Araştırma kapsamına alınan öğretmenlerin %48.5’inin tüketici sorumluluklarını bildiği,
%51.5’inin ise bilmediği saptanmıştır. Öğretmenlerin %12.2’sinin tüketicinin etiket inceleme sorumluluğu olduğunu belirtmişlerdir, %46.6’ sının ise bu soruya yanıt vermediği görülmüştür. Öğretmenlerin %33.0’ünün Tüketiciyi Koruma Yasası’nı bildiği, %67.0’sinin ise bilmediği bulunmuştur. Öğretmenlerin Tüketiciyi Koruma Yasası’nın kapsamını bilme durumlarına bakıldığında ise; %6.9’unun kampanyalı satışlar, %6.5’inin etiket, %6.2’si garanti şartları hakkında bilgi sahibi oldukları,
%58.6’sının ise bu konuda hiçbir bilgiye sahip olmadığı saptanmıştır. Araştırma kapsamına alınan öğretmenlerin %33.1’i tüketici haklarını ve sorumluluklarını televizyondan, %28.5’i yakın çevresinden ve %18.7’si ise gazetelerden öğrendiklerini belirtmişlerdir. Tüketici olarak haklarını aramak için öğretmenlerin %37.2’sinin tüketici derneklerine, %31.7’sinin Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve İl Müdürlüklerine,
%11.9’unun ise İl ve İlçe Hakem Heyetlerine başvurdukları saptanmıştır. Öğretmenlerin
%72.5’i tüketici haklarının korunmasında en etkili yolun tüketicinin eğitilmesi olduğunu belirtmişlerdir. Öğretmenlerin %35.0’inin televizyonda tüketiciye yönelik programları izledikleri, %57.5’inin ise bazen izledikleri bulunmuştur. Öğretmenlerin
%85.5’i tüketici eğitimi kurslarının verilmesini istemekte, %16.5’i ise istememektedir, Katılmak isteyenlerin oranı %72.0, istemeyenlerin ise %17.0 olarak saptanmıştır.
Katılmak İsteyenlerin en fazla eğitim almak istedikleri konuların başında haklarını kullanma ve savunma yolları (%41.7) konusu gelmektedir. Araştırma kapsamına alınan öğretmenlerin %26.5’ine göre tüketici eğitimi halka televizyonda, %22. 9’una göre okullarda ders programı olarak, %10.6’sına göre ise gazeteler yolu ile verilmelidir.
Öğretmenlerin %94.0’ü örgütlenmenin önemine inanmaktadır. Araştırma kapsamına alınan deneklerin sadece birinin tüketici haklarını koruyan bir derneğe üye olduğu görülmüştür, %48.0’inin üye olmak istediği, %18.5’inin istemediği, %33.5’inin ise bu konuda fikri olmadığı bulunmuştur. Öğretmenlerin tüketici eğitimini ders olarak eğitim programlarında yer alması hakkında görüşlerine bakıldığında ise; %45.0’inin gerekli,
%35.5’inin çok gerekli, %13.0’ ünün az gerekli, %6.5’inin ise gereksiz bulduğu görülmüştür.
Tüketicinin korunmasında en önemli rolün yine tüketiciye düştüğü bir gerçektir.
Tüketicilerin kendi kendilerini koruyabilmesi yasal haklarının bilincinde olması için tüketici eğitimine ihtiyaç vardır. Bu konuda kurum ve kuruluşlarla kitle iletişim araçlarına birçok görevler düşmektedir.
