Sonuç

Bowlby’ye göre; insan hayatında bağlanmanın üç ana işlevi, çocuğun hayatı keşfederken geri dönülebileceği güvenilir bir liman oluşturmak, çocuğun gereksinimlerini karşılamak, çocuğun güvenlik duygusunu geliştirebilmektir. Çocuğun bakım verenlerle kurduğu olumlu ilişkiler, çocuğun öz benlik algısını geliştirirken, çocuğun ileriki yaşantısında karşılaşabileceği psikolojik problemlere dair de koruyucu bir etki oluşturur (Akdağ, 2011). Bunun yanı sıra erken dönemdeki bağlanma, çocuğun bağlanma stilinin oluşumunu sağlar ve bu stil çocuğun gelecekteki ilişkilerinin de alt yapısını oluşturur. Bağlanmanın oluştuğu ilk yer çocuğun ailesidir.

Aile çocuğun ilk sosyal deneyimlerini edindiği yerken (Yavuzer, 1988); ilk bakım verenler, çocukla ilk yakın teması kuran kişilerdir. Aile içindeki etkileşim, sevgi ve ilgi aktarımı, anne baba tutumları, çocuğa karşı ihmal veya reddetme tavırları, anne baba kayıp ya da ayrılıkları gibi birçok faktör, çocuğun fizyolojik, psikolojik, toplumsal gelişimi üzerinde etkili olduğu gibi, çocuğun kişilik oluşumu ve bağlanma tarzı üzerinde de etkilidir. Araştırmaya katılan kişilerin çocukluklarına dair verilerle, bağlanma stilleri arasındaki ilişki de bu bilgileri doğrular niteliktedir. Araştırma bulgularına göre; yaşamın ilk 3 yılında anne ve baba ayrılığı yaşamayan grup, ayrılık yaşayan gruba göre daha yüksek güvenli bağlanma gösterirken, boşanmış veya ebeveyn vefatı olan ailelerde büyüyen çocukların çekirdek ailelerde büyüyen çocuklara oranla daha yüksek kaygılı bağlanma puanı aldıkları görülmüştür. Çocukluk veya gençlikte anne ve baba sevgisi alan gruplar, almayan gruplara göre anlamlı şekilde yüksek güvenli bağlanma sergilerken, sevgi görmeyen gruplar, sevgi gören

112

gruplara göre yüksek kaçıngan ve kaygılı bağlanma göstermiştir. Şiddet faktörü değerlendirildiğinde ise güvenli bağlanmayla baba şiddetinin negatif yönlü bir ilişki içinde olduğu saptanmıştır. Bununla beraber anne ve babaların eğitim düzeyi ile bağlanma ilişkisine bakıldığında hem anne hem de babanın eğitim düzeyi ile güvenli bağlanmanın pozitif yönde ilişkili olduğu görülmüştür, babanın eğitim seviyesinin düşmesiyle kaygılı bağlanma düzeyindeki yükselme de eğitimin, iyi anne babalık tutumları üzerindeki etkisine bir gösterge olarak kabul edilebilecek niteliktedir.

Birey, ergenlikte bağlanma davranışlarını ve kaygılarını ebeveynlerinden akranlarına doğru yavaş yavaş çevirirken, yetişkinliğe geçtiğinde bu bağlanma ihtiyacını başka bağlanma figürlerine yönlendirir. Ebeveynler hiçbir zaman tamamen yerinden edilmemiş olsalar da yetişkinliğinin erken dönemlerinde çoğu insan, bağlılık tarzını; birincil bağlanma stiline uyumlu bir şekilde, romantik ilişki yaşayacağı partnerlere yöneltir (Cooper, Shaver, Collins, 1998). Literatüre göre, ilk dönemlerde oluşan bağlanma tarzları, yetişkinlikteki bağlanma stillerinin öncülleridir. Bu araştırmada bulunan sonuçlar da literatürle uyum göstermektedir. Evli kişiler, bekar veya boşanmış kişilere oranla daha yüksek güvenli bağlanma puanları alırken, bekar ya da boşanmış kişilerin evli kişilere göre kaçıngan ve kaygılı bağlanma boyutlarından daha yüksek puan almış olmaları ve eşi ile yaşayan kişilerle; ailesi, arkadaşı ve yakın akrabasıyla yaşayan kişiler kıyaslandığında, her üç grupta da eşiyle yaşayan kişilerin daha yüksek güvenli bağlanma göstermeleri bağlanma stillerinin erişkinlikteki halini sembolize eder niteliktedir. Yine yalnız, ailesi, annesi, arkadaşı ve yakın akrabasıyla ile yaşayan grupların, eşiyle yaşayan gruba göre daha yüksek kaygılı bağlanma puanları almalarını da aynı doğrultuda yorumlamak mümkündür.

