Soru Sorma Ve Açıklama (Ġstifham Ve Tebyîn) Yöntemi

Her açıklama son tahlilde doğrudan, dolaylı veya potansiyel bir soruya dayandığından bu iki teknik bir arada değerlendirilmiĢtir. Ġstifham ve tebyîn teknikleri arasında organik bir bağ söz konusu olmakla birlikte her iki tekniğinde kendi nevi Ģahsına ait olan bir takım ayrıcalıkları mevcuttur. Her açıklamanın en azından potansiyel bir soruyu ardında barındırmasına karĢın bir takım soruların açıklanma gayesi yerine uyarı, dikkat çekme ve de kinaye maksadı taĢımaları iki teknik arasındaki farkın belirginleĢtiği noktalardan birkaçıdır.

Ġnsanoğlunun aydınlanmasında soru tekniğinin kullanılması onun biliĢinde doğrudan anlatıma göre çok daha etkilidir. Sorulacak olan iyi planlanmıĢ sorular kiĢinin gerekli hedef davranıĢları elde etmesinde büyük rol oynamakla birlikte bazı durumlarda her hangi bir izahata gerek kalmadan kiĢinin sorular yardımıyla doğruya ulaĢması da mümkün olmaktadır.

Kullarının bu vasıflarını bilen Allah (cc) Kur‟ân‟ın inzal süreci içerisinde soru tekniğini murat ettiği hedef kazanımlar doğrultusunda aĢamalandırmıĢtır. Kur‟ân-ı Kerîm bünyesinde soru sorma tekniğini dikkat çekmeye ve haber vermeye, hatırlatma ve uyarmaya, düĢündürme ve bağ kurmaya, değerlendirme ve karar aldırmaya dönük basamaklarda ele almak mümkündür:

" ِخ١ِشبَغٌْا ش٠ِذَد َه١َرَا ًَْ٘ ".

“ĞaĢiye‟nin (kıyametin) haberi sana geldi mi?” 58

" ُقِسبَغٌا بَِ َه٠َس ْدَا آَِٚ ".

“Târık‟ın ne oyduğunu nereden bileceksin?”59

Bu minval üzere ilk basamakta dikkat çekmeye ve haber vermeye dönük soru

tekniği karĢımıza çıkmaktadır. “بَِ َه٠َس ْدَا آَِٚ”, “ve mâ edrâke mâ…” dikkat çekmeye

dönük soru kalıbını temsil ederken; “ش٠ِذَد َه١َرَا ًَْ٘” “hel etâke hadîsü…” haber vermeye dönük soru kalıbını temsil etmektedir.

Cevapları evet ya da hayır gibi kapalı uçlu görünüyor olsalar da bu sorularla, muhatabın sunulacak olan bilgiye dikkat ve ilgi düzeyinin arttırılması hedeflenilir. Bu soru tipinde önemli olan muhatabın soruya vereceği yanıt değil vahiy grubu ile gelen ve aktarılan durumlardan gerekli ödev ve dersleri çıkartabilmesi için gereken odaklanmayı sağlamasıdır. Bilme ve kavrama düzeyine hitap eden bu kabil sorular ile kiĢinin istenilen düzeyde bir kavramı, olguyu, durumu veya ilkeyi öğrenmesi beklenir. " َع َيبَل َِْٓ ٚ ٌءَْٟش ِْٗ١ٌَِا َحُٛ٠ ٌََُْا ٚ ٌََِٟا َِٟدُٚا َيبَل َْٚا بًثِزَو ِللها ٍٝػ َٜشَزْفا َِّٓـِِ ٍَُُْظَا َِْٓ ٚ ُيِضُْٔب بِ ًضِ ُللها َيَضَْٔا ط "...

“Allah‟a karĢı yalan uydurandan yahut kendisine hiçbir Ģey vahyedilmediği halde „Bana vahyolundu‟ diyenden ve „Bende Allah‟ın indirdiği ayetlerin benzerini indireceğim‟ diyenden daha zalim kim vardır?”60

" َُْٕٛـُّْر بَِ ُُْزـْ٠َاَشَفَا ".

“Söyleyin öyleyse, (rahimlere) döktüğünüz meni nedir?” 61

“َِّٓـِِ”, “mimmâ / mimmen…” düĢündürmeye; “َفَا”, “e fe…” bağ kurmaya

dönük soru kalıbıdır. Diğer bir değiĢle birleĢtirici ve iliĢkilendirici sorulardır.

58 el-ĞaĢiye 88/1. 59 _{et-Târık 86/2.} 60 _{En‟am 6/93.} 61 _{Vakıa 56/58.}

Kur‟ân‟da sunulan olaylar ya da olgular üzerinde bireyin sağlam bir analizde bulunmasına dönük olan bu sorularla analitik düĢünebilme yetisi kazanması hedeflenir. Neden sonuç iliĢkilerini buldurma da; bir sürecin aĢamalarını analiz etmede; verilen olayların benzerliklerini ve farklılıklarını bulup çıkarmada etkili olan bu sorularla kiĢinin dini bilinci yükseltilir.

