Sosyal Öğrenme Kuramı

Sosyal öğrenme kuramcıları saldırganlığın nedenlerini dürtü ve içgüdülerde arama yerine araştırma ve gözlemlerini daha çok çevre uyaranlarına ve model alma üzerine yoğunlaştırmışlardır. Saldırganlığı, daha çok öğrenilmiş sosyal davranış biçimlerinden biri olarak kabul etmektedirler.

Sosyal öğrenme teorisi ilk defa Bandura ve Walters tarafından (1963) ortaya konulmuş (Efilti, 2006; Binbaşıoğlu, 1998) ve saldırganlık ile ilgili ortaya atılan görüşlerin en etkili olanıdır (Bushman ve Anderson, 1998).

Sosyal öğrenme teorisi, gözlemsel öğrenme süreciyle saldırgan davranışların edinilmesini açıklamakta (Efilti, 2006) ve sosyal davranışlara rehberlik eden inanışları ve beklentileri anlamak ve tanımlamak için yararlı kavramları sağlar. Sosyal öğrenme teorisi – özellikle birinin sosyal dünyasını nasıl kurduğu, değişen

beklentiler ve gelişim ile ilgili anahtar kavramlar – saldırgan davranışların nasıl

edinildiğinin anlaşılmasında ve yararlı saldırganlığın açıklanmasında çok önemlidir (Bushman ve Anderson, 2002). Sosyal öğrenme teorisine göre insanlar, saldırgan tepkileri, sosyal davranışların diğer karışık şekillerini aldıkları gibi öğrenirler. Diğer bir deyişle doğrudan deneyimlerle ya da başkalarını gözlemleyerek saldırgan

35

davranışları öğrenirler (Bandura 1983, 2001; Mischel 1973, 1999; Mischel ve Shoda1995; Akt: Bushman ve Anderson, 2002).

Bandura ve arkadaşları tarafından (1961) yapılan çalışmalar sonucunda saldırganlığı sadece izlemenin bile saldırganlığın artmasına neden olduğu görülmüştür. Bu yargıya Bandura ve arkadaşları tarafından 1961yılında yapılan deney sonucunda varılmıştır. Bu deney kapsamında Bandura, çocuklara, içi hava dolu bir bebeğe vuran ve zaman zaman ona hakaret dolu sözler yönelten bir yetişkinin filmi izletilmiş ve daha sonra bu bebekle oynayabilecekleri bir yere bırakılmışlardır. Çocukların, bebekle oynarken saldırgan yetişkin modeli taklit ettikleri ve hatta ilave saldırgan davranışlarda da bulundukları görülmüştür. Ama bu filmi izlemeyen kontrol grubu çocukları ise aynı bebekle saldırgan olmayan bir şekilde oynamışlardır (Kağıtçıbaşı, 2006; Aslan ve Özgün, 2009).

Bandura ve arkadaşları tarafından Bobo oyuncak bebeği paradigması kullanılarak yapılan klasik deneyler, çocukların, saldırgan davranışları hem gerçek hayattaki hem de filmlerdeki saldırganlığı gözlemleyerek öğrenebildiğini göstermiştir (Prot ve Anderson, 2011). Demek ki, saldırgan davranışta bulunan birisini izlemek, saldırgan davranış sergilemeye yol açabilmektedir (Kağıtçıbaşı, 2006). Çocuklar için eğer saldırgan davranış ödüllendirilirse şahit olunmuş bir davranışı daha çok taklit etme eğilimine sahip olurlar ve eğer o davranış cezalandırılırsa, daha az taklit ederler (Prot ve Anderson, 2011).

Bandura, yaptığı araştırmaların sonuçlarına dayanarak ‘sosyal öğrenme

modelini oluşturmuştur. Bu görüşte iddia edilen saldırganlığın, diğer karmaşık sosyal

davranışlar gibi öğrenildiğidir. Bir kişinin, belli bir durumda saldırganca davranışlarda bulunup bulunmayacağı birçok etkene bağlıdır. Kişinin geçmiş yaşantıları, durumsal pekiştirici etkenler (engellenme, silah vb. saldırganlığı uyaran etkenler), kişinin saldırganlık ile ilgili düşünceleri ve algısı, sosyal ve çevresel birtakım değişkenler (Kağıtçıbaşı, 2006) bu etkenlerdir.

