Sonuç ve Değerlendirme

İşletmelerin kendi bünyelerinde oluşturdukları ve işletmeye rekabet üstünlüğü sağlamadan, kar maksimizasyonuna kadar birçok fayda sağlayan, bilgiye dayalı bütün her şey entelektüel sermaye olarak tanımlanabilmektedir. Entellektüel sermaye olarak değerlendirilebilen ve kanunen tanımlanabilen entellektüel sermaye unsurları ise entelektüel varlık olarak tanımlanmaktadır. Entellektüel sermaye konusunda henüz çok az çalışma yapılmış olması, entelektüel sermaye entelektüel varlık ve entelektüel mülkiyet hakları kavramlarının tanımı ve kapsamları konusunda bile henüz tam bir fikir birliği oluşmamış olması bu konunun ne derece soyut ve karmaşık olduğunu doğrulamaktadır. Ayrıca entellektüel sermayeyi oluşturan insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi unsurları literatürde en fazla fikir birliği sağlanan bakış açısı olarak değerlendirilebilir.

Entellektüel sermayenin ölçülmesine ilişkin metotlar incelendiğinde, direkt entellektüel sermaye, varlıkların getirisi ve kurumsal karne metotlarının uygulanmasında ve sonuçlarında farklılıklar olduğu; bu metotların uygulanmasının detaylı yönetim ve işletme bilgisi gerektirdiği anlaşılmaktadır. Bu metotların birçoğu entellektüel sermayenin insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesi sınıflandırmasında benzerlik göstermekle birlikte bu unsurlara verdikleri ağırlıklar değişik büyüklüklerdedir. Piyasa kapitalizasyon metotlarına ise, uygulama ve analiz için gerekli verilere ulaşma kolaylığı nedeniyle daha sık başvurulmaktadır. Özellikle piyasa değeri/defter değeri ve Tobin’in Q oranı araştırmacı ve uygulamacılar tarafından tercih edilen metotlardır.

Şirket birleşmelerinde ve ele geçirmelerde, işletmelerin bütün olarak el değiştirmesinde, işletmelerin gerçeğe uygun değerlerinin hesaplanması çabaları önem kazanmaktadır. Uluslar arası finansal raporlama standartlarında yapılan tanımlamalar ve düzenlemeler entellektüel sermaye ve şerefiye arasındaki farkı en aza indirmekle birlikte tam bir ayrım da yapamamaktadır. Entellektüel sermayenin tanımlanabilen sonuçları olan patent, marka gibi entellektüel varlıklar, entellektüel sermayenin kayıt altına alınamayan kısmına nazaran daha isabetli değerlenebilmektedir. Entellektüel varlıkların bireysel olarak ya da firmayı oluşturan bütünün bir parçası olarak değerlemesi söz konusu olabilir. Entellektüel sermayenin firma içindeki değerinin belirlenmesinde piyasa yaklaşımı en fazla kullanılan yaklaşımdır.

Entellektüel sermaye konusunda ülkemizde yapılan araştırmalar ve çalışmaların azlığı, bu kavramın henüz çok bilinen bir kavram olmadığını, şimdilik sadece akademisyenlerin ilgisine maruz kaldığını göstermektedir. İMKB bünyesinde, bilgiye dayalı üretim yapan ya da bilgi üreten işletmelerin az oluşu, piyasa değeri ile defter değeri arasındaki farkın halen şerefiye kavramıyla raporlanmasını açıklamaktadır.

İMKB–100, İMKB–50, İMKB–30, İMKB-TÜM, pazarlarında oluşan ortalama piyasa değeri/defter değeri oranları 1,51 ve 1,68 arasında değişmektedir. Pazarlar ortalaması ise, 1,51dir. Şekil 3.1’de Dow Jones Endeksinde 1920 ve 1990 yılları arasında oluşan ortalama PD/DD oranı da 1,5tir ve İMKB pazarlarının 2001–2005 yılları arasındaki ortalama PD/DD oranı Dow Jones endeksi ortalamasıyla oldukça benzerlik göstermektedir. Ancak 1990’lı yıllardan sonra Dow Jones endeksinde 2 ile 5 arasında kademeli bir artış gösteren PD/DD oranı gözlenebilirken, İMKB işletmeleri genel anlamda düşüş eğilimi göstermektedir. Bu fark Türkiye piyasalarında entellektüel sermaye kavramının henüz tam olarak fark edilmediği ve entellektüel sermayenin geliştirilmesine yönelik çabaların genel anlamda olmadığını göstermektedir.

