Farklı ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarının, bilim ve

Bilim ve teknolojinin gelişimi her tarihsel dönemde aynı nitelikte olmamıştır. Bu gelişim üzerinde çeşitli faktörler etkili olmuştur. Bunlar arasında bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yaşandığı uygarlık/devletlerin sosyal, siyasal ve ekonomik yapılarını sıralamak mümkündür. Dolayısıyla bilimin ve teknolojinin tarihsel dönemlerde gösterdiği gelişmelere yer verilirken bu gelişmelerde etkili bu faktörlere de değinilmelidir. Dört ülkenin ders kitaplarında tarihsel gelişim evrelerinde bilimsel ve teknolojik gelişmeler üzerinde etkili bu faktörlere yer verme durumu ile ilgili sonuçlar şunlardır:

1. Ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarında tarihsel süreç içeresinde bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yaşandığı farklı uygarlıklar/devletlere yer verilmiştir. Türkiye ve Fransa sosyal bilgiler ders kitaplarında 8’er farklı, ABD sosyal bilgiler ders kitabı 7 farklı ve Fransa sosyal bilgiler sosyal bilgiler ders kitaplarında ise 5 uygarlık/devlete yer verilmiştir.

2. Ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarında bilimsel ve teknolojik gelişmelere yer verilirken tarihsel dönemlerde belirli uygarlık/devletlere bu uygarlık/devletlere mensup bilim insanı/mucitlerde odaklanmalar olduğu göze çarpmaktadır. İlk

Çağ döneminde Türkiye ve Suriye sosyal bilgiler ders kitaplarında Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarına ağırlık verilirken Fransa ve ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında ise Antik Yunan uygarlığına ait bilimsel ve teknolojik gelişmelere yer verilmiştir. Orta Çağ döneminde dört ülkede de Türk-İslam uygarlığına ağırlık verilmiştir. Bununla birlikte Yeni Çağ ve Yakın Çağ dönemlerinde Avrupa’da meydana gelen gelişmelere ağırlık verilmiştir.

3. Sosyal bilgiler ders kitaplarında farklı tarihsel dönemlerde ve çeşitli uygarlıklar/devletlere mensup bilim insanı/mucitlere yer verilmiştir. Bununla birlikte Fransa ve ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında İlk Çağ döneminde teknolojik ve bilimsel gelişmeleri gerçekleştirmiş bilim insanı/mucitlere yer verilirken Türkiye ve Suriye sosyal bilgiler ders kitaplarında bu dönem bilim insanı/mucitlerine yok denecek kadar az yer verilmiştir. Orta Çağ döneminde dört ülkenin sosyal bilgiler ders kitaplarında Türk-İslam bilim insanı ve mucitlerine ağırlık verilmiştir. Yeni Çağ ve Yakın Çağ dönemde ise Avrupalı bilim insanı ve mucitlerine ağırlık verilmiştir.

Bilim ve teknolojiyi tek bir uygarlık veya devletin çabasının ürünü olarak değerlendirmek doğru değildir. İlk bilimsel ve teknolojik faaliyetlerden itibaren bilim ve teknoloji, farklı tarihsel dönemlerde farklı toplumlar tarafından çeşitli katkılarla günümüze kadar ulaşmıştır. Bu nedenle ders kitaplarında bilim ve teknoloji tarihine yer verilirken bu ortak ürünü oluşturan çeşitli uygarlıklara ve kişilere de yer verilmesi gerekmektedir. Nitekim Topdemir ve Unat (2008), tarihsel sürecin tam olarak anlaşılması gerektiğine vurgu yapmış, bu yapılmadığı takdirde tarihteki başarıları ya da bir dönemde ortaya çıkan büyük atılımları doğru anlamdırmanın mümkün olmadığını vurgulamışlardır (Laçin Şimşek, 2011: 165).

