Solunum hastalıklarında, inspiratuar kasların intrinsik yüklenmesi, göğüs duvarının mekanik kısıtlanması ve solunum işinde oluşan artış, fonksiyonel inspiratuar kas zayıflığı, gaz değişimi anormallikleri, dinamik havayolu kollapsı ve kardiyovasküler etkiler, nefes darlığı algılamasında artışa neden olmaktadır. Dispnenin azaltılması amacı ile kullanılan yaklaşımlar, ekspirasyon süresinin uzatılması, tidal volümün artırılması ve üst göğüs kafesinin gevşetilmesine yoğunlaşmaktadır (112) . Solunum egzersizleri, KOAH‟lı hastalarda dispneyi ve hiperinflasyonu azaltmak için solunum kaslarının katılımını değiştirmek, solunum kas performansını geliştirmek ve torakoabdominal hareketleri optimize etmeyi amaçlamaktadır. Bazı çalışmalar, solunum egzersizlerinin KOAH‟lı hastalarda kısa
dönem pozitif fizyolojik etkilerini (gaz değişimi ve ventilasyonda akut gelişmeler) rapor etmesine rağmen; dispne, egzersiz kapasitesi, sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi veya iyilik hali üzerine etkileri net değildir. Bugüne kadar en etkili solunum egzersizi tipi ve bu tip egzersiz için en uygun hasta grubu belirlenmemiştir (113) .
Derin solunum egzersizleri, spontan solunumu olan ve tedaviye aktif olarak katılabilen hastalarda, plevra basıncını azaltarak, akciğer volümünün korunmasını veya artırılmasını sağlayan uygulamaları içermektedir. Torakal ekspansiyon egzersizleri (TEE), aktif bir inspirasyon fazını izleyen, pasif ekspirasyon fazından oluşan, derin solunum egzersizleridir. Ekspirasyon fazının pasif olması, göğüs duvarı ve akciğerlerin elastik geri çekilimi ile sağlanmaktadır. Genellikle derin ve sık solunumun yaratacağı hiperventilasyon ve akut respiratuar alkaloz gelişiminden kaçınmak için, 3-4 derin solunum egzersizinden sonra, solunum kontrolü (SK) için bir kaç saniye ara verilmektedir. SK, alt göğüs kullanılarak yapılan rahat solunumdur. Hiperventilasyonu önlemenin yanı sıra, dispnenin azaltılması ve gevşemenin sağlanması amacı ile de kullanılmaktadır (112) . Eğitim ve kontrol grubu hastalarına, başlangıç değerlendirmelerinden sonra TEE ve SK öğretilmiş ve ev programı olarak verilmiştir. Hastalara oturma pozisyonunda ilk başta SK, daha sonra unilateral bazal ve apikal bölgelere TEE öğretilmiştir. Hastalardan oturma pozisyonunda her bölgeye 3-4 SK, 3-4 TEE sonra tekrar 3-4 SK olacak şekilde günde 3 set 30 tekrarlı derin solunum egzersizlerini çalışmaları istenmiştir. Hastalar 8 hafta boyunca, haftanın her günü olacak şekilde ev programı olarak bu egzersizleri uygulamışlardır (Şekil 3.16).
3.5. İstatiksel Analiz
İstatiksel analizler ve grafikler, IBM SPSS Statistics 21.0 İstatistik programı kullanılarak gerçekleştirildi. Ölçümle belirtilen değişkenler için ortalama standart sapma (X SS), ortanca, minimum ve maksimum; kategorik değişkenler için yüzde (%) değerleri hesaplandı. Sayısal verilerin normal dağılıp dağılmadığını anlamak için Kolmogorov-Smirnov testi uygulandı. Eğitim ve kontrol grubunun ölçümle belirlenen değerlerinin karşılaştırılmasında iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, eğer veriler normal dağılıma uygun değil ise Mann Whitney U testi kullanıldı. Eğitim grubunda üst ekstremite kas kuvvet eğitimi yapılan kasların ilk seans ve son seans kaldırdıkları yük değerlerinin karşılaştırılmasında Wilcoxon eşleştirilmiş iki örnek testi kullanıldı. Kategorik değişkenler arası ilişkiyi incelemek için Ki-kare testi (Pearson ki-kare, Yates düzeltmeli ki-kare veya Fisher kesin ki-kare) kullanıldı. Eğitim ve kontrol grubunun ölçümle belirlenen değişkenlerinin zaman içindeki değişimi ve grup zaman etkileşimlerini değerlendirmek için tekrarlı ölçümlerde iki yönlü varyans analizi kullanıldı. Eğitim grubunun ilk seans, eğitim ortası seans ve son seans egzersizlere verilen yanıtlardaki zaman içindeki değişimi değerlendirmek için tekrarlı ölçümlerde tek yönlü varyans analizi kullanıldı. İstatistiksel analizde yanılma olasılığı p<0.05 olarak belirlendi (114) .