36

Şekil 2’de Baron ve Byrne, (1993) tarafından hazırlanan ‘saldırganlıkta

sosyal öğrenme modeli’ verilmiştir.

Şekil 2 Saldırganlıkta Sosyal Öğrenme Modeli

(Baron ve Byrne, 1993)

Psikologların hemen hemen tümü, insanlarda saldırganlığın yalnız doğuştan gelen faktörlere indirgenemeyeceğini, öğrenmenin saldırganlık davranışının türü ve miktarı üzerinde önemli bir etkisi olduğunu savunur (Çelik, 2006; Cüceloğlu, 2011). Psikologların bu görüşü kabul etmelerinin temelinde deneysel çalışmalar yatmaktadır (Cüceloğlu, 2011).

İnsanları saldırganlığa güdeleyen ödüller ve pekiştirenler nelerdir? Yeni saldırgan davranışları insanlar nasıl öğrenilir? (Erden, 2007)Bu tür soruların cevapları ancak saldırganlığın sonradan öğrenilen bir davranış (Kağıtçıbaşı, 2006) olarak kabul etmekle verilebilir. Sosyal öğrenme kuramına göre; bu tür sorular cevaplanırken iki öğrenme kuramının göz önüne alınması gerekir. Bunlar a) araçsal öğrenme, b)gözlem ve model alma yoluyla öğrenme kuramlarıdır.

Geçmiş Yaşantılar

Durumsal Pekiştirici Etkenler

Saldırganlığa dair düşünce ve algılar(kime ve neye saldırganlık göstermek daha uygundur? vb.)

Sosyal Değişkenler

Çevresel Değişkenler

37

2.2.5.1. Araçsal Öğrenme Kuramı

Araçsal öğrenme kuramına göre herhangi bir davranış pekiştirilir veya ödüllendirilirse, bu davranışın gelecekte yinelenme ihtimali artmaktadır. Eğer saldırgan davranış ödüllendirilirse başka ortamlarda da tekrarlanacaktır. Bu ödül dışarıdan gelen onay, takdir, beğeni olabilirken aynı zaman da rahatlama duygusu, içsel doyum da olabilmektedir (Güner, 2007). Saldırganlık, birçok gereksinimi doyurması açısından da ödül kaynağı sayılmaktadır. Örneğin, kişinin toplumdaki saygınlığı, gücü, erkekliği özellikle bazı batı toplumlarında saldırganlık aracılığıyla doyum sağlanan gereksinimler arasında yer alabilmektedir (Erden, 2007).

2.2.5.2. Gözlem ve Model Alma Yoluyla Öğrenme Kuramı

Bu kuramda, saldırgan davranışların gözlem ve model alma yoluyla öğrenildiği savunulmuştur. Özellikle çocukların birçok yeni davranış örüntüsünü, örnek aldıkları erişkinlerin davranışlarını gözlemleyerek öğrendikleri birçok araştırmacı tarafından kanıtlanmıştır (Güner, 2007). Birçok deneysel çalışmada; çocukların taklit yoluyla, öykündükleri büyüklerin (ana-baba ya da televizyondaki hayali kahramanlar gibi) saldırganca davranışlarını öğrenip, gerçekte düşmanca duygular taşımasalar bile aynı tür saldırgan davranışları yineledikleri görülmüştür (Erden, 2007).

Bireyin model aldığı davranışları sergilemesinde ödül ve ceza kavramları etkilidir. Birey, yalnızca bir durumda görüp model aldığı davranışı, farklı koşul ve durumlara genelleyebilir. Örneğin; kendisine vuran bir çocuğu döven bir çocuk, annesi tarafından “aferin iyi yaptın” diye ödüllendirilirse çocuk saldırganlığı bir tepki biçimi olarak öğrenip her koşulda saldırgan davranışlar sergileyebilir. Kısaca, sosyal öğrenme kuramına göre saldırganlığın öğrenilmesinde, model alma, ödül ve ceza temel etkenlerdir (Şahin, 2007). Saldırgan davranışın sergilenmesinde diğer bir etmen toplum yapılarının veya kültürlerin farklı olmasının büyük bir rolü vardır.

38

Toplumdan topluma saldırganlık davranışının değiştiğine işaret eden gözlemler, saldırganlık davranış türü ve miktarının, sosyal öğrenmeye büyük derecede bağlı olduğunu göstermektedir (Cüceloğlu, 2011).