Yukarıda belirtilen sonuçlar incelendiğinde 4 ülkenin sosyal bilgiler ders kitaplarında tarihsel süreç içerisinde bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerçekleştiği çeşitli uygarlıklar/devletlere ve bu gelişmelere imza atan bilim insanı/mucitlere yer verildiği görülmektedir. Çalışmanın bu sonucu Laçin Şimşek (2011) tarafından gerçekleştirilen çalışmanın sonucuyla benzerlik göstermektedir. Laçin Şimsek (2011) fen ve teknoloji dersi öğretim programı ve kitaplarında Türk-İslam bilginlerine yer verilme durumunu değerlendirdiği çalışmasında program kazanımlarında farklı

kültürlerin ve uygarlıkların katkılarına vurgu yapıldığını belirtmiştir. Fakat aynı çalışmada Türk İslam bilginlerinin katkılarına ders kitaplarında yeterince yer verilmediği, incelenen 5 ders kitabında 90 bilim insanına değinildiği ancak bunlardan sadece sekizinin Türk-İslam bilginlerinden olduğu, 4.,5. ve 6. sınıf ders kitaplarında Türk-İslam bilginlerine hiç yer verilmediği, Türk-İslam bilginlerine sadece 6. ve 8. ders kitaplarında kısmen rastlandığı ve bu durumun yetersiz olduğu vurgulamıştır Laçin Şimşek (2011) tarafından yapılan çalışmanın bu sonucunun aksine çalışmada dört ülkenin ders kitaplarında da Orta Çağ döneminde Türk-İslam uygarlığına mensup çok sayıda bilim insanı/mucitlerine ve bunların gerçekleştirdiği bilimsel ve teknolojik gelişmelere yer verildiği görülmektedir.

4. Ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarında bilimsel ve teknolojik gelişmelerin insan hayatına olan etkilerine değinilmiş; fakat bu durumun ders kitaplarına yansıma düzeyi farklı olmuştur. Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarında özellikle İlk Çağ ve Yakın Çağ dönemi ağırlıklı olmak üzere her tarihsel döneme ait farklı sayıda bilimsel ve teknolojik gelişmenin insan hayatına etkilerine değinilmiştir. ABD sosyal bilgilerinde İlk Çağ dönemi bilimsel ve teknolojik gelişmelerin insan hayatına etkilerine ağırlıklı olarak yer verilmiş; Suriye ve Fransa sosyal bilgiler ders kitaplarında ise yakın çağ dönemi bilimsel ve teknolojik gelişmelerinin insan hayatına etkilerine ağırlık verilmiştir. Dört ülkenin ders kitaplarında kıyaslandığında, Türkiye sosyal bilgiler ders kitaplarının diğer üç ülkenin ders kitaplarına oranlara bilim ve teknolojinin insan hayatına etkileri konularına çok daha fazla değindiğini ifade etmek mümkündür. Bilim ve teknoloji özellikle ilk faaliyetlerinden itibaren gerçekleşen gelişmelerle insan hayatını dolayısıyla toplumsal hayatı etkilemiştir. Özellikle Sanayi Devrimiyle birlikte bilim ve teknolojinin insan hayatına etkileri sosyal hayatın bütün alanlarında kendini göstermiştir. Bilim ve teknoloji sadece insan hayatını etkilememiş aynı zamanda tarihsel gelişim süreci içerisinde toplumların içinde bulunduğu ekonomik, siyasal, sosyal ve dinsel gelişmelerden de etkilenmiştir. Bu nedenle bilim ve teknolojinin toplumu etkileyen yönünün yanında toplumsal yapıdan etkilenen bir yönünün olduğunu ifade etmek mümkündür.

Çalışmanın bulguları incelendiğinde dört ülkenin ders kitaplarında bilimsel ve teknolojik gelişmelerin toplumsal hayata etkilerine farklı düzeylerde yer verildiği görülmektedir. Fakat bilim ve teknolojinin toplumsal gelişmelerden etkilenen yönünün dört ülkenin ders kitaplarında yeterince vurgulanmadığı çalışmanın bir diğer sonucudur. Bu durumun bilimsel ve teknolojik gelişmelerin toplumsal hayatı etkileyen yönüne ilişkin eksik öğrenmelere yol açacağını ifade etmek mümkündür. Nitekim yapılan çalışmalarda bilim, teknoloji ve toplum ilişkisi hakkında farklı nitelikte görüşlerin olduğunu ifade etmek mümkündür (Doğan Bora, Arslan ve