İMKB verilerine dayanılarak yapılan analizler sonucu kote edilmiş şirketlerin PD/DD oranlarına bakılarak, entellektüel sermaye miktarlarının (ya da genel anlamda maddi olmayan varlıklar/toplam varlıklar oranlarının) oldukça düşük olduğu sonucuna varılmıştır. Bunun sebebi ise bilgi ve teknolojiye yönelik üretim yapan şirketlerin az oluşu olarak gösterilebilir. Kote edilen şirketler, sektörel bazda sınıflandırıldığı zaman en uzun listeyi geleneksel üretim faktörlerinin kullanıldığı imalat sanayinin oluşturduğu gözlenmektedir. Eğitim sağlık spor ve diğer hizmetler ve teknoloji gibi, entellektüel sermayeyle nispeten daha fazla ilişki içinde bulunan sektörlerde faaliyet gösteren şirketler oldukça azdır.

Elektronik ticaret, bilgisayar yazılımı, danışmanlık ve elektronik ortamlarda diğer hizmetleri sunan işletmelerin azlığı veya şirketlerin elektronik ortamları, veri tabanlarını etkin biçimde kullanamaması ortalama PD/DD oranını aşağıya çekmektedir.

Bununla birlikte, ulaştırma haberleşme ve depolama sektörü ile inşaat ve bayındırlık sektörlerinin en yüksek ortalama PD/DD oranlarına sahip olması, entellektüel sermayenin yapısal sermaye unsurunun PD/DD oranlarında etkili olduğunun göstergesidir.

KAYNAKÇA

Acar, Durmuş. ve Hüseyin Dalğar, " Entellektüel Sermayenin Ölçülmesinde Muhasebe Bilgi Sisteminin Katkısı", Muhasebe Ve Denetime Bakış, S: 14, 2005

Aşıkoğlu, Rıza. ve Meral Aşıkoğlu, “Bilgi Toplumuna Geçiş Sürecinde Entellektüel Sermayenin Firma Piyasa Değerine Etkisi”, Anadolu Ünüversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,

C:14, S: 1–2

Bontis, Nick. “Assessing Knowledge Assets: A Review of the Models Used to Measure Intellectual Capital”, International Journal of Management Review, S:3, 2001

Bontis, Nick. ve Annie Brooking, Intellectual Capital: Core Assets of the Third Millenium Enterprise, London: Thomson Business Pres, 1996

Bozbura, F.Tunç. ve Ayhan Toraman “Türkiye’de Entellektüel sermayenin Ölçülmesi ile İlgili Model Çalışması ve Bir Uygulama”, İtüdergisi/d, C:3, S:15

Brealey, Richard. ve Srewart C. Myers, Alan J. Marcus, İşletme Finansının Temelleri,

Çevirenler Bozkurt, Ünal. ve Türkan Arıkan, Hatice Doğukanlı, İstanbul: MC-GrawHill - Literatür, 2001

Büyüközkan, Gülçin. “Entellektüel Sermaye Yönetimi”, KalDer Forum, www.kalder.org.tr (e.t:11.07.2005)

Chen, Shimin. ve James Dodd, “Operating Income, Residual Income and EVA: Which Metric is More Value Relevant?” , Journal of Managerial Issues, S:13, 2001

Copeland, Tom. Ve Koller Tim, Murrin Jack, Valuation – Measuring and Managing the Value of Companies, McKınsey & Company Inc., 1996