" َوُُٛٔٛىَ٠ ٢ٚ ِكَذٌْا َِِٓ َيَضَٔ بِٚ ِللها ِشْوِزٌِ ُُُْٙثٍُُٛل َغَشْخَر َْْا َُِٕٛآ َٓ٠ِزٌٍَِ ِْؤَ٠ ٌََُْا ًُْجَل ِِْٓ َةبَزِىٌْاُٛرُٚا َٓ٠ِزٌَب ُُُْٙثٍُُٛل ْذَغَمَف ُذَِ٤ا ُُِْٙ١ٍََػ َيبَغَف ط "...

“Ġman edenlerin Allah‟ı anma ve O‟ndan inen Kur‟ân sebebiyle kalplerinin ürpermesi zamanı daha gelmedi mi? Onlar daha önce kendilerine kitap verilenler gibi olmasınlar.”62

" ُءبََّغٌا ََِا بًمٍَْخ ُذَشَا ُُْزَْٔاَء بَٙ١ََٕث

".

“Sizi yaratmak mı daha güç, yoksa göğü yaratmak mı?” 63

" بََّف َُِِْْٕٛئُ٠ ٢ ٌَُُْٙ ".

“Böyleyken onlar acaba neden iman etmezler?”64

“...بِٚ...َٓ٠ِزٌٍَِ ِْؤَ٠ ٌََُْا”, “elem ye‟ni ellezîne âmenû… ve mâ…”; “...ََِا...َء”, “e…

em…” değerlendirmeye; “...-َي بََّف”, “ve/fe mâ le-…” ise karar verdirmeye yönelik soru kalıplarını örneklemektedirler. KiĢinin bir “Ģey” hakkında yargıya ulaĢmasına,

karar vermesine değerlendirmede bulunma denir. Bireyin sağlıklı kararlara ulaĢa bilmesi için elinde ĢaĢmaz ilkelerin bulunması ve iyi çalıĢan bir değerlendirme mekanizmasına sahip olması gerekir. Kur‟ân-ı Kerîm, insana yaĢamını üzerine bina edeceği prensipleri sunar. Diğer yandan ferdin bu prensip ve ilkeleri doğru kullanarak sağlıklı kararlar alabilmesinde hissi, akli ve vicdani mekanizmalarının dengeli çalıĢmaları için ayarlayıcı da olur.

Yukarıdakilerin yanı sıra Kur‟ân-ı Kerîm bünyesinde soru sorma tekniğinde

dıĢarıdan ve de içeriden olmak üzere sorular iki kaynaktan gelmektedir. DıĢarıdan

sorular; çoğunlukla Kur‟ân muarızlarının (kâfir, müĢrik, münafık) bazı zamanlarda

62 _{Hadid 57/16.} 63 _{Nâzi‟ât 79/27.} 64 _{ĠnĢikâk 84/20.}

inananların bazı zamanlarda da meleklerin yönelttikleri sorulardır.65 Ġçeriden sorular; Allah‟ın insanlara doğrudan yönelttiği, peygamberinden sormasını istediği veya insanların kendi kendilerine sormalarını emrettiği sorulardır.66

Kur‟ân-ı Kerîm‟de soru tekniği ile ayrılmayan bir teknik daha mevcuttur ki o da tebyin dir. Bu teknik ile farkındalık ve ilgi düzeyleri arttırılacağı gibi kiĢiye ilke ve kavramların öğretilmesinde de etkili bir yöntemdir. Kur‟ân bünyesinde gayb ile ilgili bir takım hususların kiĢiye öğretilmesinde, vahiy ile birlikte gönderilen birtakım ilkelerin sunulmasında ve tavzihinde, yukarı kısımda da belirtildiği üzere soruların cevaplanmasında, gelmekte olan yeni Ģeriat ve buna ait bir takım ritüellerin anlatılmasında ve tanıtılmasında kullanılmıĢtır.

YaratılıĢ olayı, evrenin yaratılıĢ amacı, insanın hayata geliĢ gayesi, insanın bu âleme nereden geldiği ve nereye gideceği, insanın sorumluluğu, sorunu, kötülüğün ve iyiliğin neyliği ve nedenleri, adaletin ve düzenin temellerinin neler olduğu, melek, cin ve Ģeytanın durumları vb. çoğaltılması mümkün olan sorunsallar insanın hiçbir zaman cevaplarına potansiyelleri marifetleriyle ulaĢamayacakları, haklarında ancak ilahi bilgilendirme ile kat-i bilgiye ulaĢabilecekleri sorunsallardır.

Allah (cc) vahiy ile peygamberine ve de O‟nun nezdinde tüm insanlığa bu kabil soruların cevaplarını açıklamıĢtır. Kur‟ân‟da gerek görüldükçe Allah (cc) tarafından takdir buyrulan ölçülerde bu konular hakkında bilgi verilmiĢ, bu bilgiler farklı Ģekillerle tekrarlanmıĢ ve de tedricen tafsilatlandırılmıĢlardır.