Bu bölümde araştırmanın amaçları doğrultusunda elde edilen bulguların ortaya koyduğu sonuçlar ile bu sonuçların işaret ettiği sorun ve ihtiyaçlara yönelik öneriler yer almaktadır.
Sonuçlar
Kendi sınırlılıkları içerisinde bu araştırma ile ulaşılan sonuçlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
1. İncelenen programa kayıtlı yaklaşık her beş öğrenciden dördü, çevrimiçi etkileşim ortamlarına katılmıştır. Katılmaları zorunlu olmadığı halde, öğrencilerin bu ortamlara katılma durumlarının yüksek olması, öğrencilerin bu tür ortamlara katılma konusunda oldukça istekli olduklarını göstermektedir. Bu sonuç öğrencilerin etkileşim ortamlarını kullanma konusunda istekli oldukları ve katılım oranlarının yüksekliğinin katılma zorunluluğundan bağışık olduğu şeklinde yorumlanabilir.
Programda görevli öğretim elemanlarının neredeyse tamamı etkileşim ortamlarına katılmışlardır. Buna karşılık öğretim elemanlarının katılımlarının yüksekliğinin, bu konudaki olumlu tutumlarından mı, yoksa katılımlarının zaten zorunlu olmasından mı kaynaklandığını, bu araştırmanın sınırlılıkları içinde belirleme olanağı yoktur.
2. Öğrencilerin çevrimiçi ortamlara katılım oranlarının yaş, bilgisayar ve internet olanağına sahip olma yanında yerleşim birimi türü faktörlerinden etkilendiği; söz konusu ortamlara katılımda sırası ile orta yaş ve genç yetişkin yaş aralığındaki grubun orta yaş üstü gruptan;
bilgisayar ve internet internet erişimi olanların olmayanlardan daha aktif
oldukları; sırası ile il, ilçe ve köy-mezrada oturmakta olanların bu ortamlara daha fazla katılım gösterdikleri belirlenmiştir. Bütün bunlar beklenen sonuçlardır. Bilgisayar ve internet kullanımına aşinalığın genç ve orta yaş grubunda, orta yaş üstü gruba göre daha yaygın olması;
bilgisayar ve internet erişimi olanların olmayanlara; teknik altyapı olanaklarının gelişmişliği nedeni ile il merkezinde oturanların ilçe, ilçe merkezlerinde oturanların da köy-mezrada oturanlara göre çeşitli erişim avantajları olması bu beklentinin temel nedenlerindendir.
3. Öğrencilerin 32 hafta süren öğretim yılı boyunca eş zamanlı ve eş zamansız ortamlara mesaj gönderme sıklıkları incelendiğinde forum ortamına haftalık ortalama 667, sohbet ortamına ise haftalık ortalama 2098 mesaj gönderdikleri belirlenmiştir. Forum ortamına gönderilen mesajların uzun cevaplı olması ve dolayısıyla daha az mesajla daha fazla bilgi iletildiği için sayısının az olması beklenen bir durumdur.
4. Haftalık ortalama mesaj sayısı açısından bakıldığında etkileşim ortamlarını erkekler, kızlardan daha yoğun kullanmaktadırlar. Buna karşılık sohbet ortamında kızlar ile erkekler arasındaki fark forumda olduğundan daha azdır. Kız öğrencilerin sohbet ortamını forum ortamına tercih etme eğilimi içinde oldukları anlaşılmaktadır.
5. Öğretim elemanları forum ortamına haftalık ortalama 3 mesaj gönderirken sohbet ortamına 122 mesaj göndermektedirler. Sadece uzaktan eğitimde görevli olmayan ve düzenli olarak da dersler veren öğretim elemanları, öğrencilerin sorularına kısa kısa cevaplar verebildikleri sohbet ortamını daha çok tercih etmelerinin nedenlerinden birisi de, onların sadece uzaktan değil aynı zamanda yüzyüze eğitim programlarında da çeşitli görevlerinin bulunması ve bu nedenle zaman darlığı yaşamaları olabilir.