Cornell, Bradford. Corporate Valuation, New York, 1993

Cumby, Judy. ve Joan Conrod, “ Non-Financial Performance Measures, in the Canadian Biotechnology Industry”, Journal of Intellectual Capital, Bradford, C:2, S:3, 2001

Çıkrıkçı, Mustafa. ve Abdulkerim Daştan, “Entellektüel Sermayenin Temel Finansal Tablolar Aracılığıyla Sunulması”, Bankacılar Dergisi, S:43, 2002

Demirkol, İsmet. “Firma Değeri ve Genel Çerçevesi“,

http://www.ekodialog.com/Makaleler/firma_degeri.html (e.t:14.08.2006)

Dzinkowski, Ramona. “The Measurement and Management of Intellectual Capital: An Introduction”, International Management Accounting, C: 78, S: 2

Edvinsson, Leif. “Developing Intellectual Capital at Skandia”, Long Range Planning, C:30 S:3,

1997

Edvinsson, Leif. ve M. Malone, Intellectual Capital, New York: Harper Collins Pub., 1997

Emrem, Erdinç. “Entellektüel Sermaye Bileşenlerinin Kavramsal Analizi”, İş Güç Endüstri

Ercan, Metin K. ve Başaran Öztürk, Kartal Demirgüneş, Değere Dayalı yönetim ve Entellektüel Sermaye, Ankara: Gazi Kitabevi, 2003

Erhan, Deniz Umut. Entellektüel Sermaye Ölçülmesi Değerlemesi Muhasebeleştirilmesi Bir Teknoloji Şirketi Uygulaması, Doktora Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2003

Firer, Steven. ve Mitchell Williams, “Intellectual Capital and Traditional Measures of Corporate Performance”, Corporate Governance and Intellectual Capital Archive,

http://www.research.smu.edu.sg/faculty/cgic/Research/Research_Papers/CGICResearchPaper6.pdf (e.t:06.07.2006)

Gaughan, Patrick A. Mergers & Acquisitions, Harper Collins Publishers Inc, 1991

Gordon Smith, “Assesment and Valuation of Inventions and Research Results for Their Use and Commercialization”, International Workshop on Management and Commercialization of Inventions and Technology, Monterrey (Mexico): 17-19 April, 2002, www.wipo.org (e.t:09.03.2006)

Gordon, V. Smith. ve Russel L. Parr, Valuation of Intellectual Property and Intangible Assets, 3th_{. Edition, New York: John Wiley & Sons, 2000}

Griswold, Terence. ve Keith Smith, “Valuation Techniques for Intellectual Property Assets”, The Daily Record, 14 March 2002

Hanel, Petr. “Intellectual Property Rights Business Management Practices: A Survey of the Literature”, Technovation, S:26, 2006

Holmen, Jay. “Intellectual Capital Reporting”, Management Accounting Quarterly, C:6, S:4,

2005

Itami, Hiroyuki. “Mabilizing Invisible Assets“, Harward Business Review, C:68, 1987

Kaplan, R. S. ve Norton D. “Using the Balanced Scorecard as a Strategic Management System”, Harvard Business Review, January-Fabruary 1996

Karapınar, Aydın. İşletme Birleşmeleri, Ankara: Gazi Kitabevi, 2006

Lianyuan, Ma. “Valuation of Intellectual Property Assets; Valuation Techniques: Parameters, Methodologies and Limitations”, Wipo Asian Regional Forum on the Intellectual Property Strategy for the Promotion of Innovative and Inventive Activities, Taejon (Korea): 22-24 November, 2000 www.wipo.org (e.t:20.02.2006)

Löthgren, Anders. The Legal Protection of Structural Capital, Thesis In Law, Gothenburg,

1999 www.handels.gu.se/epc/archive/00003144/01/200054.pdf (e.t:09.03.2006)

Lutz, Kaufman. ve Yvonne. Schneider, “Intangibles: A Synthesis of Current Research”, Journal of Intellectual Capıtal, C:5 S:3, 2004

Matsuura, Jeffrey H. “An Overviev of Intellectual Property and Intangible Asset Valuation Models”, Research Management Review, C:14, S:1