• Tüketici Eğitiminin planlı bir şekilde ele alınması ve küçük yaşlarda başlatılması,
• TV ve radyolarda tüketicilerin yasal hakları konusunda bilgilendirilmesi amacıyla programların hazırlanması ve sürekli bir şekilde tüketicilerin geneline ulaşabilecek yayın saatleri içersinde yayınlanması,
• Tüketicilerin yasal haklarını kısa ve öz bir şekilde anlatan küçük el kitapları, broşürler ve büyük afişler hazırlanarak büyük alışveriş merkezleri, metro, otobüs durakları vb. gibi kamuya ait yerlere konulması,
• Yasal tüketici haklarının fiş/faturanın arkasına bastırılarak tüketiciye sunulması,
• İlgili kurumlarda tüketici eğitimi birimlerinin oluşturulması, alışveriş merkezlerinde danışma büroları açılması,
• Çocukların önce ebeveynleri özellikle de anneleri tarafından eğitilecekleri hususu gözönüne alınırsa, çocuğa verilecek tüketim alışkanlıkları, harcama ve tasarruf eğilimleri, bütçe yapmanın gerekliliğine ilişkin bilgilerle öncelikle annelerin donatılmaları, okul dışı eğitim programlarından başta kadınlar olmak üzere yetişkinlerin yararlanmaları,
• Anaokullarından başlayarak okullarda Tüketici Eğitimi derslerinin verilmesi,
• Tüm öğretmenlere hizmet içi kurslarında tüketici eğitimi verilmesi,
• Tüketici eğitimi örgün eğitim programlarının yanı sıra halk eğitim merkezleri, spor salonları, okullar, TV, yazılı basın vb. yaygın eğitim veren yerlerde paket programlar şeklinde verilmesi ve ev ekonomistlerinin aktif rol almaları,
• Eğitim programlarının tüketici gruplarının ihtiyaçlarına ve özelliklerine göre hazırlanıp, uygun araç ve yöntemlerle tüketicilere sunulması,
• Tüketicilerin önemli bir bölümü haklarını yakın çevrelerinden öğrendikleri için tüketici liderlerinin eğitimine önem verilmesi,
• Tüketicilere ihtiyaç duydukları konularda eğitim verilmesi için tüketicilerle ilgili kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör, sivil tüketici örgütlerinin, üniversitelerin ilgili bölümleri özellikle de ev ekonomistleri ile beraber çalışması,
• Sosyal yardımlaşma dernekleri, akademisyenler ve iş çevrelerinde kurulacak ilgili kuruluşların öğrencileri ve yetişkinleri eğitecek programlara yer verilmesi,
• Sınıf içi ve okul dışı programlar ile ailelerin de doğrudan katılabilecekleri tüketici eğitimi aktivitelerinin tasarlanması,
• Yerel yönetimlerin tüketici birlikleri ile işbirliğinin hükümetlerce desteklenmesi,
• Kırsal kesimde yaşayan insanlara kurslar düzenlenerek tüketicinin korunmasına yönelik yasalar ve düzenlemeler ile tüketim bilgisinin öğretilmesi önerilebilir.
Eğitilmiş tüketici sayısı arttıkça üreticiler kendiliğinden denetlenmiş olacak ve daha iyisini yapabilme mücadelesine girmiş olacaklardır. Tüketicilerin eğitilmesi ile tüketim politikaları ve buna bağlı olarak üretim politikaları değişebilir ve iyileşebilir.Ülke ekonomisine katkı sağlanabilir, milli gelir artabilir. Ülke sanayi daha iyi gelişebilir.
Tüketici eğitimi ile tüketim ihtiyaçlarının bilinçli karşılanması tüketicinin ekonomik durumunda iyileşme sağlayacaktır. Tüketiciyi koruyacak en önemli unsurlardan biri de tüketicilerin örgütlenmesi ve bu örgütün tüm tüketicileri kucaklamasıdır. Bu da çok sesli bir toplum yaratmanın koşullarındandır. Tüketicisi eğitimli bir toplum, demokratik bir toplum olmanın önemli bir koşuludur.
Bundan sonra yapılacak araştırmalar ;
Toplumun farklı kesimlerini; değişik yaş, gelir, eğitim düzeyi ve meslekteki tüketici gruplarını ve özel tüketici gruplarını (turist, engelli vb.) da kapsamalıdır. Daha geniş örneklem özerinde, daha kapsamlı araştırmalar yapılmalıdır. Özellikle öğretmenlerin , Tüketici Eğitimi konusunda yetkinliğinin arttırılması yönünde çalışmalar yapılmalıdır.