6. Öğretim elemanları ve öğrencilerin çevrimiçi etkileşim ortamlarına gönderdikleri mesajlar düşünsel roller açısından incelendiğinde sohbet ortamına gönderilen öğrenci mesajlarının düşünsel roller açısından soruşturan rolde oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Soruşturan roldeki mesajlar genellikle belli konular hakkında bilgi edinmek için kurulan etkileşimlere aracılık etmektedir.
Öğretim elemanları ise sohbet ortamında mesajlarıyla daha çok anlatan kategoride yer alan türde bir düşünsel rol üstlenmişlerdir. Öğretim elemanlarının mesajlarıyla üstlendiği anlatan rol, öğrencilerin sorularını bilgi verecek şekilde izah etmeleri şeklindeki mesajları içermektedir. Bu açıdan bakıldığında geleneksel olarak yüzyüze eğitim bağlamı da, klişe haline gelmiş öğretici rolünün, uzaktan eğitimdeki çevrimiçi etkileşimlerde de sürdürüldüğünü göstermektedir. Buna karşılık öğrenci rolünün geleneksel olana göre bir miktar farklılaşarak, daha sorgulayıcı bir görünüm kazandığı anlaşılmaktadır. Forum ortamında ise öğretim elemanlarının sohbet ortamındaki rolleri değişim göstererek, forum ortamında açıklayan role dönüşmektedir. Bunun akla ilk gelen nedeni forum ortamının zaten sohbet ortamına göre daha uzun mesajlar yazmaya elverişli olmasıdır. İkinci nedeni ise forum ortamına mesaj gönderme yoğunluğu yüksek olan öğretim elemanı sayısının azlığı ile ilgilidir. Bu ortam daha çok zaten, öğrencilere çeşitli konularda açıklama yapma alışkanlığı olan öğretim elemanları tarafından kullanılmaktadır. Forum ortamında öğrenciler ise mesajlarıyla, sohbet ortamında olduğu gibi daha çok soruşturan bir rol üstlenmişlerdir.
Yanlış olan bir bilgiyi düzeltmek gibi bilgiler açıklayan rol kategorisinde ele alınmaktadır. Sohbet ve forum ortamları bir arada ele alındığında;
genel olarak çevrimiçi etkileşim ortamlarında öğretim elemanlarının anlatan ve açıklayan, öğrencilerin ise soruşturan rol üstlendikleri anlaşılmaktadır.
7. Çevrimiçi eğitim ortamlarına gönderilen mesajların denetim düzeyleri açısından nasıl dağılım gösterdiği incelendiğinde sohbet ortamında hem öğretim elemanlarının hem de öğrencilerin mesajlarıyla en fazla etkin kategoride yer alan bir rol üstlendikleri belirlenmiştir. Forum ortamındaki mesajlar da sohbet ortamındakine benzer bir dağılım göstermektedir. Öğretim elemanları ve öğrenciler forum ortamındaki mesajlarıyla en fazla etkin rol üstlenmişlerdir. Edilgin roller çevrimiçi ortamın gelişimine olumsuz etki edeceğinden edilgin mesajların azınlıkta olması çevrimiçi ortamlar için olumlu bir sonuç olarak görülebilir. Öğretim elemanı mesajlarının her iki ortamda da ikinci büyük bölümünü baskın roldeki mesajlar oluşturmaktadır. Öğretim elemanı mesajlarında etkin rollerdeki mesajların baskın rollerdeki mesajlardan fazla olması, öğrencilerin uzaktan eğitim ortamında daha ön planda olacağı bir ortamın oluşması açısından önemlidir. Bu sonuç çevrimiçi etkileşimlere katılan öğretim elemanlarının ve öğrencilerin üstlendikleri rollerin yüz yüze eğitime göre bir miktar farklılaştığını, her iki grubun da etkin katılım gösterdiğini ortaya koymaktadır.
