Sivil Toplum Kuruluşlarının Türler - SİVİL TOPLUM KURULUŞLAR

Amsterdam 2 Ekim 1997 1 Mayıs

2) Neo-Liberallerin Tanımladığı Sivil Toplum Versiyonu: 1970 ve 1980’lerde ABD’de gelişen STK ya da üçüncü sektör fikriyle birleşmektedir Bu fikre göre, devletin ve

4.2 SİVİL TOPLUM KURULUŞLAR

4.2.2 Sivil Toplum Kuruluşlarının Türler

Sivil toplum kuruluşları, küçük yerel derneklerden, çok geniş ve oldukça profesyonel kuruluşlara kadar son derece farklı gruplardan oluşmaktadır. Türleri itibariyle sivil toplum kuruluşlarının yelpazesi oldukça geniştir. Dernekler, vakıflar, sendikalar, konfederasyonlar, işveren kuruluşları, profesyonel federasyonlar, meslek kuruluşları, birlikler, odalar, yerel birlikler, kooperatifler, medya gibi tüzel kuruluşlar STK olarak kabul edilmektedir.

Genel çerçevede STK’lar içerisinde “Dernekler, Vakıflar, Sendikalar, Meslek Kuruluşları” hem yapısal hem de işlevsel yönden önemli bir yere sahiptir.

Dernekler Vakfılar

Tanımı: Çoğu durumda genel bir yarar için çalışmak, sorumluluklar almak ve sosyal gelişmeler karşısında bir ölçüde etkili olmak üzere kişilerin bir araya gelmesiyle oluşan, gönüllülük esasına dayanan ve kâr amacı gütmeyen kişi topluluğudur.193

Amacı: Çok çeşitlidir. Sanatsal, kültürel, sportif, bilimsel, edebi, ideolojik, siyasi, mesleki ya da dinsel amaçlarla dernek kurulabilir.194

Ortaya Çıkışı: Geleneksel olarak mesleki derneklerin Krallık Dönemi’nde Numa Pompilius (M.Ö 715-672) ya da Servius Tullius (M.Ö. 578-534) yönetimi zamanında ortaya çıktığı kabul edilmektedir.195

Tanımı: Belirli kişiler ya da kurumlarca ve belli şartlarla ve resmi bir yolla tahsis edilen mülk veya paraya bir hizmetin gelecekte de yapılması için kurulmuş, tüzel kişilikleri olan kuruluşlardır. Bir başka deyişle vakıflar sosyal amaçlara yönlendirilmiş mal/varlık temelli topluluklardır.196

Amacı: Yardımlaşma ve dayanışma duygusunu geliştirmek197

Ortaya Çıkışı: Vakıflar, İslam topluluklarında hayır, yardımlaşma, dayanışma gibi dini düşüncelerle teşvik edilerek oluşturulmuştur. Tarihte ilk vakıf; Hazreti Ömer’in Hayber’in fethinden sonra ganimet olarak

193

Tijen Dündar Sezer “Dernek Kurma Özgürlüğünün İçeriği ve Gelişim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c.10, s.1, (2008), s.5.

194_{Tijen Dündar Sezer, a.g.m., s.5.} 195

Eşref Küçük, Roma Hukukunda Augustus Zamanına Kadar Derneklerin Hukukî Durumu, Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, Ankara, 2005, s.40-41.

119 Çalışma Alanları: Spor kulüpleri faaliyetleri,

yardımlaşma dernekleri, kalkınma ve konut, mesleki dayanışma, toplumsal hayatı geliştirme ve destekleme hizmetleri, dostluk dernekleri, kültür ve boş zamanlarını değerlendirme, sağlık, imar dernekleri, çevre, sosyal…

Faaliyet Türleri: sosyal etkinlikler, panel, konferans, sempozyum etkinlikleri, basın toplantıları, anma etkinlikleri, sanat etkinlikleri, bilimsel yayınlar, bilimsel araştırmalar, gösteri ve yürüyüşler…

kendisine düşen bir arazinin satılmaması, miras bırakılmaması ve hibe edilmemesi şartı ile fakir, köle, misafir ve Allah yolunda olanların istifadesi için vermesi ilk vakıf olarak kabul edilmektedir.198

Çalışma Alanları: Sosyal yardım, eğitim, sağlık, kültür, din-dini eğitim…

Faaliyet Türleri: sosyal etkinlikler, dini etkinlikler, panel, konferans, sempozyum etkinlikleri, basın toplantıları, anma etkinlikleri, sanat etkinlikleri, bilimsel yayınlar, bilimsel araştırmalar, kermesler, gösteri ve yürüyüşler…

Sendikalar Meslek Kuruluşları/Örgütleri

Tanımı: İşçilerin veya iş verenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için meydana getirdikleri tüzel kişiliğe sahip kuruluşladır.199