BULGULAR
Çalışmaya Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı‟nda KOAH tanısı ile izlenen 48 birey katıldı. Bireyler kapalı zarf yöntemi ile rastgele olarak iki gruba ayrıldı. Eğitim grubuna ev programı olarak verilen solunum egzersizlerine ek olarak, 8 haftalık üst ekstremite kas kuvvet eğitimi uygulanırken, kontrol grubuna solunum egzersizleri ev programı olarak verildi. Her iki gruba da tedavi öncesi ve sonrası aynı değerlendirmeler yapıldı. Eğitim grubuna katılan bir hasta yeni konulan prostat ca tanısı, bir hasta özel nedenler ve bir hasta ise akut alevlenme nedeniyle eğitime katılamadı. Kontrol grubundaki üç hasta ise son değerlendirmeye gelmedi (Şekil 4.1).
Şekil 4.1. Eğitim ve kontrol grubu olgularının dağılımı KOAH hastaları
n=50
Çalışmaya katılmayı kabul eden n=48
Eğitim grubu Üst ekstremite kas kuvvet eğitimi+Solunum egzersizleri
n=24
Kontrol grubu Solunum egzersizleri
n=24
1 kişi yeni tanı prostat ca 1 kişi özel 1 kişi akut alevlenme nedenleriyle eğitime katılamadı.
1 1 1
3 kişi son değerlendirmeye gelmedi
Eğitim grubu n=21
Kontrol grubu n=21
Eğitim grubundaki bireylerin yaş ortalaması 58.38±9.32 yıl, boy uzunluğu ortalaması 166.04±8.63 cm, vücut ağırlığı ortalaması 74.21±10.80 kg, VKİ ortalaması 26.93±3.75 kg/m2
, sigara maruziyeti 39.85±31.57 paket-yıl ve hastalık süresi 8 yıldır. Kontrol grubundaki bireylerin yaş ortalaması 59.71±9.3 yıl, boy uzunluğu ortalaması 163.47±8.47 cm, vücut ağırlığı ortalaması 75.66±11.56 kg, VKİ ortalaması 28.55±5.38 kg/m2
, sigara maruziyeti 26.26±23.64 paket-yıl ve hastalık süresi 4 yıldır. Eğitim ve kontrol grubunda yaş, cinsiyet, boy uzunluğu, vücut ağırlığı, VKİ, sigara maruziyeti ve hastalık süresi açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.1, p>0.05). VKİ değerlerine göre eğitim grubunda onüç hasta (% 61.9) normal VKİ ve sekiz hasta (% 38.1) yüksek VKİ‟ye sahipti. Kontrol grubunda ise bir hasta (% 4.8) düşük VKİ, beş hasta (% 23.8) normal VKİ ve 15 hasta (% 71.4) yüksek VKİ‟ye sahipti (Fisher kesin ki-kare testi,
2
=6.515,p=0.028).
Tablo 4.1. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan bireylerin fiziksel özellikleri
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
X±SS X±SS t p Yaş (yıl) 58.38±9.32 59.71±9.3 -0.433 0.667 Boy uzunluğu (cm) 166.04±8.63 163.47±8.47 0.974 0.336 Vücut ağırlığı (kg) 74.21±10.80 75.66±11.56 -0.421 0.676 VKİ (kg/m2 ) 26.93±3.75 28.55±5.38 -1.134 0.264 Sigara maruziyeti (paket-yıl) 39.85±31.57 26.26±23.64 1.579 0.122 Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p
Hastalık süresi (yıl) 8 (0.08-30) 4 (0.2-26) -1.337 0.181* İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, *Mann Whitney U testi, p>0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim grubundaki hastaların biri (% 4.8) aktif içici, onbeşi (% 71.4) sigarayı bırakmış ve beşi (% 23.8) sigarayı hiç içmemişti. Kontrol grubundaki hastaların ise
ikisi (% 9.5) aktif içici, ondördü (% 66.7) sigarayı bırakmış ve beşi (% 23.8) sigarayı hiç içmemişti. İki grup arasında sigara içme alışkanlıkları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.2, p>0.05).
Tablo 4.2. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı olan bireylerin sigara içme alışkanlıklarının karşılaştırılması
Sigara içme alışkanlığı
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
n % n %
Aktif içici 1 4.8 2 9.5
Bırakmış 15 71.4 14 66.7
Hiç içmemiş 5 23.8 5 23.8
Fisher kesin ki-kare testi, 2 = 0.500, p=1.000
Eğitim grubunda toplam beşi kadın (% 23.8), 16‟sı erkek (% 76.2) hasta, kontrol grubunda ise 11‟i erkek (% 52.4), 10‟u kadın (% 47.6) hasta çalışmaya dahil edildi. İki grup arasında cinsiyet dağılımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.3, p>0.05).