8. Mesajlar ESA kategorilerine göre üstlendikleri roller açısından değerlendirildiğinde sohbet ortamında hem öğretim elemanlarının hem de öğrencilerin en fazla cevaplayan kategoride yer alan mesajlar gönderdikleri belirlenmiştir. Forum ortamında ise öğretim elemanı mesajlarının en büyük bölümü cevaplayan kategoride yer alırken öğrenci mesajlarının en büyük bölümü sürdüren kategoride yer almıştır.
Sohbet ortamının anlık etkileşime daha uygun olması, hem öğretim elemanı hem de öğrenci mesajlarında cevaplayan kategorinin oranının fazla olmasına neden olmuş olabilir. Öğrencilerin cevaplayan kategoride mesajlar göndermesi çevrimiçi uzaktan eğitim ortamına etkin olarak katıldıklarını göstermektedir. Bu durum aynı zamanda öğrencilerin çevrimiçi etkileşim ortamlarını sadece bilgi almak için değil,
kendi bilgilerini de diğer öğrencilerle paylaşmak için kullandıkları şeklinde yorumlanabilir.
9. Öğretim elemanı ve öğrenci mesajları yapısal rollerine göre incelendiğinde hem forum hem de sohbet ortamlarında öğretim elemanlarının cevaplayan roldeki mesajlarının, öğrencilerin ise devam ettiren roldeki mesajlarının fazla olduğu görülmektedir. Forum ve sohbet ortamlarının her ikisinde de öğretim elemanları öğrencilerin sorularını cevaplama rolünü üstlenmişlerdir. Çevrimiçi uzaktan eğitim ortamında öğretim elemanlarının cevaplayan rol üstlenmiş olmaları öğretim elemanlarının öğrencilere rehberlik ettikleri şeklinde yorumlanabileceği gibi, öğrencilerin öğretim elemanlarını sürekli şekilde birtakım sorulara cevap vermek durumunda bıraktıkları şeklinde de yorumlanabilir. Aynı rolün öğrenci mesajlarında da öne çıkması ise öğrencilerin birbirleri ile de etkin tartışmalar sürdürdükleri ve tartışmalara aktif olarak katıldıkları ve sadece dinlemek, izlemek gibi edilgin pozisyonlarla yetinmeyip bilgi ve görüşlerini paylaştıkları şeklinde de yorumlanabilir.
Özetle bu araştırmada çevrimiçi etkileşim ortamları olarak sohbet ve forumun yüzyüze eğitim bağlamında yaygın olarak üstlenilen öğretim elemanı ve öğrenci rollerinde kimi değişimlere aracılık edebildiğine, buna karşılık kimi durumlarda alışılmış bazı öğretim elemanı rollerinin çevrimiçi ortamlarda da korunduğuna dair önemli ipuçlarına ulaşılmıştır. Her durumda bu ortamların öğretim elemanı ve öğrencilerin etkileşim süreçlerine genellikle etkin olarak katılmalarına aracılık edebildiği de bu araştırmanın temel sonuçları arasındadır.
Öneriler
Araştırma ile ulaşılan sonuçların ortaya koyduğu sorun ve ihtiyaçlar çerçevesinde geliştirilen öneriler aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
Uygulayıcılara Yönelik Öneriler
1. Sohbet ve forum ortamını erkek öğrencilerin kız öğrencilerden, genç yetişkin ve orta yaşlıların orta yaş üstü yetişkinlerden daha yoğun kullandıkları, öte yandan örneğin kız öğrencilerin sohbet ortamını forum ortamına tercih ettiklerine ilişkin bilgiler, uzaktan eğitim programlarını planlayan ve uygulayanlar açısından yol gösterici bulgular olarak dikkate alınmalıdır. Bir eğitim programına kayıtlı öğrencilerin demografik profillerini değiştirmek mümkün olmasa bile, belirli profile sahip öğrenci grupları için hizmete sunulacak etkileşim sistemi bileşenlerini seçmek ve planlamak ya da bu bileşenlerin hangisine ne tür işlevler yükleneceğine karar vermek her zaman mümkündür.