Amacı: Üyelerinin hak ve çıkarların için hareket eden ve bunları genişletmeye çalışan örgütlerdir. Genellikle çalışma koşulları ve iş yeri düzeyinde ortaya çıkan sorunları çözme amacı taşır.200

Ortaya Çıkışı: Sendikacılık 18. Yüzyılın ikinci yarısında, Batı Avrupa’da Sanayi Devrimi’nin yol açtığı olumsuz koşullar nedeniyle doğmuştur.201

Tanımı: Aynı meslekten olan kimselerin muayyen bazı amaçlarla bir araya gelerek oluşturdukları ve üyelerinden ayrı bir kişiliği (tüzel kişilik) bulunan örgüt/organizasyon/teşkilattır.202

Amacı: Mesleki çıkarları korumak ve geliştirmek. Toplumsal ekonomik, sosyal ve politik alanlarda önemli bir aktör olmak.203

Ortaya Çıkışı: Araştırmacılar mesleki örgütlenmenin tarihçesini eski Roma’ya kadar götürürler. Eski Roma’da mülksüzleşen ve geçim için şehirlerde

196_{Türkiye’de Sivil Toplum: Bir Dönüm Noktası, Uluslararası Sivil Toplum Endeksi Projesi Türkiye Raporu II, 2011, s.} 62.

197_{Bir Medeniyetin İz Düşümü: Vakıflar,}_{http://www.vgm.gov.tr/sayfa.aspx?Id=3}_{(27.12.2014 tarihinde çevrimiçi} olarak erişildi)

198

Bir Medeniyetin İz Düşümü: Vakıflar, http://www.vgm.gov.tr/sayfa.aspx?Id=3 (27.12.2014 tarihinde çevrimiçi olarak erişildi)

199_{Türkiye’de Sivil Toplum: Bir Dönüm Noktası, Uluslararası Sivil Toplum Endeksi Projesi Türkiye Raporu II, 2011, s.} 62

200_{Sefa Usta, a.g.e. s.48.}

201_{Nuray Talu, Sendikaların Doğuşu: Türkiye ve Batı Avrupa Ülkeleri Karşılaştırması, Gaziosmanpaşa Üniversitesi,} Yüksek Lisans Tezi, Tokat, 2008, s.1.

202_{Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarının Teşkilat ve Mali Yapıları, Denetimleri, Organlarının Seçimlerine} Dair Esasların Değerlendirilmesi ile Bunların Etkin ve Verimli Şekilde Hizmet Yürütmelerinin ve Geliştirmesinin Sağlanması Amacıyla Alınması Gereken Tedbirler: Araştırma ve İnceleme Raporu, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Denetleme Kurumu, 2009, s.15.

120 Çalışma Alanları: Üye özlük hakları, üye çalışma

koşulları, toplumsal politik-ekonomik-sosyal konular…

kamusal hizmetlerde ve bazı dallarda ücret karşılığı çalışmaya başlayan Plebler hukuki ilişkilerde ve toplumsal yapıda neden oldukları yeni sorunlar nedeniyle devlet tarafından “collegium”larda bir araya getirilmiş ve bu birlikler “collegium publicim” olarak anılmıştır.204

Çalışma Alanları: Mesleki eğitim, mesleki gelişim, toplumsal politik-ekonomik-sosyal konular…

Son derece farklı gruplardan oluşan sivil toplum kuruluşlarının yukarıda belli başlı örgütlenme tiplerinden bahsettik. Tüm sivil toplum örgütlenmelerinin, sivil toplum kuramıyla birebir örtüştüğünü söylemek olanaklı değildir. Zira sivil toplumun “gönüllülük” ve “kâr amacı gütmeme” esaslarıyla örtüşmeyen sivil toplum kuruluşları da mevcuttur. Bazı sendika ve meslek kuruluşlarının yasalarla kurulması ve bu kuruluşlara üyeliğin gönüllü değil, zorunlu olması; bununla birlikte kooperatiflerin özünde kâr amacı güden yapılarının olması, sivil toplum kuramı açısından sorunsallar yaratmaktadır.

Çalışma kapsamında incelenmeye çalışılan Türk Kütüphaneciler Derneği varlığını dernek

statüsü altında sürdürmektedir. Gelinen noktada kütüphaneciler açısından bu

oluşumun/örgütlenmenin “dernek” statüsünde mi yoksa “meslek kuruluşu/oda” statüsünde mi olması gerektiği hâlâ tartışılmaktadır. Bir sonraki bölümde Türk Kütüphaneciler Derneği’ne ayrıntılı değinilecektir.

http://www.tccb.gov.tr/ddk/ddk41.pdf

203_{Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarının…, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Denetleme Kurumu, 2009, s.14.} 204_{Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarının…, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Denetleme Kurumu, 2009, s.76.}

121

Belgede Bilgi Toplumu Olma Yolunda Kütüphane ve Sivil Toplum Kuruluşu Etkileşimi : Türk Kütüphaneciler Derneği Örneği (TKD) (sayfa 131-134)