Öğretim programı, bir dersin öğretimi için gerekli olan, amaç, içerik, öğretme- öğrenme süreçleri ve değerlendirme olmak üzere dört temel öğeden oluĢan, öğretmenler tarafından kullanılan bir kılavuz olarak tanımlanır. Öğretim programları kapsadığı alanlar açısından uygulama sürecinde ihtiyaç doğrultusunda, değiĢikliğe uğramaktadır. Bu değiĢmeye de program geliĢtirme adı verilmektedir (Safran, 2008: 22) .
2005 yılında gerçekleĢen Sosyal Bilgiler Öğretim Programında değiĢikliğin yapılmasında, eğitim biliminde meydana gelen değiĢmeler; öğrencilerin uluslar arası değerlendirmelerde beklenen düzeyde baĢarı gösterememesi; bilginin ezbere öğrenilmesi yerine, öğrencinin kendi yaĢantısıyla bilgiye ulaĢmasını, bilgiyi kullanmasını sağlayacak öğrencilerin yetiĢtirilmek istenmesi gibi farklı gerekçeler göstermek mümkündür.
2.6.1. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Vizyonu
Yeni hazırlanan programda sosyal bilgiler dersinin vizyonu Ģu Ģekilde açıklanmıĢtır:
21. yüzyılın çağdaĢ, Atatürk ilkeleri ve inkılâplarını benimsemiĢ, Türk tarihini ve kültürünü kavramıĢ, temel demokratik değerlerle donanmıĢ ve insan haklarına saygılı, yaĢadığı çevreye duyarlı, bilgiyi deneyimlerine göre yorumlayıp sosyal ve kültürel
bağlam içinde oluĢturan, kullanan ve düzenleyen (eleĢtirel düĢünen, yaratıcı, doğru karar veren), sosyal katılım becerileri geliĢmiĢ, sosyal bilimcilerin bilimsel bilgiyi üretirken kullandıkları yöntemleri kazanmıĢ, sosyal yaĢamda etkin, üretken, haklarını ve sorumluluklarını bilen, Türkiye Cumhuriyeti vatandaĢlarını yetiĢtirmektir (MEB, 2005: 50) .
2005 programının vizyonu, eski programın vizyonuyla büyük bir oranda benzerlik göstermektedir. Yeni programın en önemli farkı ise; programın vizyonunda geçen temel öğelerin, uygulanan etkinlikler içerisinde öğrenenlere beceri ve değer olarak kazandırılmasının amaçlanmasıdır. Bu durum programın vizyonunda belirtilen hedeflerin gerçekleĢmesi rastlantıya bırakılmamaya çalıĢılmıĢtır (Safran, 2008: 23) .
2.6.2. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Temel YaklaĢımı
Yeni sosyal bilgiler programı genel olarak davranıĢçı yaklaĢımlardan öte, bilginin taĢıdığı değeri ve bireyin var olan deneyimlerini dikkate alarak, yaĢama etkin katılımını, doğru karar vermesini, sorun çözmesini destekleyici ve geliĢtirici bir yaklaĢım doğrultusunda yapılandırmayı önemseyen bir geliĢim göstermektedir. Bu yaklaĢımla öğrenci merkezli, dolayısıyla etkinlik merkezli, sosyal bilgiler açısından, bilgi ve beceriyi dengeleyen, öğrencinin kendi yaĢantılarını ve bireysel farklılıklarını dikkate alarak çevreyle etkileĢimine olanak sağlayan yeni bir anlayıĢ yaĢama geliĢtirilmeye çalıĢılmaktadır (MEB, 2005: 50) . Bu yaklaĢım doğrultusunda 2005 programında Sosyal Bilgiler Dersi Ģu Ģekilde tanımlanmıĢtır.
Sosyal bilgiler, bireyin toplumsal var oluĢunu gerçekleĢtirebilmesini yardımcı olması amacıyla; tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandaĢlık bilgisi konularını yansıtan; öğrenme alanlarının bir ünite yada tema altında birleĢtirilmesini içeren; insana sosyal ve fiziki çevresiyle etkileĢiminin geçmiĢ, bugün ve gelecek bağlamında incelendiği; toplu öğretim anlayıĢından hareketle oluĢturulmuĢ bir ilköğretim dersidir (MEB, 2005: 51) .
Yukarıdaki sosyal bilgiler tanımı eski yaklaĢımdan farklılık göstermektedir. Eski yaklaĢıma göre sosyal bilgiler; tarih, coğrafya ve vatandaĢlık gibi derslerle sınırlı gibi
görülmektedir. Yeni sosyal bilgiler programında ise adı geçen disiplinlere ek olarak antropoloji, hukuk, felsefe, psikoloji, sosyoloji, ekonomi yer almıĢ ve bu disiplinleri yansıtan öğrenme alanlarına göre üniteler belirlenmiĢtir. Sosyal bilgiler dersinin toplu öğretim anlayıĢından hareketle oluĢturulmuĢ bir ilköğretim dersi olduğu vurgulanmaktadır (Ata, 2006: 73) .