2. Daha merkezi yerleşim birimlerindeki öğrenciler ile bilgisayar ve internet erişimine sahip olma durumunun etkileşim ortamlarından yararlanma sıklık ve yoğunluğunu olumlu etkilediğinin bulgulanmış olması, uygulayıcıların dikkate almaları gereken ipuçları içermektedir. Uzaktan eğitim programlarında ihtiyaç duyulan etkileşimlerin çevrimiçi ortamlar aracılığı ile karşılanması söz konusu olduğunda, hedef grubu oluşturan öğrencilerin bu türden faktörler açısından profillerinin belirlenmesi ve dikkate alınması açık bir gerekliliktir. Örneğin bu faktörler açısından belirli zorluklarla karşı karşıya oldukları açık olan öğrencilere sunulan etkileşim ortamlarının çevrimiçi ortamlar ile sınırlandırılması uygun bir strateji olamaz. Bu durumda etkileşim ortamlarının öğrenci erişimini yaygınlaştıracak şekilde çeşitlendirilmesinde yarar vardır. Buna karşılık bu faktörler açısından kolaylaştırıcı koşuların olduğu durumlarda çevrimiçi
ortamların kullanımına öncelik verilmesi oldukça işlevsel bir yaklaşım olacaktır.
3. Sohbet ve forum ortamlarının öğrenciler tarafından etkin ve yaygın şekilde kullanıldığı, bu araştırmanın temel bulgularındandır. Bu bulguya dayalı olarak, uzaktan eğitim programlarında söz konusu ortamların plansız ve rastgele kullanımına dayalı uygulama modellerinden katılım sağlanması ve bu ortamların program içinde belirli işlevleri, planlı şekilde üstlenmesine dayalı uygulamalara ağırlık verilmelidir.
4. Araştırma bulgularına göre kimi öğretim elemanları geleneksel anlatıcı rollerini çevrimiçi etkileşim ortamlarında da sürdürmeyi tercih edebilmektedirler. Bu tür eğilimler yönetici ve ilgili uygulayıcı uzmanlar tarafından yakından izlenmeli ve yönlendirilmelidir. Örneğin metin tabanlı sohbet ortamlarını bir öğretim elemanının ders anlatmak için kullanması için yeterli koşulları sağlamaktan uzaktırlar. Öğretim elemanlarının bu ortamı geleneksel olarak sınıfta yaptığı gibi ders anlatmak amacıyla kullanmaları hem bu ortamı teknik olarak verimli değerlendirememek, hem de eğitsel olarak üstlenebileceği işlevin dışında işlevlere hizmet etmek zorunda bırakır. Bu tür durumlarda öğretim elemanlarının yeterli teknik bilgi desteği sağlamak yolu ile onların yönlendirmeleri mümkün olduğu gibi bu eğilimi dikkate alınarak bu ortamların ses ve video da içerecek biçimde zenginleştirilmeleri de yararlı olabilir.
Araştırmacılara Yönelik Öneriler
1. Bu araştırmada tüm veriler araştırmacı tarafından kodlanıp, kaydedilmiş, bu yüzden planlanandan çok daha uzun bir süre kullanmak zorunda kalınmıştır. Bunun temel nedeni üzerinde çalışılan verilerin sayıca çok fazla ve oldukça ayrıntılı, tasnifin ise zaman alıcı olmasıdır. Bu yüzden,
benzer kapsam ve nitelikte araştırmalar yapacak olanların, en az birkaç kişilik bir ekip ile birlikte çalışmaları kuvvetle önerilir.
2. Araştırma kapsamında mesaj çözümlemesi için ESA yöntemi kullanılmıştır. Başka araştırmalarda benzer çözümlemelerin farklı yöntemler kullanılarak yapılması, etkileşim ortamlarına gönderilen mesajlara ilişkin farklı boyutların aydınlatılmasına yarayacak bulgulara ulaşılmasına katkı sağlayabilir.