Tablo 4.3. Eğitim ve kontrol gruplarında cinsiyet dağılımının karşılaştırılması
Erkek Kadın n % n % 2 p Eğitim grubu Kontrol grubu 16 76.2 5 23.8 1.659 0.198 11 52.4 10 47.6 Toplam 27 64.3 15 35.7
Yates düzeltmeli ki-kare testi, p>0.05
Eğitim ve kontrol grubu hastalar arasında son bir yıldaki hastaneye başvuru durumları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (Tablo 4.4, p>0.05).
Tablo 4.4. Eğitim ve kontrol grubu olguların son bir yıldaki hastaneye başvuru durumlarının karşılaştırılması
Son bir yıldaki hastaneye başvuru durumları
Eğitim grubu Kontrol grubu Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p
Doktora başvuru sayısı 3 (0-12) 4 (0-4) -0.391 0.696
Acile başvuru sayısı 0 (0-4) 0 (0-1) -0.169 0.865
Hastaneye yatış sayısı 0 (0-2) 0 (0-1) -0.467 0.641
Mann Whitney U testi, p>0.05
Grupların eğitim düzeyleri dağılımları Tablo 4.5‟te verildi. Eğitim grubundaki hastaların yedisi (% 33.3) ilkokul, ikisi (% 9.5) ortaokul, dördü (% 19.0) lise, sekizi (% 38.1) üniversite mezunuydu. Kontrol grubundaki hastaların ise 15‟i (% 35.7) ilkokul, üçü (% 7.1) ortaokul, 10‟u (% 23.8) lise ve 14‟ü (% 33.3) üniversite mezunuydu. İki grup arasında eğitim düzeyleri dağılımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.5, p>0.05).
Tablo 4.5. Eğitim ve kontrol gruplarının eğitim düzeylerinin dağılımı
Eğitim düzeyi Okur yazar n % İlkokul n % Ortaokul n % Lise n % Üniversite n % Eğitim Grubu 0 0 7 33.3 2 9.5 4 19.0 8 38.1 Kontrol grubu 0 0 8 38.1 1 4.8 6 28.6 6 28.6 Toplam 0 0 15 35.7 3 7.1 10 23.8 14 33.3 Fisher kesin ki-kare testi, 2= 1.213, p=0.832
Eğitim ve kontrol grubu hastaların medeni durumları kaydedildi. Eğitim grubundaki hastaların biri bekar (% 4.8), 18‟i evli (% 85.7) ve üçü (% 9.5) duldu. Kontrol grubundaki hastaların ise 18‟i evli (% 85.7) ve üçü (% 14.3) duldu.
Eğitim ve kontrol grubundaki olguların yaşadıkları kişilerin dağılımı da kaydedildi. Eğitim grubundaki hastaların sekizi (% 38.1) eşiyle, 10‟u (% 47.6) eşi ve çocuklarıyla, ikisi (% 9.5) çocuklarıyla ve birisi (% 4.8) annesiyle yaşıyordu. Kontrol grubundaki hastaların ise beşi (% 23.8) eşiyle, 13‟ ü (% 61.9) eşi ve çocuklarıyla, ikisi (% 9.5) çocuklarıyla ve birisi (% 4.8) tek başına yaşıyordu.
Eğitim ve kontrol grubundaki olguların mesleki durumlarına bakıldığında; eğitim grubundaki olguların 12‟si (% 57.1) emekli, biri (% 4.8) işsiz, dördü (% 19.0) tam gün çalışan ve dördü (% 19.0) ev hanımıydı. Kontrol grubu olguların ise 15‟i (% 71.4) emekli, biri (% 4.8) tam gün çalışan ve beşi (% 23.8) ev hanımıydı.
Her iki gruptaki hastaların hepsinde (% 100) efor dispnesi vardı. Eğitim grubundaki hastaların altısında (% 28.6) paroksismal noktürnal dispne, altısında (% 28.6) ortopne, sekizinde (% 38.1) öksürük ve dokuzunda (% 42.9) balgam bulguları görüldü. Kontrol grubu hastaların ise dördünde (% 19.0) paroksismal noktürnal dispne, altısında (% 28.6) ortopne, 10‟unda (% 47.6) öksürük ve 11‟inde (% 52.4) balgam görüldü (Tablo 4.6). Efor dispnesi, paroksismal noktürnal dispne, ortopne, öksürük ve balgam bulguları açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (Tablo 4.6, p>0.05).