Araştırma sonuçlarının pazarlama yöneticilerine, tüketici eğitimcilerine, tüketiciye yönelik yasal düzenlemeleri yapanlara ulaşması da sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
Anonim.1994. Tüketici Politikaları.Ankara : 7. (T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı,Yayın No:DPT:2352-ÖİK:421).
Anonim. 1995. Tüketicinin El Kitabı, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü, Yayın No:7, Ankara.
Anonim. 1996. 5000 Tüketici ailesi ile gerçekleştirilen tüketici sorunları araştırması.
Türk-İş Konfederasyonu Yayınları, 41 s (çoğaltma), Ankara.
Anonim. 1997. Türkiye’de Tüketicinin Korunması Konusunun Gelişimi,Standard Ekonomik ve Teknik Dergi. TSE.Temmuz, Ankara.
Anonim. 2001. Tüketicinin Korunması. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Ö.İ.K.
Raporu.Ankara: Başbakanlık Devlet Planlama Müsteşarlığı Yatını.
Anonim. 2003. Tüketici eğitimi ve çevre semineri ders notları. Milli Eğitim Bakanlaığı Kız Teknik Genel Müdürlüğü, 14-18 Nisan 2003, Ankara.
Atlıoğlu, Y. 1996. Değişen Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Kadınların Tüketim Alışkanlıklarını Etkileyen Faktörler ile Tüketime İlişkin Tutum ve Davranışları, Doktora Tezi , G.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Avşar, Z. 2001. Tüketicinin bilgilendirilmesi, eğitimi ve bilinçlendirilmesinde medyanın rolü ve önemi. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi, Selçuk İletişim Dergisi, Sayı: 1, Cilt: 2, Konya.
Babaoğul, M.ve Güven, S. 1997. İlköğretim okulları 6.7.8. sınıf öğrencilerin satın alma davranışları. I.Ulusal çocuk gelişimi ve eğitimi kongresi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Babaoğul, M. ve Öztop, H. 1997. Tüketicilerin, tüketicinin korunmasına ilişkin bilgi ve görüşlerin saptanması, Standard:36(431); 92-106.
Babaoğul, M. ve Hazer, O. 1999. Tüketicinin korunması ve eğitimine ilişkin tüketici görüşleri. Standard: 38(447); 44-51.
Babaoğul, M. ve Öztop, H. 2000. Tüketici ünite olarak ailenin eğitiminde kitle iletişim araçlarının rolü. Ev Ekonomisi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 7, Ankara.
Bass, V. F. 1991. Food Labeling and Consumer Satisfaction. Journal of Home Economics. 83 (1): 2-5.
Bayazıt, A. 2003. Kadın tüketicilerin dayanıklı tüketim mallarını satın alma öncesi ve sonrasında karşılaştıkları sorunlar ve sergiledikleri davranışlar. Standard Ekonomik ve Teknik Dergi, TSE, 42 (498) Ankara.
Baykan, S. ve Demirci, A. 2003. Evli tüketicilerin gıda satın alma davranışları üzerine bir araştırma. Standard: 42 (495); 82-90.
Bayraktar, M. 1995. Kadının çalışma durumu ve tüketim davranışları. Standard: 34 (403); 88-97.
Bayraktar, M. and Salman, M. 1999. ‘’Does Consumer Education Change Competencies and Attitudies of Consumer.’’An Exploratory Study On Women In Rural Areas In Turkey.XIXth International Consumer Studies and Home Economics Research Conference, 2-4 September, Ulster.
Borak, E. 1986. Tüketicilerin mamul ve hizmetlerin satın alım ve kullanımında karşılaştıkları sorunlar (Saha çalışması raporu). Türk-İş Kooperatifler Bürosu, Ankara.
Brooks, T.M. 1963. Consumer Education Journal of Home Economics. 55 (5):327, May.
Çelik, Ş. 1990. Farklı sosyo-ekonomik ve eğitim düzeylerindeki çalışan erkek ve kadın tüketiciler ile çalışmayan ev kadını tüketicilerin gıda kontrolü ile ilgili bilgileri ve uygulamaları. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Çelik, Ş. ve Ünver, B. 1991. Tüketicilerin gıda reklamları ile ilgili tutum ve davranışları. Gıda dergisi, 16 (2); 145-150.