3. Araştırmada uzaktan eğitim ortamındaki etkileşimlerin sadece ESA kategorisi açısından karşılaştırılması üzerine durulmuştur. Uzaktan eğitim ortamını kullanan öğrencilerin yaşları, cinsiyetleri, yaşadıkları yerler açısından da incelenmesi ve yorumlanması ortamların yapısı ve aracılık edebildikleri etkileşimler hakkında daha fazla bilgi edinilmesini sağlayacaktır.
4. İLİTAM sözel bilgilerin paylaşıldığı, uygulama olmadan da işlenebilecek derslerin çoğunlukta olduğu bir öğretim içeriğine sahiptir. Uygulamalı ve sayısal derslerin ağırlıkta olduğu programlardaki etkileşimlerin de benzer çözümlemelere konu edilmesine yönelik araştırmalar, farklı alanlarda yürütülen uzaktan eğitim programlarının uygulayıcıları için yönlendirici bulguların sağlanmasına katkı sağlayacaktır.
KAYNAKLAR
Alkan, C. (1984). Eğitim Teknolojisi. Ankara: Aşama Matbaacılık.
Alkan, C. (1987). Eğitim Teknolojisi (3. Baskı). Ankara: Yargıçoğlu Matbaacılık.
Alkan, C. (1995). Eğitim Teknolojisine Giriş. Ankara: Önder Matbaacılık.
Allen, E. , Seaman, J. (2006). Making the Grade: Online Education in the United States, The Sloan Consortium dergisi sitesindeki http://www.sloan-c.org/publications/survey/pdf/making_the_grade.pdf adresinden 12 Kasım 2009 tarihinde erişilmiştir.
Allen, E. , Seaman, J. (2005). "Growing by Degrees: Online Education in the United States, The Sloan Consortium dergisi sitesindeki http://www.sloan-c.org/publications/survey/pdf/making_the_grade.pdf adresinden 11 Aralık 2009 tarihinde erişilmiştir.
Carr, T., Cox, G., Eden, A. ve Loopuyt, M. (2002). An analysis of face to face and online learning conversations in two mixed mode courses.
University of Stellenbosch Business School web sitesindeki http://general.rau.ac.za/infosci/www2002/Full_Papers/Carr%20T_%20 Cox%20G_%20Eden%20A_%20Loopuyt%20M/Carr_Analysis.pdf adresinden 1 Şubat 2008 tarihinde erişilmiştir.
Conn, S. S. (2009). A methodology for design and development of an electronic learning (E-learning) network at the Regis University School for Professional Studies. Florida: Nova Southeastern University.
Curtis, D. ,Lawson, M. (2001). Exploring Collaboratıve Online Learning.
Journal for Asynchronous Learning Networks 5 (1), 21-34.
Dede, C. (1996). Emerging technologies and distributed learning. American Journal of Distance Education, 10(2), 4-36.
Estonado, B. Alonso, L. (2006). A Training Proposal for e-Learning Teachers.
The European Journal of Open and Distance Learning http://www.eurodl.org/materials/contrib/2006/Blazquez_and_Alonso.ht m adresinden 6 Şubat 2008 tarihinde erişilmiştir.
Fite, S. D. (2003). Influences on learner-learner interaction in online classes (Doktora Tezi, Texas A&M University, 2003),169.
Garrison, D. R., Anderson, T., & Archer, W. (2000). Critical thinking in a text-based environment: Computer conferencing in higher education.
Internet and Higher Education, 11(2), 1-14.
Grant, M. M. (2007). The Value of Using Synchronous Conferencing for Instruction and Students. Journal of Interactive Online Learning, 6 (3), 211-226.
Gunawardena, C. , Lowe, C. , Anderson, T. (1997). Analysis of a global online debate and the development of an interaction analysis model for examining social construction of knowledge in computer conferencing.