Tablo 4.6. Eğitim ve kontrol gruplarında belirti ve bulgularının dağılımının karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
n % n % 2 p Efor dispnesi 21 100 21 100 - - PND 6 28.6 4 19.0 0.131 0.717 Ortopne 6 28.6 6 28.6 0.000 1.000 Öksürük Balgam 8 9 38.1 42.9 10 11 47.6 52.4 0.097 0.095 0.755 0.757 Yates düzeltmeli ki-kare testi, p>0.05, PND: paroksismal noktürnal dispne
Hastaların MMRC skorları sorgulandığında, her iki grubun da MMRC skoru ortancası 2 idi. Eğitim ve kontrol grubunun MMRC skorları karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.7, p>0.05).
Tablo 4.7. Eğitim ve kontrol gruplarında MMRC skorlarının karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p MMRC skoru (0-4) 2 (1-3) 2 (0-3) -1.426 0.154 Mann Whitney U Testi, p>0.05
Eğitim ve kontrol grubunun GÇÖ değerlendirmesi Tablo 4.8‟de verildi. İki grup arasında üç bölgeden yapılan GÇÖ açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.8, p>0.05). GÇÖ sonucunda olguların % 45.2‟sinin abdominal solunum, % 31‟inin karma solunum ve % 23.8‟inin üst göğüs solunumu yapmakta olduğu görüldü.
Tablo 4.8. Eğitim ve kontrol grubunun GÇÖ değerlerinin karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p Aksillar bölge 6 (3-10) 4.5 (2-10) -1.607 0.108* Epigastrik bölge 5 (-2-10) 5 (2-12) -0.318 0.750* X±SS X±SS t p Subkostal bölge 6.45±3.29 5.61±3.60 0.782 0.439 İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, *Mann Whitney u Testi, p>0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim ve kontrol grubunun kas kısalık değerlendirmesi sonuçları Tablo 4.9‟da verildi. İki grup arasında kas kısalık değerleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.9, p>0.05).
Tablo 4.9. Eğitim ve kontrol grubunun kas kısalık değerlerinin karşılaştırılması
Kas kısalık değerleri
Eğitim Grubu Kontrol Grubu X SS X SS t p Sağ adduktör-internal rotatörler (cm) 11.87±8.93 13.10±8.07 -0.455 0.652 Sol adduktör-internal rotatörler (cm) 14.27±10.07 18.12±8.27 -1.320 0.195 Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p Sağ pektoraller (cm) 0 (0-18.5) 0 (0-11) -0.164 0.870* Sol pektoraller (cm) 0 (0-20.5) 0 (0-14) -0.698 0.485*
İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, *Mann Whitney u Testi, p>0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim grubundaki bireylerin üçünde (% 14.3) yardımcı solunum kas aktivitesi, sekizinde (% 38.1) pektus ekskavatum, ikisinde (% 9.5) fıçı göğüs, birinde (% 4.8) paradoks solunum, üçünde (% 14.3) pursed lip solunum ve üçünde (% 14.3) siyanoz gözlendi. Kontrol grubundaki bireylerin altısında (% 28.6) pektus ekskavatum, birinde (% 4.8) paradoks solunum ve altısında siyanoz (% 28.6) gözlendi. Bireylerin hiç birinde interkostal retraksiyon, pretibial ödem ve respiratuar alternans gözlenmedi.
Corbin ve arkadaşlarının postür analizi formu kullanılarak lateral ve posteriordan yapılan değerlendirmenin sonuçları Tablo 4.10‟da gösterildi. Eğitim grubunun lateralden yapılan postür analizi puanı ortalaması 7.26±4.00, kontrol grubunun ortalaması ise 7.05±3.44‟dür. Posteriordan yapılan postür analizinin eğitim grubu için puanı 3, kontrol grubu için puanı ise 2‟dir. Eğitim grubundaki bireylerin posterior ve lateralden aldıkları puanların toplamından oluşan toplam postür puanı ortalaması 11.00±6.20, kontrol grubunun ortalaması ise 9.90±4.60‟dır. Eğitim ve kontrol grubundaki bireylerin posterior ve lateralden aldıkları postür puanlarının
değerlendirmesinde, istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.10, p>0.05).
Tablo 4.10. Eğitim ve kontrol gruplarının postür analizi puanlarının karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p Postür (posterior) 3 (0-15) 2 (0-7) -0.907 0.365* X SS X SS t p Postür (lateral) 7.26±4.00 7.05±3.44 0.179 0.859 Postür (toplam) 11.00±6.20 9.90±4.60 0.626 0.535 İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, *Mann Whitney U Testi, p>0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim ve kontrol grubunun postüral durum dağılımları Tablo 4.11‟de verildi. Yapılan postür analizine göre, eğitim grubu hastaların birinin (% 5.6) postüral durumu mükemmel, birinin (% 5.6) çok iyi, beşinin (% 27.8) iyi, ikisinin (% 11.1) orta ve dokuzunun (% 50.0) kötüydü. Kontrol grubu hastaların ise birinin (% 5.0) postüral durumu çok iyi, yedisinin (% 35.0) iyi, dördünün (% 20.0) orta ve sekizinin (% 40.0) ise kötüydü. İki grup arasında postüral durum dağılımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.11, p>0.05).