Çakıroğlu, 2006, Nuangchalerm, 2009,

Saraç, 2012, Köksal ve Çınar, 2012). Teknolojinin değerlere yansıması konusunda sosyal bilgiler öğretmen adaylarının görüşleri değerlendirdikleri çalışmalarında Yiğit, Çengelci ve Karaduman (2013), sosyal bilgiler öğretmen adaylarının teknolojinin değerleri yok ettiğini düşünmekte olduklarını ifade etmişlerdir. Doğan Bora, Arslan ve Çakıroğlu (2006) tarafından yapılan çalışmada ise lise öğrencilerinin bilimin sosyal ve kültürel etkilerden etkilenmediği gibi kavram yanılgılarının olduğunu belirtmiştir. Sosyal bilgiler öğretmen adaylarıyla gerçekleştirdikleri çalışmalarında Köksal ve Çınar (2012), toplumun bilim üzerindeki ve bilimin toplum üzerindeki etkisi hakkında öğretmen adaylarının tamamının bu iki kavramın birbirini etkilediği yönünde olumlu görüş belirttiği sonucuna ulaşmışlardır. Saraç (2012) ise çalışmasında öğretmen ve öğretmen adaylarının bilimin toplum üzerindeki etkisi konusunda hem gerçekçi hem yetersiz görüşlere sahip olduklarını belirtmiş; öğretmen ve öğretmen adaylarının büyük bir kısmının da bilimsel çalışmaların yapıldığı yerdeki dini, ahlaki ve kültürel etkilerden etkilendiğini belirttiklerini ifade etmiştir.

Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin insan hayatına olumlu etkileri olacağı gibi bilim ve teknolojinin yanlış kullanımı neticesinde olumsuz etkileri de olabilmektedir. İncelenen dört ülkenin ders kitaplarında sadece Türkiye sosyal bilgiler 4. Sınıf ders kitabında bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yanlış kullanımının yarattığı olumsuzluklara değinilmiş, Suriye, Fransa ve ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında bu yönde bir bilgiye yer verilmediği görülmektedir. Bu anlamda ders kitaplarında bilim ve teknolojinin bu yönünün de vurgulanması gerekmektedir. Nitekim Yiğit, Çengelci ve Karaduman (2013) tarafından sosyal bilgiler öğretmen adaylarıyla

yapılan bir çalışmada, öğretmen adaylarının günümüzde teknolojinin gelişimine ilişkin görüşlerinin çoğunlukla teknolojik iyimserlik çerçevesinde olduğu, teknolojiyi sadece ürün boyutuyla görmeleri ve hayatı kolaylaştırması yönündeki tek boyutlu teknoloji algıları dolayısıyla teknolojik bir iyimserliğe sahip olduklarını belirtmiştir. Bu anlamda sosyal bilgiler öğretmen adaylarına verilen eğitimde bilim, teknoloji ve toplum anlayışı çerçevesinde teknolojinin kapsamına ve toplumla olan karşılıklı etkileşimine daha fazla yer verilmesinin gerekliliğinin altını çizmişlerdir (Yiğit, Çengelci ve Karaduman 2013:102).

Narguizian (2002), ABD ortaokul biyoloji ders kitaplarında bilim tarihi konularını değerlendirdiği çalışmasında, biyoloji ders kitaplarında ‘‘bak ve fikrin olsun’’ gibi ansiklopedik bir tarza sahip olduğundan öğrencilerin bilimi öğrenme ve anlamalarını kolaylaştırmaya yeterince yer vermediğini belirtmiştir. Çalışmanın bulguları ve sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde, Narguizian (2002) tarafından yapılan çalışmanın sonucuna benzer olarak Suriye ve Fransa sosyal bilgiler ders kitaplarının bilimi ve teknolojiyi anlamaya yönelik genel bir amaçlarının olmadığını yalnızca bilim ve teknoloji tarihi boyutuna ağırlık verildiğini ifade etmek münkündür. Türkiye ve ABD sosyal bilgiler ders kitaplarında ise Narguizian’ın (2002) çalışmasından farklı olarak tarihsel sürecinde yalnızca kişiler ve uygarlıklar tarafından gerçekleştirilen bilimsel ve teknolojik gelişmelere ansiklopedik tarzda bilgi sunmakla kalmadığı aynı zamanda bilim ve teknolojiyi anlamının da amaçlandığını ifade etmek mümkündür.