Bilgi Teknolojisinden ve Politik Anlayışlardan Kaynaklanan Sorunlar

Yazılım hırsızlığı, üretilen virüslerle sistemleri sabote etme, özel yaşamı ihlal, insanların kişisel bilgilerinin kötü amaçlı kullanımı gibi durumlarla sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bunların yanı sıra asıl sorunu oluşturan bilgi teknolojilerinin politik amaçlar doğrultusunda kullanılmasıdır. Bilgi teknolojilerinin totaliter devlet yapılarının sarsacağı, demokratik rejimlerin güçlendireceği beklenmekteydi. Ancak yeni teknolojiler merkeziyetçi devlet yapılarını daha da güçlendirdi. Devletin bireysel hak ve özgürlükleri daha fazla denetleme, halkı kendi ideolojik yapısına manipüle etme olanakları arttırır. 98

Kitle iletişim araçlarının tekelleşmesi kapitalist ekonomik sistem içinde patron-devlet ilişkisini “kazan-kazan” mantığıyla biçimler. Bu durum kuşkusuz bilginin/enformasyonun manipüle edilmesinin; dezenformasyonun da önünü açar. Bununla birlikte toplumsal, ulusal ve uluslararası politik karışıklıklar, soğuk savaşlar çıkar.

2.6 BİLGİ EKONOMİSİ

Ekonomideki üretim faktörlerinin somut bir düzenden soyut bir düzene evirilmesi, toplumsal yapıların değişim ve gelişimlerine paraleldir. Tarım Toplumu’nda esas üretim faktörü toprak iken, Sanayi Toplumu’nda esas üretim faktörleri sermaye ve hammaddedir. Gelinen noktada bilgi eksenli biçimlenen ve genel bir ifade ile “Bilgi Toplumu” olarak adlandırılan toplumsal yapının, ekonomik üretim faktörü Bilgi’dir.

97 _{Selim Şanlısoy, “Bilgi Toplumunda Ortaya Çıkabilecek Sorunlar”, DEÜ İİBF Dergisi, c.14, s. 2, (1999), s. 171-172.} 98

Ahmet Çelik, “Bilgi Toplumu Üzerine Bazı Notlar” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c.15, s. 1, (1998), s. 57.

47 Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimiyle birlikte ekonomik yapıda evirilme; ekonominin temel unsurları olan üretim, tüketim ve dağıtım ilişkileri ile ekonomik yapının tümü, bilgi eksenli yapılanmış ve rekabetin temel unsuru bilgi olmuştur. Bilgi eksenli ekonomik yapı; “bilgi ekonomisi”, “bilgi tabanlı ekonomi”, “yenilik ekonomisi”, “sayısal ekonomi”, “öğrenen ekonomi”, “ağ ekonomisi gibi farklı kavramlarla tanımlanmıştır. Kavramsal açıdan birtakım farklılıkları olsa da kavramlar “bilgi eksenli ekonomi” paydasında buluşmaktadır. Söz konusu kavramlardan, yeni ekonomik yapıyı tanımlamada kullanılan en popüler olan kavramlar “bilgi

ekonomisi” ve “yeni ekonomi”dir.99

20. yüzyılın ikinci yarısındaki “tekno-ekonomik dönüşüm süreci”nin ürünü olarak ortaya çıkan bilgi ekonomisi, bilgi ve teknoloji eksenli ekonomiyi betimler. Bilgi ekonomisinin içeriğini anlayabilmek için olgunun bağlı bulunduğu değişkenler tanımlanmalıdır. Bilgi ekonomisinin “bilgi” ve “teknoloji” olmak üzere iki temel değişkeni vardır. Bilgi, bireyin zihninde tutulan veya bilgi kayıt ortamlarına kaydedilerek iletilen, sistematik, anlamlı ve ilişkili veriler bütünüdür. Teknoloji ise, sistematik üretim bilgisi, bilgili insan gücü ve donanım unsurlarının bileşkesini içeren dinamik bir olgudur; teknolojinin çekirdeğinde de bilgi bulunmaktadır. Bu bağlamda aslında özelde ekonomik, genelde de toplumsal evirilmeyi sağlayan bilgiyi anlama ve

kavramadaki değişim, gelinen noktada bilgiyi bu denli önemli kılmıştır.100

Bilgi ekonomisi kavramı ilk defa Machlup tarafından kullanılmış, Amerikalı sosyal bilim uzmanı Peter Ferdinand Drucker’in “Süreksizlik Çağı” adlı kitabında yer aldıktan sonra popüler olmaya başlamıştır.101

Bilgi ekonomileri, imalat sanayinin yerini hizmet sektörlerinin aldığı mesleki alanda fiziki işlerden, zihinsel faaliyetlere doğru kaymanın yaşandığı ve enformasyonun temel alındığı ekonomilerdir. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki devrim, bilgi ekonomilerinde,

99 _{Kamil Taşçı. “Bilgi Ekonomisinin Kuramsal Çerçevesi” XII. “Türkiye’de İnternet” Konferansı 8-10 Kasım 2007,} Ankara, 318-319.