Tablo 4.11. Eğitim ve kontrol gruplarında postüral durum dağılımının karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
Postüral durum n % n % Mükemmel Çok iyi İyi Orta Kötü 1 5.6 0 0.0 1 5.6 1 5.0 5 27.8 7 35.0 2 11.1 4 20.0 9 50.0 8 40.0
Fisher kesin ki-kare testi, 2 =2.165, p=0.847
Grupların tedavi öncesi solunum fonksiyon testi sonuçları Tablo 4.12‟de verildi. Eğitim grubu hastaların FEV1 (%) ortalaması 49.00±15.83 iken, kontrol grubu hastaların FEV1 (%) ortalaması 54.71±15.63 idi. Her iki grubun tedavi öncesi FEV1 (L), FEV1 (%), FVC (L), FVC (%), FEV1/FVC (%), PEF (L), PEF (%), FEF%25-75 (L) ve FEF%25-75 (%) değerleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.12, p>0.05).
Tablo 4.12. Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi solunum fonksiyon testi sonuçlarının karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
X±SS X±SS t p FEV1 (L) 1.40±0.53 1.45±0.51 -0.299 0.767 FEV1 (%) 49.00±15.83 54.71±15.63 -1.177 0.246 FVC (L) 2.30±0.83 2.27±0.78 0.105 0.917 FVC (%) 63.09±18.46 69.66±15.45 -1.251 0.218 FEV1/FVC 63.15±17.30 65.68±14.21 -0.512 0.611 PEF (L) 4.13±1.45 4.03±1.50 0.225 0.823 PEF (%) 54.76±18.14 56.33±18.91 -0.275 0.785 FEF%25-75 (L) 1.03±0.73 1.09±0.60 -0.268 0.790 FEF%25-75 (%) 31.00±19.82 31.80±14.53 -0.147 0.884
GOLD evrelerine göre eğitim grubunda 11 hasta (% 52.4) GOLD evre II ve 10 hasta (% 47.6) GOLD evre III‟te, kontrol grubunda ise 12 hasta (% 57.1) GOLD evre II ve 9 hasta (% 42.9) GOLD evre III‟te idi. Gruplar arasında GOLD evre dağılımları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (Tablo 4.13, p>0.05).
Tablo 4.13. Eğitim ve kontrol gruplarının GOLD evrelerinin karşılaştırılması
GOLD evreleri Evre II n % Evre III n % Toplam n % 2 p Eğitim Grubu 11 52.4 10 47.6 21 100 0.000 1.0 Kontrol grubu 12 57.1 9 42.9 21 100 Toplam 23 54.8 19 45.2 42 100 Yates düzeltmeli ki-kare testi, p>0.05
Eğitim ve kontrol grubundaki bireylerde tedavi öncesi ölçülen MİP, MEP, MİP (%) ve MEP (%) değerlerinin ortalamaları Tablo 4.14‟de gösterildi. Tedavi öncesi MİP, MEP, MİP (%) ve MEP (%) değerleri açısından iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı (Tablo 4.14, p>0.05).
Tablo 4.14. Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi solunum kas kuvveti değerlerinin karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
X±SS X±SS t p
MİP (cmH2O) 91.23±26.42 93.23±27.30 -0.241 0.811
MİP (%) 92.53±30.38 93.88±42.23 -0.119 0.906
MEP (cmH2O) 136.28±45.05 124.71±31.48 0.965 0.340
MEP (%) 72.21±27.17 73.39±20.75 -0.158 0.875
Hastaların tedavi öncesi yapılan periferal kas kuvveti değerlendirmesi sonuçları Tablo 4.15‟te gösterildi. Tüm bireylere yapılan periferal kas testlerinin sonuçları, bireylerin yaş ve cinsiyetlerine göre beklenen değerlerine oranlanarak yüzde olarak hesaplandı. Eğitim ve kontrol grupları arasında omuz fleksörleri kas kuvveti, omuz abdüktörleri kas kuvveti yüzdesi, dirsek ekstansörleri kas kuvveti ve yüzdesi, dirsek fleksörleri kas kuvveti ve yüzdesi, M.Trapezius üst parçakas kuvveti, omuz horizontal adduktörleri kas kuvveti, omuz ekstansörleri kas kuvveti ve yüzdesi, el kavrama kuvveti ve yüzdesi, Jamar el kavrama kuvveti ve yüzdesi açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.15, p>0.05). Eğitim grubunun başlangıç omuz abduktörleri kas kuvveti değerleri, kontrol grubu değerlerinden anlamlı olarak daha yüksekti (Tablo 4.15, p<0.05).
