Nispi Temsil Sistemi

Elde edilen tecrübeler sonucunda, çoğulcu sistemin uygulandığı seçimlerde geçerli oyların yarıdan bir fazlasını alan yönetimi ele geçirirken yarıdan bir eksik oy alan pasif bir duruma geçmektedir ki bu durum ciddi bir haksızlık yaratmaktadır. Bunun yanında yarı nispi temsil sistemininde kendi içerisinde temelde çoğunluk sistemine dayalı benzer yanlar olduğu zamanla anlaşılmıştır.

Genel anlamda bakıldığında yeni getirilecek sistemin de radikal bir değişiklik içermemesi gerekliliği görüşüde yaygın olarak düşünülmektedir. Çoğunluk sisteminde aksamalar ve eleştiriler dikkate alınarak geliştirilen nispi temsil sistemi çoğunluk sistemine göre daha genç bir sistemdir. Söz konusu sistem birkaç ülke dışındaki bu

orantılı temsil kabiliyeti olanağı sağlamaktır (Teziç, 1967: 32). Nispi temsil sistemininde kendi içerisinde çok farklı uygulama biçimleri vardır. Söz konusu uygulama biçimleriyle ilgili sayısını üç yüze varan farklı önerilerde sunulmuştur. Sistemin farklı türleri aşağı sıraladığımız şekildeki başlıklarıyla ya da ayırımları ile incelenebilir (Corry ve Hodgetts, 1979: 273):

1.2.3.1. Tam Oransal Olmayan Nispi Temsil Sistemi

Tam oransal olmayan nispi temsil sistemi kendi içerisinde farklı başlıklar altında incelenmektedir ki bu başlıklar şu şekilde sıralanabilir:

Sınırlı Oy (Eksik Liste)

Seçmenler listeye dahil edilecek temsilcilerin sayısı dikkate alınarak bu sayıdan daha az sayıda isimi listelere yazarlar. Özünde listeli seçim olması nedeniyle, daha büyük partilerin tüm adayları almasının önüne geçilmiş olmaktadır. Bu durumda da basit çoğunluk sistemi uygulanmış sayılabilir.

İki Turlu Sınırlı Oy

Öncelikli olarak ilk tur için seçmenler aday sayısının hemen hemen % 75'ini listelere ekleyebileceklerdir. Mutlak oy oranı seçilebilmek için kabul edilebilirdir. Eğer ilk turda gereken sayı turu geçemez ise diğer tura yani ikinci tura geçilir. İkinci turda her bir seçmen oyuyla seçeceği adayın adını yazabilir. Daha sonrasında ise ikinci tura katılım sağlamış olan adayların çoğunluğunun seçildiği görülmüştür.

Yeter Sayılı (Quorum’lu) Tek Turlu Sınırlı Oy

Quorum (yeter sayı) şartının oluşturulmasındaki asıl amaç, nispi temsil sisteminde aksayan yönlerin ortadan kaldırılması olarak söylenebilir. Nispi temsil sisteminde özellikle seçime katılım düşük olsa dahi seçilmiş olan adayların temsil yetkisinin gayet geniş olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra, daha çok göreceli çoğunluğun yeterli görüldüğü durumlarda geçerli tüm oyların %12,5 inin alınması

Yığmalı Oy

Seçmenlerin toplam oy sayısı ile ilgili seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı kadar olacaktır. Oy kullanmada ise seçmenlerin serbestliği söz konusu olacaktır. Bir adayın üzerinde oyların yığılması, oy pusulasında oy sayısı kadar aynı adayın yazılması demektir (Armaoğlu, 1972: 76).

Kademeli Oy

Kademeli oylama, sınırlı oylamanın yığmalı oylama ile beraber uygulanması anlamına gelmektedir. Seçmenler aday sayısınca eşit şekilde oylarını listeler halinde kullanır. İlk sıralama aday için 1, ikinci için 1/2 ve üçüncü için 1/3 olarak hesaplanır. Parti listelerindeki toplam oyların adayların tercih sırasına göre elde edilen oranlara bölünerek netice elde edilir (Sezen, 2001: 182).

Puanlama Yöntemi

Yığmalı oylama yöntemi ile benzer özellikleri vardır. Seçmenlerin kullandıkları oy sayısı seçmen sayısına oranla daha fazladır. Seçmenler adayların tercihini de dikkate alarak oylarını ona göre dağıtır. Söz konusu yöntem için kademeli oylama ismide kullanılabilir.