100

Oya Gürdal, “Bilgi Ekonomisi ve/veya Yeni Ekonomi’nin Reddettikleri” Bilgi Dünyası, c.5 , s.1, (2004), s.52. 101 _{Kamil Taşçı, a.g.m., 318-319.}

48 fiziksel olmayan ve depolanmayan ekonomik üretimler olarak da bilinen hizmetler sektörünü ön plana çıkarmıştır.102

Bilgi ekonomisi, bilgi ve öğrenme yoğun ilişkilere katılan firma ve bireylerin sosyo- ekonomik durumlarının olumlu yönde etkilendiği, fırsatları değerlendirmenin ve belirli yeteneklere sahip olmanın önem kazandığı ve öğrenme ve değişime bağlı birikim ve deneyimler tarafından yönlendirilen bir ağlar zinciri103

şeklinde tanımlanabildiği gibi bilginin ekonomik ve

insani kalkınma için etkili bir biçimde kullanıldığı ekonomi olarak da tanımlanmaktadır.104

En geniş tanımıyla da bilgi ekonomisi bilgi toplumunun ekonomik yapısını inceleyen bir iktisat branşıdır. Bu branşın alt dallarında ise bilginin üretilmesi, kullanılması ve yayılmasını teşvik eden bir “toplumsal yapı” (bilgi toplumu) ile “beşeri sermaye” ve araştırma –geliştirme faaliyetleri ile teknolojik gelişmenin ekonomik etkilerini inceleyen “teknoloji iktisadı” de yer almaktadır. Bilgi ekonomisinin bir diğer unsurunu da, enformasyon ve iletişim teknolojilerinin ekonomik performans üzerindeki etkilerini ve e-ticareti konu alan “yeni ekonomi” oluşturmaktadır. Bu bağlamda bilgi ekonomisini oluşturan temel unsurlar şu şekilde gösterilebilir.

Şekil 2.1: Bilgi ekonomisinin temel unsurları

Kaynak: İbrahim Güran Yumuşak, “ Bilgi ve Bilgi Ekonomisi Üzerine”, Bilgi, Ekonomi ve Yönetim, cilt I, 2009, s.17.

102

İbrahim Güran Yumuşak, Cemil Erarslan, Yüksel Bayraktar. Küreselleşme Sürecinde Yeni Ekonomi ve İktisat Politikaları. Nobel Yayın Dağıtım, 2. Baskı, Ankara 2010., s.14.

103 _{Süleyman Kevük “Bilgi Ekonomisi”. Journal of Yasar University, c.1, s.4, (2006), s.322.} 104

Selahattin Kaynak, Bilgi Toplumuna Geçiş Sürecinde Bilgi Ekonomisi ve Türkiye Üzerine Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, Erzurum, 2008. s.5.

Bilgi Ekonomisi

Bilgi Toplumu _Sermaye Beşeri

Teknoloji ve Yenilik İktisadı

49 Bununla birlikte yeni ekonominin içinde yaşadığımız süreci ifade ediyor olması bu yapılanma biçiminin bir konjonktür hareketi mi yoksa yeni bir ekonomik dönemin başlangıcı mı olduğu sorunsalını karşımıza getirir. Zira, Summers dünya ekonomilerinde değişimin asıl nedeninin fiziksel mal üretiminden bilgi üretimine geçiş olduğuna; Kell yeni sürecin kendini büyük yapısal değişimler gösterdiğine; Bell mal üretiminden hizmet üretimine yöneldiğine; Atkison yenilik ve bilginin ve bilginin yeni ekonominin en önemli faktörleri olduğuna dikkat çekmektedir. Buna karşın günümüz gelişmelerini yeni bir dönem olarak değil de sanayi devrinin bir devamı olarak ele alanlar da vardır. Giddens, içinde bulunduğumuz süreç itibariyle henüz bir devrimden bahsetmek için erken olduğunu, değişimin endüstrileşmenin devamı biçiminde ilerlediğini, günümüz ekonomik sürecini sanayi ekonomisinden ayıran nokta modernleşmenin radikalleşip evrenselleştiğini belirtir.105

Masuda yeni ekonomik süreçle birlikte insanın homo sapience konumundan homo intelligens’e (akıllı yaratık) evirileceğini savunurken, iktisat biliminin temelinde yatan rasyonel insanın (homo economics) hızla dijitalleşen dünyaya ayak uyduran dijital insana (homo dijitalis) ve nihayetinde bilgisayar teknolojilerine hükmederek onları yönlendiren, kullanabilen insana

(homo technologicus) dönüşeceğini iddia eden yaklaşımlar da vardır.106

Bu bağlamda yeni ekonomik sürecin salt ekonomik açıdan değil politik, kültürel, teknolojik ve sosyal boyutları da olan bir süreci kapsadığı görülmektedir. Yeni ekonomi ile eski ekonominin değişim unsurları göz önüne alınırsa yeni ekonomik süreçte yaşanılan değişimin, endüstrileşmenin devamı biçiminde ilerlemediği söylenebilir.