Çınar, R. ve Yapraklı, Ş. 2001. Ekolojik tarım ürünlerinde iç pazarın oluşmasının önemi üzerine bir araştırma. 6. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiri Kitabı. İİBF Bilgi İşlem Birimi Baskısı, Erzurum.
Durdubaş, K.1998. Tüketici eğitiminde gazetelerin yeri ve önemi. Yüksek lisans tezi.
Ankara Üniversitesi. Ankara.
Durukan, D. 1995. Halk eğitim merkezlerine devam eden yetişkinlerin tüketici eğitimine olan İhtiyaçları. Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
Dursun, Y. 1993. Gençlerin Tüketicilik Rolünü Kazanmaları, Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Efes Pilsen, 2000. Türkiye’de kadın profili. Birlik Ofset, İstanbul.
Ersoy, A. F. 1993. Düzenli gelire sahip ailelerin tüketim harcamaları ve bunu etkileyen faktörler. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
Ersoy, A.F. 2001. Tüketici eğitiminde tüketici haklarının yeri ve önemi . Standart : 40 (471 ); 20-23 .
Ersoy, Y. ve Arpacı, F. 2003. Halk Eğitimi Merkezi kurslarına devam eden ev kadınlarının tüketici hakları konusunda bilgi düzeyleri ve tüketim davranışları üzerine bir araştırma. Milli Eğitim Dergisi, S.157.
Etzel, M. J. and Silverman, B. I. 1981. A Managerial Perspective on Directions For Retail Customer Dissatisfaction Research. Journal Of Retailing, 57: 3, 124-137.
George, S.D. and David, A. 1970. A Guide to Consumerism,Journal of Marketing, Vol.34, July,s.13.
Guevara, U.M.M.1988. A needs assesment of Costa Rican famillies for consumer education.Master Thesis.IOWA State Üniversty, Ames IOWA, USA.
Gürdal, T. 2003. Kitle iletişim araçlarının; farklı sosyo-ekonomik özelliklerdeki tüketicilerin, Tüketici Eğitimi konusundaki bilgi ve davranışlarına etkisi.
Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara.
Hablemitoğlu, Ş. 1989. Ankara’da farklı sosyo-ekonomik düzeydeki yaşlı kadınların ekonomiye yönelik tutumları ve tüketim davranışları üzerine bir araştırma.
Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kanıbir, H. 1995. Çocuk tüketiciler üzerinde reklamların etkisi. Kocatepe Üniversitesi, s: 25-26, 45-47, Afyon.
Kavas, A. 1991. Tüketici Eğitiminin Önemi . Milli Prodüktivite Merkezi .Verimlilik Dergisi. s:20, 63-71.
Kongar, E. ve Berksoy, T. 1991. İstanbul tüketicisinin perakende alışveriş alışkanlıkları.
İstanbul Ticaret Odası. Yayın No: 1991-17. Prive Grafik Baskı, Cağaloğlu, İstanbul.
Konuk, G. 1991. Tüketici ünite olarak ailenin mal ve hizmetleri satın alma davranışları ve bunlara ilişkin sorunları. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Konuk, G. ve Erel, S. 1992. Tüketici ünite olarak ailenin mal ve hizmetleri satın alma davranışları ve bunlara ilişkin sorunlar. Ev Ekonomisi Dergisi, 8 (5): 8-14.
Lehçeli, N. 1986. Ankara’da farklı sosyo-ekonomik düzeydeki ailelerin satın almaya ilişkin davranış özellikleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Mert, Y. 1993. Yerleşim yeri – tüketim biçimleri etkileşimi üzerinde bir araştırma.
Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
Nazik, H. ve Arlı, M. 1998. Süpermarketten alışveriş yapan ailelerin özellikleri ve satın alma biçimleri. Standart Dergisi: 37 (438); 92.
Nazik, H. 1999. Türkiye’de tüketici profili. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketicinin ve Rekabetin Korunması Genel Müdürlüğü Yayın No: 55, Ankara.