En Az Oy Yöntemi

Bahsetmiş olduğumuz sistemlerle söz konusu sistem arasında farklı yapılar bulunmaktadır. Bu sistemde aday birden fazla seçim bölgesinden aday olma hakkına sahiptir. Seçim bölgelerinden herhangi birinden seçilemezse adaylığını koyduğu tüm bölgelerdeki oyları değerlendirmeye alınır. Bu oyların toplamı eğer ki belirli bir orana yani en az oy oranına ulaşırsa aday temsilcilik kazanmak için bir fırsat elde etmiş olmaktadır (Sezen, 2001: 184).

Tek Devredilmez Oy Yöntemi

Japonya’da 1994 yılına kadar uygulama alanı bulan sistemde deveredilebilir tek oy usulune benzer şekilde isimler tek tek seçmene sunulur ve seçim bölgesinde en fazla oyu kim almış ise herhangi bir parti bağına bakılmaksızın seçimi kazanmış sayılır. Bu nedenle, söz konusu sistemin en belirleyici özelliği bölgedeki her seçmenin oyunu belirli bir adaya vermiş olmasıdır. Nispi temsil sisteminde genellikle seçim yöntemleri liste usulune göre olur. Bunun neticesinde ise devredilemeyen yahut devredilebilen tek oylamalı usullerde seçmen oyunu partiye değil adaylara vermiş olur.

1.2.3.2. Tam Oransal (Nispi) Temsil Sistemi

Nispi temsil sisteminin özünde, “Bütün siyasi partiler ve gruplara sayısal güç anlamında bir sandalye verilir” ifadesi kendini göstermektedir. Aristoteles ile başlayan ve sonrasında tüm liberal düşünürler tarafından benimsenen söz konusu sistem Nispi temsil sistemi olarak adlandırılmaktadır (Cotteret ve Emeri, 1991: 60).

Seçim Kotası Yöntemi ile Üyeliklerin Dağılımı

Seçim kotası, seçim çevrelerinde uygulanmakla beraber ülke genelinde de tercih edilen bir yöntemdir. Seçim kotası yöntemi "muhtelif formüller ile elde edilen sayıların, tarafların aldıkları pozisyonlarda kaç defa ve tarafların birinci aşamada kazanacakları milletvekili sayısında hesaplandığı anlamına gelir" (TBMM, Enformasyon Merkezi Dergisi, 1994: 8).

Basit Kota (Hare Kotası) Yöntemi

Belirli bir seçim çevresinde kullanılmış olan oyların sayısı, yeni seçilecek olanların sayısına bölünür ve böylece "seçim kotası" ortaya çıkar.

Hagenbach - Bischoff Yöntemi

Hagenbach-Bischoff diye adlandırılan yöntemde, seçilmiş olan kota, kullanılan geçerli oyların sayısının, söz konusu bölgeden seçilmesi gereken temsilci sayısına

bölünmesiyle ortaya çıkan sonuç olarak açıklanabilir. Yöntemin basit kota ile arasındaki temel fark, kotanın küçülmesi ve oyların hemen bir adımda değerlendirilebilmesiyle beraber ortada açık milletvekilliği kalmaması olarak açıklanabilir. Bu yönde ise basit olan Hagenbach – Bischoff yöntemi küçük partiler lehine avantaj elde edebilme durumunu ortaya çıkarmıştır. Aynı zamanda artan oranlı durumda artık oyların değerlendirilmesi yönteminin de beraber uygulama alanı bularak dağıtım yapılma imkanı doğmaktadır.

Droop Kota Yöntemi

Adayların seçmenlerin kendilerine tercih ettikleri tarafların desteğiyle uyumlu olup olmadığına karar verilir ve bu sayıların kotaya göre kaç kez doldurulduğuna ve kaç koltuk dağıtılacağına karar verilmiş olur. Eğerki koltuk sayısıyla ilgili bir artış tespit edilirse birkaç oyun diğer partinin oylarıyla ya başka bir partiye ya da karşı tarafa devredildiği sonucu ortaya çıkar. Her oy devrinin sonrasında eğer ki kota doldurulabilirse kotayı dolduran partiye sandalye verilir.