Çocukluğun erken evrelerinde oluşan bağlanma stillerinin sadece yetişkinlikteki ilişkilerinin şekillenmesinde rol oynadığı söylenemez. Bu bağlanma stilleri, kaygı ve depresyon gibi birçok patolojiye neden olan duygusal ve bilişsel süreçlerin oluşumunda da rol oynarlar (Dilmaç, Hamarta, Arslan, 2009). Bağlanma teorisinin, kişilik yapılanması kadar, kişilik boyutlarını ve kişilik bozukluklarının kökenlerini anlamada da kullanılabilecek bir araç olduğu keşfedilmiştir. Bağlanma ile ilgili çalışmalar incelendiğinde güvenli olmayan bağlanma stillerine sahip olan kişilerin patoloji geliştirme konusunda taşıdığı riskin, güvensiz bağlanma yaşayan kişilere oranla çok daha düşük olduğu genel kabul gören görüş olarak ifade edilebilir. Bu

113

araştırmada bulunan sonuçlar da literatürle paralellik göstermektedir. Araştırmada geçmişte ve şu an psikiyatrik destek alan grubun, almayan gruba göre yüksek kaygılı bağlanma gösterdiği ve yine destek almayan grubun güvenli bağlanma değerlerinin, destek alan gruba göre anlamlı şekilde yüksek olduğu saptanmıştır. Aynı zamanda bu araştırmada hem psikolojik destek alan hem de almayan grubun anksiyete düzeyleri üzerinde özellikle durulmuş ve bağlanma stillerinin sürekli kaygı oluşumuna etkisi daha detaylı incelenmeye çalışılmıştır. Bulgulara göre bağlanma biçimleri ile sürekli kaygı ilişkili bulunmuş, sürekli kaygıyla güvenli bağlanma negatif yönde, kaçıngan ve kaygılı bağlanma pozitif yönde ilişki göstermiştir. Bağlanma stillerinin sürekli kaygıya etkisi incelendiğinde ise güvenli bağlanma, kaçıngan bağlanma, kaygılı bağlanma puanlarının sürekli kaygıyı anlamlı düzeyde yordadığı ve sürekli kaygının toplam varyansının yaklaşık %8’inin açıkladığı görülmektedir.

Literatürde erken dönem bağlanma stillerinin, ileriki dönem ilişkileri, psikopatoloji üzerindeki etkilerinin yanı sıra, bağlanmanın kişilik oluşumu ve yapılanması üzerindeki etkisini araştıran çok sayıda araştırma da mevcuttur. Bu araştırmada kişilik özellikleri Beck’in sosyotropik ve otonomik kişilik boyutları çerçevesinde ele alınmış ve bağlanma ile bu boyutların ilişkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Beck (1983) 'e göre, sosyotropi, diğer insanlarla pozitif ilişkilere yapılan bir yatırım anlamına gelir. Sosyotropik bir birey, başkalarının onayını ve kabulünü kazanmaya çalışır ve kişilerarası ilişkilerde yakınlığı sürdürmek ve başkalarını memnun etmek için güçlü bir istek gösterir. Öte yandan, otonomi; bağımsızlık ve seçim özgürlüğünü korumaya yönelik yatırımları ifade eder. Böylece, yüksek derecede özerk kişi, diğerlerinden bağımsız olmak için gayret gösterir, iş ve başarılara değer verir, yalnızlık faaliyetlerini tercih eder ve genellikle diğer insanların ihtiyaçlarına duyarsızlıkla ilişkili olan güçlü bir kişisel bakış açısını sürdürür (Clark, Beck, 1991).

Bu araştırmada güvenli bağlanma ile sosyotopik ve otonomik kişilik özellikleri negatif yönde bir ilişki içinde iken, kaçıngan ve kaygılı bağlanma ile sosyotropik ve otonomik kişilik özelliklerinin pozitif yönde bir ilişki gösterdiği saptanmıştır. Otonomi ölçeği; güvenli bağlanma ölçeği ile negatif yönlü ve kaçıngan bağlanma ölçeği ile pozitif yönlü ilişki içindeyken, sosyotropi ölçeği kaygılı bağlanma ölçeğiyle pozitif yönde bir ilişki içindedir.

114

Araştırmada aynı zamanda bu kişilik boyutlarının hem psikopatoloji hem de sürekli kaygıyla olan ilişkileri değerlendirilmiş ve uçlara savrulmuş olan bağımlılık ya da özerklik boyutlarının yaratabileceği psikolojik problemler bu çerçevede irdelenmeye çalışılmıştır. Bulgulara göre; örneklem grubunun sosyotropi ve otonomi ölçeğinden almış oldukları puanlar, geçmişte ve şu anda psikiyatrik rahatsızlık için alınan destek değişkenine göre anlamlı farklılık göstermektedir. Sosyotropi ve otonomik özeliklerin daha spesfik olarak sürekli kaygı ile ilişkisine bakıldığında ise sürekli kaygının, sosyotropi ve otonomi ile pozitif yönde ilişkili olduğu görülmektedir.