Tablo 4.15. Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi periferal kas kuvvetlerinin karşılaştırılması Eğitim Grubu Kontrol Grubu X±SS X±SS t p Omuz fleksörleri (N) 155.15±39.48 152.73±38.45 0.606 0.548 Omuz abdüktörleri (%) 69.57±18.22 75.08±25.68 -0.562 0.577 Omuz ekstansörleri (N) 181.98±44.77 166.73±36.52 1.300 0.201 Omuz ekstansörleri (%) 69.43±25.00 73.61±24.44 -0.548 0.587
Omuz horizontal adduktörleri (N) 200.02±87.14 207.30±54.42 -0.325 0.747
Dirsek ekstansörleri (N) 134.32±41.37 122.33±28.50 1.094 0.281
Dirsek fleksörleri (N) 164.63±43.43 148.00±52.50 1.120 0.269
Dirsek fleksörleri (%) 74.45±28.32 74.88±17.20 -0.060 0.953
El kavrama kuvveti (N) 183.01±52.49 172.97±46.01 0.932 0.357
El kavrama kuvveti (%) 51.10±11.89 53.70±14.18 -0.629 0.533
Jamar el kavrama kuvveti (kgF) 26.86±9.58 24.38±7.49 0.923 0.362
Jamar el kavrama kuvveti (%) 75.40±26.48 78.56±15.98 -0.459 0.649
Ortanca (min-max)
Ortanca (min- max)
z p
Omuz abdüktörleri (N) 127 (85.8-183.5) 110.8 (89-228) -2.076* 0.038&
M.Trapezius üst parça (N) 191 (105.4-376) 176.5 (141.6-512.5) -0.730 0.466*
Dirsek ekstansörleri (%) 74.54 (56.37- 172.07)
84.33(54.72-136.56) -1.195 0.232*
İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, *Mann Whitney U Testi, &p<0.05 (Dağılım farkı
sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim ve kontrol grubunun tedavi öncesi kol ergometresi testi başlangıç parametrelerinin karşılaştırılması Tablo 4.16‟da verildi. Eğitim ve kontrol grubu arasında, tedavi öncesinde yapılan kol ergometresi testi parametreleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (Tablo 4.16, p>0.05). Eğitim grubu hastaların zirve iş yükü 50 W iken, kontrol grubu hastaların zirve iş yükü 40 W idi. Sadece, eğitim grubu olguların test sonrası kaydedilen dispne algılaması değerleri kontrol grubundan anlamlı olarak daha yüksekti (Tablo 4.16, p<0.05).
Tablo 4.16. Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi kol ergometresi testi parametrelerinin karşılaştırılması
*İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, Mann Whitney U Testi, &p<0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı), W: Watt, MET: Metabolik eşitlik
Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi kol ergometresi testi sonlandırma nedenlerinin dağılımı Tablo 4.17‟de gösterildi. Eğitim grubu hastaların 15‟i (% 71.4) kol yorgunluğu ve altısı (% 28.6) dispne ve kol yorgunluğu nedeniyle testi sonlandırdı. Kontrol grubu hastaların 16‟sı (% 88.9) kol yorgunluğu ve ikisi (% 11.1) dispne ve kol yorgunluğu nedeniyle testi sonlandırdı. İki grup arasında kol ergometresi testi sonlandırma nedenlerinin dağılımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.17, p>0.05).
Eğitim Grubu Kontrol Grubu Zaman X±SS X±SS t p KH (atım/dk) Başlangıç 83.71±11.44 84.94±11.22 -0.338 0.738* Bitiş 101.45±13.23 99.00±13.45 0.565 0.575* Zirve VO2 (MET) 3.45±0.40 3.34±0.69 0.618 0.541* Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p SaO2 (%) Başlangıç 97 (91-99) 97 (92-98) -0.302 0.763 Bitiş 97 (85-98) 97 (92-98) -0.299 0.765
Dispne (M. Borg) Başlangıç 0 (0-3) 0 (0-2) -0.157 0.867
Bitiş 5 (0-10) 3 (0-8) -2.451 0.014& Kol Yorgunluğu
(M. Borg)
Başlangıç 1 (0-3) 0.75 (0-3) -0.195 0.846
Bitiş 5 (3-10) 6 (3-10) -0.414 0.679
Tablo 4.17. Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi kol ergometresi testi sonlandırma nedenlerinin dağılımı
Kol ergometresi testi bırakma nedenleri Dispne n % Kol yorgunluğu n % Dispne+kol yorgunluğu n % Diğer nedenler n % Eğitim Grubu 0 0 15 71.4 6 28.6 0 0 Kontrol grubu 0 0 16 88.9 2 11.1 0 0 Toplam 0 0 31 79.5 8 20.5 0 0 Fisher kesin ki-kare testi, p=0.247
Eğitim ve kontrol grubunun tedavi öncesi Glittre GYA testi başlangıç parametrelerinin karşılaştırılması Tablo 4.18‟de verildi. Eğitim grubu olguların Glittre GYA test süresi 2.55 dk. iken, kontrol grubu olguların 2.5 dk. idi. Eğitim ve kontrol grubu arasında, Glittre GYA testi parametreleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (Tablo 4.18, p>0.05). Sadece, kontrol grubu olguların test öncesi kaydedilen KH ve bacak yorgunluğu algılaması değerleri eğitim grubundan anlamlı olarak daha yüksekti (Tablo 4.18, p<0.05).
