu sonucu Oruç (2012) tarafından gerçekleştirilen çalışmanın sonuçlarıyla örtüşmektedir. Nitekim Oruç (2012), 5.sınıf sosyal bilgiler ders kitapları ve öğrenci çalışma kitaplarında görsel materyal kullanımını incelediği çalışmasında, ders kitapları ve öğrenci çalışma kitaplarında birçok farklı ve çeşitli görsel materyalin kullandığını ifade etmiştir. Çalışmanın sonucuyla benzer bir diğer çalışmada Tonga (2007), M.E.B. 5. Sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında kullanılan görsel materyalleri çeşitli kriterleri karşılayıp karşılamadığı yönünden değerlendirmiş ve ders kitabında verilebilecek maksimum değerde görsel malzemeye yer verildiğini, Kullanılan görsel materyalin büyük bir çoğunluğunda, görsel öğeler metinle ilişkilendirilmiş, metni desteklemiş ya da verilecek mesajın daha etkili olmasını sağlandığını ifade etmiştir.

Suriye, Fransa ve ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında ise görsel kullanım yer verilen bilimsel ve teknolojik gelişmeye oldukça düşük olduğu görülmektedir. Ders kitaplarında bilimsel ve teknolojik gelişmeler ilişkin bilgilerde genellikle metinlerden yararlanılmıştır. Çalışmanın bu sonucu, Laçin Şimşek’in (2009) bilim tarihiyle ilgili anlatımların daha çok metin ya da bilgi kutusu şeklinde olduğunu belirttiği, fen ve teknoloji ders kitapları ve müfredatının bilim tarihinden nasıl ve ne kadar faydalanıyor adlı çalışmasının sonucuyla benzerlik göstermektedir.

5.1.2.Dünya bilim ve teknoloji mirası ortak değerlerinin farklı ülkelerin