Journal for Asynchronous Learning Networks Dergisi’nin http://www.alnresearch.org/HTML/AssessmentTutorial/ExampleResear ch/GunawardenaLoweAnderson.html adresinden 5 Kasım 2009 tarihinde erişilmiştir.
Gunawardena, C. , Loureiro, M. (2009). Analysis of Negotiation and Argumentative Skills of Negotiation and Argumentative Skills in Online Colaborative Learning from Social, Cognitive, and Constructivist perspectives.
http://www.ou.nl/Docs/Campagnes/ICDE2009/Papers/Final_paper_592 Miranda_Nazare_Loureiro.pdf adresinden 1 Aralık 2009 tarihinde erişilmiştir.
Güngör, C., Aşkar, P. (2004). E-Öğrenmenin ve Bilişsel Stilin Başarı Ve İnternet Öz Yeterlik Algısı Üzerindeki Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 116-125.
Hamerly, D. W. (2009). Minding the verge: Moderating webcasts+chat in a multi-section online undergraduate course (Doktora Tezi, The University of Texas at Austin, 2009), 247.
Hargis, J. (2001). Can students learn science using the Internet?, Journal of Research on Technology in Education, 33(4), 475-487.
Hill, P. T. (2006). A case study exploring the development of the Jamaica Masters On-line Project (Doktora Tezi, The Ohio State University, 2006), 244.
Hramiak, A. (2005). A Method for the Analysis of Data from Online Educational Research, Journal of Interactive Online Learning, 4 (2), 82-93.
İpek, İ. (22-25 Mayıs, 2002). Bilgisayarla Öğretim (BÖ) ve Uzaktan Öğretim (UÖ) Tasarımı Modelinde Stratejiler. Anadolu Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumunda sunuldu. Eskişehir.
İşman, A. (2005), Uzaktan Eğitim, Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Jeong, A. C. (2003). The Sequential Analysis of Group Interaction and Critical Thinking in Online Threaded Discussions. The American Journal of Distance Education, 17 (1), 25-43.
Jeong, W. (2007). Instant Messaging in On-Site and Online Classes in Higher Education. EDUCAUSE Quarterly, 1, 30-36.
Johnson, G. (2008). The relative learning benefits of synchronous and asynchronous text-based discussion. British Journal of Educational Technology, 39 (1), 166–169.
Kanuka, H., & Anderson, T. (1998). Online social interchange, discord, and knowledge construction. Journal of Distance Education, 13(1), 57-74.
Kneser, C. (2001). The Tutor's Role: An investigation of the power of Exchange Structure Analysis to identify different roles in CMC seminars. International Journal of Artificial Intelligence in Education, 12, 63-84.
Lally, V. (2000). Analysing teaching and learning interactions in a networked collaborative learning environment: Issues and work in progress.
Araştırma Avrupa Eğitim Konferansında sunuldu. Edinburgh, UK.
Ling, L.H. (2007). Community of Inquiry in an Online Undergraduate Information Technology Course. Journal of Information Technology Education, 6 (5), 153-168.
Lobel, M., Neubauer, M., & Swedburg, R. (2002). Elements of group interaction in a real-time synchronous online learning-by-doing classroom without F2F participation. USDLA Journal, 16(4).
http://www.usdla.org/html/journal/APR02_Issue/article01.html adresinden 15 Şubat 2008 tarihinde erişilmiştir.
Mabrito, M. (2006). A Study of Synchronous Versus Asynchronous Collaboration in an Online Business Writing Class. American Journal of Distance Education, 20 (2), 93- 107.
Moore, M.G. ve Kearsley, G. (1996). Distance education: a systems view Wadsworth, Belmont, CA.
Moore, H. A. (2002). Open-Source Learning, Educause Review, 37 (5), 42-51.
Mutlu M., Öztürk M., Özöğüt Ö., Yımaz R. ve Çetin N. (2003,Eylül).