Tablo 4.18. Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi Glittre GYA testi parametrelerinin karşılaştırılması
*İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, &p<0.05, Mann Whitney U Testi , ∆p<0.05(Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim ve kontrol grubunun tedavi öncesi GYA simülasyon testi başlangıç parametrelerinin karşılaştırılması Tablo 4.19‟da verildi. Eğitim grubu hastaların GYA simülasyon testi tur sayısı 5.32 iken, kontrol grubu hastaların tur sayısı 5.75 idi. Eğitim ve kontrol grubu arasında, GYA simülasyon testi parametreleri açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (Tablo 4.19, p>0.05).
Eğitim Kontrol
Zaman X±SS X±SS t p
KH (atım/dk) Başlangıç 79 (62-92) 89 (62-106) -2.188* 0.035& Bitiş 114 (75-133) 124 (86-148) -1.880* 0.067 Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p SaO2 (%) Başlangıç Bitiş 97 (90-98) 96 (91-98) -0.742 0.458 93 (72-99) 93 (77-98) -0.013 0.990
Dispne (M. Borg) Başlangıç 0.5 (0-3) 0.5 (0-2) -0.134 0.893
Bitiş 5 (0-10) 4 (0-10) 0.094 0.926 Kol Yorgunluğu (M. Borg) Başlangıç 0.5 (0-4) 1 (0-4) -1.325 0.185 Bitiş 2 (0-7) 3 (0-10) -0.387 0.699 Bacak Yorgunluğu (M. Borg) Başlangıç 0 (0-3) 2 (0-7) 0.5 (0-3) 2.5 (0-10) -2.117 -0.276 0.034∆ 0.783 Bitiş Genel Yorgunluk (M. Borg) Başlangıç Bitiş 0.5 (0-4) 3 (0-8) 0.5 (0-3) 3 (0-9) -0.282 -0.535 0.778 0.593 Test süresi (dk) 2.55 (1.57-7.32) 2.5 (2.0-5.8) -0.491 0.624
Tablo 4.19. Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi GYA simülasyon testi parametrelerinin karşılaştırılması
*İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, Mann Whitney U Testi, p>0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi LCADL puanları Tablo 4.20‟de verildi. İki grup arasında, tedavi öncesi LCADL alt bölümleri ve toplam puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.20, p>0.05).
Eğitim Grubu Kontrol Grubu Zaman X±SS X±SS t p KH (atım/dk) Başlangıç 82.85±10.73 82.76±8.79 0.031 0.975* Bitiş 93.09±10.03 97.47±11.80 -1.296 0.202* Ortanca (min-max) Ortanca (min-max) z p SaO2 (%) Başlangıç 96 (88-98) 96 (89-98) -0.588 0.556 Bitiş 96 (84-100) 95 (86-98) -0.419 0.675 Sf (soluk/dk) Başlangıç 20 (16-32) 20 (16-32) -1.208 0.227 Bitiş 28 (20-48) 24 (16-36) -1.908 0.056
Dispne (M. Borg) Başlangıç 0.5 (0-2) 0 (0-3) -0.134 0.893
Bitiş 2 (0-10) 2 (0-5) -0.154 0.877 Kol Yorgunluğu (M. Borg) Başlangıç 1 (0-4) 1 (0-3) -0.147 0.883 Bitiş 2 (0-10) 3 (0-10) -0.815 0.415 Genel Yorgunluk (M. Borg) Başlangıç 1 (0-7) 1 (0-4) -0.209 0.834 Bitiş 2 (0-5) 1 (0-7) -0.642 0.521 Tur sayısı (n) 5.32 (4.25-8.50) 5.75 (3.75- 8.50) -0.769 0.442
Tablo 4.20. Eğitim ve kontrol gruplarında tedavi öncesi LCADL puanlarının karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
LCADL Ortanca
(min-max)
Ortanca (min-max)
z p
Kişisel bakım puanı (0-20) 6 (4-11) 6 (4-10) -0.054 0.957
Ev işleri puanı (0-30) 3 (0-15) 7 (0-17) -0.735 0.462
Fiziksel puanı (0-10) 5 (2-9) 4.5 (2-6) -1.368 0.171
Boş vakit puanı (0-15) 4 (2-10) 3.5 (3-8) -0.655 0.512
X±SS X±SS t p
Toplam puanı (0-75) 20.85±6.82 21.00±7.72 -0.063 0.950*
*İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, Mann Whitney U Testi, p>0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi LCADL dispnenin GYA‟yı etkileme derecesinin dağılımı Tablo 4.21‟de verildi. Eğitim grubu hastaların sekizinde (% 38.1) dispne GYA‟yı çok etkilerken, 11‟inde biraz (% 52.4) etkiliyor ve ikisinde (% 9.5) hiç etkilemiyordu. Kontrol grubunda ise hastaların ikisinde (% 10.0) dispne GYA‟yı çok etkilerken, 16‟sında (% 80.0) biraz etkiliyor ve ikisinde (% 10.0) hiç etkilemiyordu. İki grup arasında, LCADL dispnenin GYA‟yı etkileme derecesinin dağılımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (Tablo 4.21, p>0.05).