Nazik, H. ve Şanlıer, N. 2001. Ailelerin tüketim davranışlarına reklamların etkisinin tespiti üzerine bir araştırma. Standart Dergisi: 40 (476); 84-86.
Ortabostan, Ş. 1999. Gecekondu bölgelerinde ev kadınlarına yönelik tüketici eğitimi programı kapsamının belirlenmesi üzerinde bir araştırma.Yüksek lisans tezi.
Ankara Üniversitesi, Ankara.
Özcan, H. 1996. Tüketicinin korunmasına ilişkin kanun ve ahilik sistemi.(yayına hazırlayan: İrfan Yazman,Türkiye’de Tüketicinin korunması Sorunlar-Perspektifler), TES-AR Yayınları No : 18,111 s., Ankara.
Özgen, Ö. 1991. Çocuğun Tüketici Olarak Sosyalleşmesinde Ailenin Rolü, Kalkınmada Anahtar Dergisi, Haziran.
Özgen, Ö. ve Gönen, E. 1992. İlkokul Çağındaki Çocukların Tüketim Davranışlarına İlişkin Bir Araştırma, A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları:1270, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler:703, Ankara.
Özgen, Ö. 1995. Tüketicinin Sosyalleştirilmesine Yaşam Dönemi Yaklaşımı . Standart:
34 (402), 85-91.
Özkan, İ. 1999. Endüstrileşme sürecinde bir tüketim birimi olarak aile. Yüksek lisans tezi (basılmamış). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
Özsabuncuoğlu, H.İ. 2001. Tüketici haklarının korunmasına ilişkin gözlemler.Standard:
40 (471), 32-43.
Özyürek, N. 1998. Reklam ve reklamın etkileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Peker, S.1993. Yetişkin tüketicilerin tüketici eğitimi ihtiyaçları.Doktora tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Purutcuoğlu, E. 2003. Lise Öğrencilerinin Tüketici Eğitimi İhtiyacının Belirlenmesi, Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Richardson, L. 1977. Consumer education . Aposition on the state of the art, Washington, s.11.
Richins, M. L. 1983. Negative Word-of-Mouth by Dissatisfied Consumers: A Pilot Study. Journal of Marketing, 47: Winter, 68-78.
Sabbağ, Ç. 2003. İlköğretim okullarında görevli öğretmenlerin beslenme alışkanlıkları ve beslenme bilgi düzeyleri.Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi. Ankara.
Sert, P. 2002. İlköğretim öğrencilerinin tüketici davranışları.Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi , Ankara.
Tokol, T. 1977. Pazarlama açısından tüketici korunması sorunu, Bursa:İTİA Yayını.
Uludere, S. 2003. Pazarlama etiği çerçevesinde informal eğitim aracı olarak reklamlar ve televizyon reklamlarının tüketici davranışları üzerindeki etkileri.Yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Ünsal, A. ve Terzioğlu, R.G. 1986. Ev İdaresi ilkeleri açısından ailelerin beslenme idaresine ilişkin davranışları. Doktora tezi (basılmamış). Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Ev İdaresi ve Aile Ekonomisi Programı, Ankara.
Varcoe, K. P. 2001. What Teens Want to Know About Finansical Management. Journal of Family Consumer Sciences. 93 (2); 30-34.
Yaman, M. 1988. Farklı sosyo-ekonomik bölgelerde yaşayan ailelerin hazır gıda tüketimlerinde reklamların etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yaman, G. 2002. Pazarlamada tüketici bilinci ve bilinçli tüketici (Sakarya İli Uygulaması), Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yener, M. 1988. Tüketim açısından ailede kadının rolü ve tüketici eğitimi. Standard Dergisi, Özel Sayı IV: 67-70.
Yener, M. 1989. Yaygı ve Örgün Eğitimde Tüketici Eğitimi. Standard Ekonomik ve Teknik Dergi. TSE, Ağustos, Ankara.
Yücel, S. 2003. Çocukların tüketici olarak sosyalleşmesi ve bu sosyalleşme sürecinde ailenin rolüne yönelik bir araştırma.Yüksek lisans tezi ,Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.