Milli Seçim Kotası

Milli bakiye kotası nispi temsil sistemi ile birlikte kullanılarak geçerli oyların meclis içerisinde en adil temsilini sağlayan ve bununla beraber seçim bölgelerindeki milletvekili sayılarını da nispi temsil sistemine göre belirleyen sistemin adıdır. Seçim çevrelerindeki tüm artık oylar değerlendirilmeye alınarak partilerce açıkta kalan vekil sayısına göre kullanılır. Böylelikle sistem seçmen eğilimlerinin parlamentoya daha net yansımasına olanak sağlamış olacaktır. Ülkede kalan tüm oylar daha sonra toplanır ve kalan milletvekillerine bölünür. Elde ettiğimiz sonuç ulusal seçim kotasını bize verir. Daha sonra bu kota ve oranlara göre parlamantodaki dağılımlar belli olur.

1.2.3.3. Artık Oyların Değerlendirilmesi Yöntemi

başlayarak oy oranlarına göre dağıtılmasına En Büyük Artık Yöntem denilmektedir (Çam, 1990: 255). Böylece oransal anlamda daha küçük olan partiler koruma altına alınmış olmaktadır. Özellikle seçim kotasını aşamamış ya da değişmeyen tek sayıya ulaşamamış olan küçük partilerinde milletvekili çıkarabilme olasılığı artmış olmaktadır. Ancak diğer yönüyle bakıldığında ise zaten güçlü oy oranına sahip büyük partilerin daha da güçlü hale gelebilme olasılığıda yüksektir.

En Yüksek Ortalama Yöntemi

Söz konusu yöntemde açıkta kalan milletvekillerinin özellikle partileri için karmaşık bir durumun ortaya çıktığı görülmektedir. İlk olarak kazanılan milletvekili sayılarına tekrar bir ekleme söz konusu olacaktır. Partilerin elde ettikleri oy oranları kazanan milletvekili sayısına bölünerek yüksek olan taraf hangisi ise açıkta kalan temsilcilik yetkisi o partiye verilmektedir. Eğer ki açıkta kalan milletvekili birden fazla ise aynı işlem sırasıyla tekrarlanarak sonuç elde edilmeye çalışılır. Buradaki asıl amaç açıktaki milletvekillerine temsil yetkisi sağlayarak çok daha fazla seçmenin temsil edilebildiği ortamı oluşturmaktır.

Milli Artık Yöntemi

Özellikle seçim bölgesinde yapılan dağılımdan sonra hala açıkta bulunan vekil var ise benzer durumun ulusal ölçekte tekrar değerlendirmeye alındığı sistemdir. Burada asıl önemli olan nokta “Milli Seçim Kotası”nı elde edebilmektir. Bu işlem sonucunda hala artık oy kalırsa en yüksek oyu almış olan partilere ya da artık oyların büyüklüğüne göre oy paylaşımı yapılır. Bahsettiğimiz bu yöntemin kullanılmağı durumlarda ise, Hagenbach – Bischoff yöntemi ön plana çıkarılır ve kotada küçülme durumu ortaya çıkar.

En Yüksek Oy Yöntemi

Açıkta kalmış olan milletvekili sayısı seçimlerde geçerli oyların en çoğunu alan partiye verilir. Bu sebeple sistem daha çok büyük partilerin yararınadır.

1.2.3.4. Bloke Liste Yöntemi

Partiler adaylarını kendi istedikleri şekilde sıralamaya tabi tutar. Bu yöntem genellikle parti listelerinde değişiklik yapılmayacak durumlarda kullanılır. Herhangi bir parti bir bölge için kaç milletvekili çıkarmayı başarmışsa, listenin başından itibaren çıkarılan sayıya kadar olan milletvekili meclise girmiş olur (Çam, 1990: 256). Seçmenin tercihlerini doğrudan partiye oy vererek kullanacağı yöntemdir.

1.2.3.5. Karma Liste Yöntemi

Adındanda anlaşılacağı üzere seçmene tüm listede yer alan adaylar arasından seçim şansı sağlamaktadır. Liste seçmene büyük bir seçim olanağı sunmakla beraber her partinin listelerindeki ilk sıralarda yer bulan temsilcilerin diğerlerine oranla daha avantajlı olduğu görülmektedir (Cotteret ve Emeri, 1991: 269).

1.2.3.6. Tercihli Oy Yöntemi

Söz konusu sistemde parti liderlerinin hazırladığı listeler yerine halkın seçim bölge listesi içerisinden tercihini yaptığı sistemdir. Sistemde oy pusulalarının altında parti amblemi onun altında ise sırasıyla adaylar bulunur. Seçmen listedeki adaylardan hangisini seçmek istiyorsa o milletvekili adayının isminin yanındaki kutucuğu işaretleyerek tercihini yapmış olur. Söz konusu oylama da aynı partiden en fazla oyu almış olan ilk sıra milletvekili seçilmiş olur.