Tablo 4.21. Eğitim ve kontrol gruplarında tedavi öncesi LCADL dispnenin GYA‟yı etkileme derecesinin dağılımı
LCADL dispnenin GYA’yı etkileme dereceleri Çok n % Biraz n % Hiç n % Eğitim Grubu 8 38.1 11 52.4 2 9.5 Kontrol grubu 2 10.0 16 80.0 2 10.0 Toplam 10 24.4 27 65.9 4 9.8 Fischer‟s kesin ki-kare testi, 2
=4.500, p=0.120
Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi MAS skorları Tablo 4.22‟de verildi. İki grubun tedavi öncesi MAS alt bölümleri ve toplam puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.22, p>0.05). Sadece eğitim grubunun obje maniplasyonu mevcut yetenek seviyesi skoru ortalaması, kontrol grubunun ortalamasından anlamlı olarak daha yüksekti (Tablo 4.22, p<0.05).
Tablo 4.22. Eğitim ve kontrol gruplarında tedavi öncesi MAS skorlarının karşılaştırılması
Eğitim Grubu Kontrol Grubu
MAS Ortanca
(min-max)
Ortanca (min-max)
z p
Yemek hazırlamak ve yemek mevcut yetenek seviyesi skoru (8-40)
40 (19-40) 40 (15-40) -0.117 0.907
Yemek hazırlamak ve yemek birleştirilmiş skoru (8-120)
85 (41-120) 106.5 (45-120) -1.318 0.188
Kişisel bakım mevcut yetenek seviyesi skoru (9-45)
39 (21-45) 38 (25-45) -0.520 0.603
Kişisel bakım birleştirilmiş skoru (9- 135)
115 (58-135) 103.5 (73-120) -1.021 0.307
Giyinmek mevcut yetenek seviyesi skoru (8-40)
32 (18-40) 31.5 (11-40) -0.620 0.535
Obje maniplasyonu mevcut yetenek seviyesi skoru (9-45)
45 (27-45) 43.5 (26-45) -2.048 0.041&
Obje maniplasyonu birleştirilmiş skoru (9-135)
115 (19-135) 105 (61-135) -0.682 0.495
Ev temizlemek ve çamaşır mevcut yetenek seviyesi skoru (7-35)
23.5 (5-35) 29 (3-35) -0.683 0.495
Mevcut yetenek seviyesi toplam skoru (47-235)
190 (110-225) 174.5 (119-224) -0.678 0.498
X±SS X±SS t p
Giyinmek birleştirilmiş skoru (8-120)
89.86±22.00 83.40±24.00 0.900 0.374*
Ev temizlemek ve çamaşır birleştirilmiş skoru (7-105)
44.22±24.98 60.52±28.99 -1.786 0.083*
Diğer aktiviteler mevcut yetenek seviyesi skoru (6-30)
16.57±7.53 12.90±7.54 1.559 0.127*
Diğer aktiviteler birleştirilmiş skoru (6- 90)
37.38±18.04 29.00±17.50 1.508 0.140*
Birleştirilmiş toplam skoru (47-705) 467.33±112.77 472.30±91.22 -0.155 0.878*
*İki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, Mann Whitney U Testi, &p<0.05 (Dağılım farkı sebebiyle farklı testler kullanıldı)
Eğitim ve kontrol gruplarının tedavi öncesi NEADLS skorları Tablo 4.23‟de verildi. İki grup arasında, tedavi öncesi NEADLS alt bölümleri ve toplam puanları açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.23, p>0.05).