Yeni sosyal bilgiler öğretim programı, “vatandaĢlık aktarımı olarak sosyal bilgiler”, “sosyal bilimler olarak sosyal bilgiler”, “yansıtıcı düĢünme olarak sosyal bilgiler” anlayıĢlarına önem verilmiĢtir.
2.6.3. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Ġçeriği
Yeni sosyal bilgiler dersi öğretim programı, ülkemize 1940‟lı yıllarda giren ünite anlayıĢını devam ettirmekte; ancak sosyal bilgiler dersini bir tarih ünitesi, bir coğrafya ünitesi, bir vatandaĢlık bilgisi ünitesi anlayıĢından kurtarmaya çalıĢmaktadır. Farklı bir Ģekilde Ģöyle ifade edilebilir: Bu programda sosyal bilgiler ünitesi tasarlanmaya çalıĢılmıĢtır. Tarih, coğrafya, ekonomi gibi disiplinlerin mantığa dayalı düzenlenmesi yerine, öğrencilerin ilgi ve meraklarına göre psikolojiye dayalı düzenlenmesi dikkat çekmektedir (Ata, 2006: 74) .
Yeni sosyal bilgiler dersi öğretim programı kazanım, öğrenme alanı, kavram, değer ve beceri öğretimi, etkinlik, iliĢkilendirme, ara disiplinler gibi daha önceki programlarda yer almayan yeni bir terminoloji ortaya koymaktadır.
Sosyal Bilgiler Programının içeriğinde tarih, coğrafya, vatandaĢlık bilgisi disiplinlerinin yanında antropoloji, hukuk, felsefe, psikoloji, sosyoloji, ekonomi disiplinlerini aynı çatı altında birleĢtirmeyi sağlayacak öğrenme alanları bulunmaktadır. Programda öğrenme alanı, “birbiri ile iliĢkili beceri, tema, kavram ve değerlerin bir bütün olarak görülebildiği, öğrenmeyi organize eden yapı” olarak tanımlanmaktadır (MEB, 2005: 95) . Sosyal bilgileri oluĢturan disiplinlerden hareketle dokuz tane öğrenme alanı belirlenmiĢtir. “Zaman, Süreklilik ve DeğiĢim” öğrenme alanı, diğer öğrenme alanlarını kapsayacak Ģekilde tasarlanmıĢtır.
Yeni sosyal bilgiler programlarında 4. sınıftan 7. sınıfa kadar öğrenme alanları farklı üniteler altında geniĢleyerek devam etmektedir. Örnek; 5. sınıftaki 1. ünite olan
“Haklarımı Öğreniyorum”, 4. sınıftaki 1. ünite olan “Kendimi Tanıyorum” ünitesinin bir devamı niteliğindedir. Bu yaklaĢım 6. sınıf ve 7. sınıflar programında da sürdürülmektedir (Ata, 2006: 74) .
Tablo 1‟de sosyal bilgiler programının içeriğinde yer alan öğrenme alanları ve bu öğrenme alanlarına ait 4. ve 5. sınıf üniteleri gösterilmektedir.
Tablo 1
Sosyal Bilgiler Programının İçeriği
ÖĞRENME ALANI 4. SINIF ÜNĠTELER 5. SINIF
ÜNĠTELER
BĠREY VE TOPLUM Kendimi Tanıyorum Haklarımı
Öğreniyorum
KÜLTÜR VE MĠRAS GeçmiĢimi Öğreniyorum Adım Adım Türkiye
ĠNSANLAR, YERLER VE
ÇEVRELER
YaĢadığımız Yer Bölgemizi Tanıyalım
ÜRETĠM, DAĞITIM VE
TÜKETĠM
Üretimden Tüketime Ürettiklerimiz
BĠLĠM, TEKNOLOJĠ VE
TOPLUM
Ġyi Ki Var GerçekleĢen
DüĢler GRUPLAR, KURUMLAR VE
SOSYAL ÖRGÜTLER
Hep Birlikte Toplum Ġçin
ÇalıĢanlar
GÜÇ, YÖNETĠM VE
TOPLUM
Ġnsanlar ve Yönetim Bir Ülke Bir Bayrak
KÜRESEL BAĞLANTILAR Uzaktaki ArkadaĢlarım Hepimizin Dünyası Öğrenme alanları, bir ya da birden fazla akademik disiplini içerebilmektedir. Örnek; “Birey ve Toplum” Psikoloji ve VatandaĢlık Bilgisini; “Kültür ve Miras”, Antropoloji, Tarih ve VatandaĢlık Bilgisini; “Ġnsanlar, Yerler ve Çevreler” Coğrafya‟yı, “Üretim, Tüketim ve Dağıtım” Ekonomi‟yi, Gruplar, Kurumlar ve Sosyal Örgütler” ve “Güç, Yönetim ve Toplum” Sosyoloji‟yi, VatandaĢlık Bilgisi‟ni, Hukuk‟u içermektedir.
“Bilim, Teknoloji ve Toplum” ve “Küresel Bağlantılar” disiplinler arası öğrenme alanlarıdır (MEB, 2005: 95) .
2.7. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Ekonomi Konularının Öğretimi