Açıköğretimde E-Öğrenme. Bu bildiri Türkiye Bilişim Derneği tarafından Harbiye Askeri Müze-İstanbul’da düzenlenen 20. Ulusal Bilişim Kurultayı’nda sunuldu, İstanbul.
Osman, G., Herring, S. C. (2007). Interaction, facilitation, and deep learning in cross-cultural chat: A case study. The Internet and Higher Education, 10 (2), 125- 141.
Park, Y. J. , Bonk ,C. J. (2007). Synchronous Learning Experiences: Distance and Residential Learners’ Perspectives in a Blended Graduate Course.
Journal of Interactiven Online Learning, 6 ( 3), 245-264.
Parker, M. (2008). Impact of asynchronous and text-based communication modalities on non-native speakers of English in fully online U.S.
university courses (Doktora Tezi, University of Maryland,2008),153.
Paulus, T.M. (2007). CMC Modes for Learning Tasks at a Distance. Journal of Computer-Mediated Communication 12 (4), 1322-1345.
Phipps, R., Merisotis, J. (1999). What’s the difference? A review of contemporary research on the effectiveness of distance learning in higher education, The Institute for Higher Education Policy.
Pilkington, R. (2001). Analysing Educational Dialogue Interaction: Towards Models that Support Learning, International Journal of Artificial Intelligence in Education, 12, 1- 7.
Rosenberg, M. J. (2001). E-learning: Strategies for delivering knowledge in the digital age. Educational Technology & Society, 6(3), 80-81.
Stewart, S. (2008). A study of instructional strategies that promote learning centered synchronous dialogue online (Doktora Tezi, University of South Florida, 2008), 240.
Sprinks, K. N. (2007). Predictors of success in asynchronous learning with a focus on the role of sense of classroom community (Doktora Tezi, Walden University, 2007), 130.
Smith, H. L. (2009). Asynchronous online instruction: Generation and validation of a program evaluation instrument (Doktora Tezi, California Pepperdine University, 2009), 136.
Su, B., Bonk, J. , Magjuka, R. Liu , X.,Lee, S. (2005). The Importance of Interaction in Web-Based Education:A Program-level Case Study of Online MBA Courses.Journal of Interactive Online Learning, 4 (1),1-19.
Sudweeks, F. (2004). Development and leadership in computer-mediated collaborative groups (Doktora Tezi, Murdoch University, 2004), 285.
Şimşek, N. (2006). Uzaktan Öğretim Sistemlerindeki Çevrimiçi Etkileşimlerin Yapısal Çözümleme Yoluyla Modellenmesi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 5 (9), 3-18.
Wentling T. , Park, J. (2002). Cost Analysis of E-learning: A Case Study of A University Program, Illinois University.
Yalın, H. (2003). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Yang, B. (2007). How students with different learning styles collaborate in an online learning environment (Doktora Tezi, Kansas State University, 2007), 210.
Rhode, J. F. (2008). Interaction equivalency in self-paced online learning environments: An exploration of learner preferences (Doktora Tezi, Capella University, 2008), 255.
Saritas, M. T. (2006). Computer-mediated communication in higher education:
An exploration of knowledge construction (Doktora Tezi, Iowa State University, 2006), 231.
Sotillo, S. 2006. Using instant messaging for collaborative learning: A case study. http://www.innovateonline.info/index.php?view=article&id=170 adresinden 10 Aralık 2009 tarihinde erişilmiştir.
Vygotsky, L. (1978). Interaction between Learning and Development In Mind in Society. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Wagner, E. D. (1994). In support of a functional definition of interaction. The American Journal of Distance Education, 8(2), 6-26.
Wagner, E. D. (1997). Interactivity: From Agents to Outcomes. New Directions for Teaching and Learning, 71, 19-26.
Ware, H. B. (2006). Learner-centered e-learning: An exploration of learner-centered practices in online and traditional instruction in higher education (Doktora Tezi, Louisiana State University and Agricultural &
Mechanical College, 2006), 195.