Müller, Claudia. “The 3 Ms of Intellectual Capital: Measuring, Monitoring and Managing“,

Session K-2, University of Innsbruck, Austria

Neely, Andy. “Towards the Third Generation of Performance Measurement”, Controlling, 2003

Nerdrum, Lars ve Truls Erikson, “Intellectual Capital: Human Capital Perspective”, Journal of Intellectual Capital, MCB University Pres, Bradford, C:2 S:2, 2001

Nonaka, Ikujiro. ve Ryoko Toyama, Akiya Nagata, “A Firm as a Knowledge Creating Entity: A New Perspective on the Theory of the Firm”, Industrial and Corporate Change, S:9, 2000

Önce, Saime. Muhasebe Bakış Açısıyla Entellektüel Sermaye, Eskişehir: Anadolu Ün.

Yayınları No:1100, 1999

Özçelik, A. Oya. “İşletmelerde İnsan Kaynaklarına İlişkin Bazı kriterlere Göre İşe Alma Uygulamalarındaki Farklılıkların Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, E.Ü 8. Ulusal Yönetim Ve Organizasyon Kongresi Bildirileri, Nevşehir, 2000

Öztürk, M. Başaran. ve Ünsal Ban, “Entellektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerine Etkisi”,

Asomedya Dergisi, Nisan 2003. www.aso.org.tr (e.t:18.12.2005)

Palepu, Krishna.G. ve V.L. Bernard, P.M. Healy, Introduction to Business Analysis & Valuation, South-Western Publishing Co., Ohio, 1997

Parlakkaya, Raif. “Maliyet ve Performans Yönetim Aracı Olarak Tümleşik Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Ekonomik Katma Değer Sistemi“, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Afyon: C:5, S:2, 2003

Petty, Richard. ve James Guthrie, “Intellectual Capital Literature Review: Measurement, Reporting and Management”, Journal of Intellectual Capital, S: 1, 2000

Rodov, Irena. ve Philippe Leriaert, “FiMIAM:Financial Method of Intangible Asset Measurement“, Journal of Intellectual Capital, C:3, S:3, 2002

Johan, Roos. ve Goran Roos, Nicola Carlo Dragonetti, Leif Edvınsson, Intellectual Capıtal: Navigating in the New Business Landscape, London: McMillan Press, 1997

Seetharaman, Ananth. “Intellectual Capital Accounting and Reporting in the Knowledge Economy”, Journal of Intellectual Capital, C: 3, S: 2, 2002 http://www.emeraldinsight.com (e.t:15.01.2006)

Shand, Dawne. “Return on Knowledge”, Knowledge Management Magazine, April, 1999

Stewart, Thomas. “Brain Power“, Fortune, Haziran 1991

Stewart, Thomas. Entellektüel Sermaye: Kuruluşların Yeni Zenginliği, Çeviren: Nurettin El

Hüseyni, İstanbul: Mess Yayın, 1997

Sullivan, Patrick H. Profiting From Intellectual Capital: Extracting Value from Innovation,

Sullivan Patrick.H.,Value-Driven Intellectual Capital, John Wilwy & Sons Pres, New York,

2000

Sveiby, Karl Erik. The New Organizational Wealth, San Fransisco:Berrett Koehler, 1997

Sweiby, Karl Erik. “Organisationens Immateriale Tillgangar“, Kunskapflödet, Swnska

Dagbladet,1995

Swensson, Carolina A. Praktisk Marknadstradt, 6th edition, Nordsteds Juridik, www.nj.se/njab (e.t:10.04.2006)

Şamiloğlu, Famil. Entelektüel Sermaye, Gazi Kitabevi, Ankara, 2002

Teece, David J. “Managing Intellectual Capital: Organizational, Strategic and Policy Dimensions“, European Management Journal, C:6, S:20

Teece, David J. Managing Intellectual Capital, Oxford University Press, 2000

Usoff, Catherine. “The Importance of Intellectual Capital and It’s effect on Performance Measurement Systems”, Managerial Auditing Journal, C: 17, S: 1/2

Waters, C.D.J., Operations Management, Addison Wesley 1991

Yörük, Nevin. ve Meziyet Sema Erdem, “Farklı Entellektüel Sermaye Ölçme Yöntemlerinin Firmaların Stratejik Karar Alma Sürecine Etkileri”, Analiz, C:6, S:15

“Intellectual Property Valuation for Developing Country Policy Makers and Technology Officers“,

World Intellectual Property Organization, http://www.wipo.org (e.t:20.02.2006)

Ertuğrul, Murat. "Entellektüel Sermayenin Firma Piyasa Değeri Üzerine Etkisi", www.bilgiyonetimi.org (e.t:18.05.2006)

Ertuğrul, Murat. “Entellektüel Sermayenin Ölçülmesi ve Raporlanması”, www.bilgiyönetimi.org (e.t:18.05.2006)

Evans, Matt H. “Creating Value Through Financial Management”,1999, http://www.exinfm.com/training/pdfiles/course08.pdf (e.t:10.09.2005)

Hall, Bronwyn. ve Adam Jaffe, Manuel Trajtenberg, “Market Value and Patent Citations: A first Look”, www.repositories.cdlib.org/iber/econ/E01-304 (e.t:06.06.2006)

Herman A. van den Berg., “Models of Intellectual Capital Valuation: A comperative Evaluation” http://gipi16.etsimo.uniovi.es/sites/knoqua/Papers/Models%20of%20IC%20Valuation.pdf

(e.t:18.04.2006)

Manfroy, Willy. “Expanding Business of Licensing” www.wipo.org (e.t:22.02.2006) Paul, Flignor. ve David Orozco, “Intangible Asset & Intellectual Property Valuation: A Multidisciplinary Perspective”, www.ipthought.com (e.t:06.05.2006)

Üç, Mustafa. “Entellektüel Sermaye ve Unsurları”,

Woodward, Caroline. “Valuation of Intellectual Property”, www.pwc.com (e.t:29.05.2006)

Yıldız, Birol. ve Berrin Tenekecioğlu, “Entellektüel Sermayenin İşletmelerin Piyasa Değeri Üzerindeki Etkisi ve İMKB 100 İşletmelerinde Görgül Bir Çalışma”,

http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/14-01.pdf (e.t:24.03.2006)

IASC, “IAS 38”, http://www.iasplus.com/standard/ias38.htm (e.t:15.06.2006)

TSPAKB, “Menkul Kıymetler ve Diğer Sermaye Piyasası Araçları“,

http://www.tspakb.org.tr/docs/egitim_notlari/menkul_diger_arac_temel.pdf (e.t:06.05.2006)

“Economic Value Added”, www.insead.edu/mfv/metrics.htm (e.t:18.04.2006)

“Guidelines for Managing and Reporting on Intangibles (Intellectual Capital Report)”, www.pnbukh.com (e.t:02.01.2006)

“Intellectual Capital- Value Creating Process”, Skandia Yıllık Raporu, 1995

http://www.skandia.com/en/includes/documentlinks/annualreport1995/e9512Value.pdf (e.t:10.05.2006)

“Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine Ve Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun“,24 Kasım 1994 tarih ve 4046 Sayılı Kanun, http://www.memurlar.net/haber/22597/ (e.t:14.07.2006)

“Understanding Corporate Value: Measuring and Reporting Intellectual Capital”, www.cimaglobal.com (e.t:14.05.2006) http://www.canaktanorg/yeni-trendler/bilgi-yönetimi/unsurlar.htm (e.t:10.08.2005) http://www.gedik.com/Analiz/GYO_260105.pdf (e.t:11.08.2006) http://www.spk.gov.tr/kyd/yo/gyo/gyo_tanitimrehberi.html (e.t:11.08.2006) www.strata.com.tr (e.t:24.02.2006) www.sweiby.com.au/intellectualcapital.html (e.t:16.12.2005) www.turkpatent.gov.tr (e.t:30.11.2005)