1.1. SİBER ZORBALIK
1.1.9. Siber Zorbalık ve Sosyodemografik Değişkenler
1.1.9.1. Cinsiyet
Cinsiyetin siber zorbalık ve mağduriyet ile ilişkisine odaklanan araştırmalar birbirinden farklı bulgular ortaya koymuştur. Bazı araştırmalarda kız öğrencilerin siberzorbalık yapma100,101,102 veya siber zorbalığa maruz kalma103,104 oranlarının erkek öğrencilerden daha yüksek olduğu ortaya konmuştur. Buna karşılık kız öğrencilerin hem daha çok siber zorbalık yaptığını hem de daha çok siber zorbalığa maruz kaldıklarını ortaya koyan araştırmalar105,106 da vardır.
Kız öğrencilerin daha çok siber zorbalık yapma durumunun, siber zorbalığın ilişkisel zorbalık türü davranışları içermesinden kaynaklandığı ifade edilmiştir. İlişkisel zorbalık olgusu, birisi hakkında dedikodular veya olumsuz söylentiler yaymak, birini gruba veyahut da etkinliklere almamak, onu dışlamak gibi eylemler demek olmaktadır. Yapılan araştırmalarda107 kız öğrencilerin bu tür davranışları daha yoğun gerçekleştirdiği saptanmış bulunmaktadır.
Yapılan araştırmalara paralel biçimde Ponsford (2007) kız öğrencilerin daha çok başkalarına ait sırları açıklama yoluyla, bireylere kendilerinin güvenilmez olduğu yönünde imalarda bulunarak, bireyler hakkında söylentiler çıkararak veyahut da bireylerin cinsel kimliğine ve kişiliğine saldırarak siber zorbalık ortaya koyduklarını saptamıştır108. Sonuç olarak siber zorbalığın cinsiyet ile ilişkisi konusunda net bir yorum yapmak henüz mümkün görünmemektedir. Araştırmaların farklı örneklemler üzerinde yapılmış olması, yöntemsel açıdan birbirinden farklılaşması, araştırmalarına temel aldıkları siber zorbalık tanımının ve türlerinin birbirinden farklı olması ve tarihsel değişiklikler, cinsiyet ile siber zorbalık ilişkisine dair farklı
100
Delia C. Campfield, Cyber Bullying and Victimization: Psychosocial Characteristics of Bullies, Victims, and Bully/Victims. The University of Montana, Montana, United States of America, 2008. (Published Doctoral Thesis).
101
I. Rivers and Noret N., "Ih8u: Findings From a Five-Year Study of Text and Email Bullying", British
Educational Research Journal, 2010, 36, 643-671.
102
Robert Slonje & Smith Peter K., "Cyberbullying: Another Main Type of Bullying?", Scandinavian
Journal of Psychology, 2008, 49: 147–154.
103
Allison G.Dempsey, Sulkowski Micheal L., Nichols R., and Stocrh E.A., "Differences between Peer Victimization in Cyber and Physical Settings and Associated Psychosocial Adjustment in Early Adolescence", Psychology in the Schools, 2009, 46, s.970.
104
Vandebosch and Van Cleemput, a.g.e., s.45. 105 Li, a.g.e., s.56. 106 Kowalski vd., a.g.e. .s59. 107 Wolke vd., a.g.e. 108
Jena Ponsford, The Future of Adolescent Female Cyberbullying: Electronic Media’s Effect on Aggressive Communication. Texas State University, Texas, United States of America, 2007, (Published Master's Thesis).
27
bulguların elde edilmesine ve farklı sonuçlara ulaşılmasına yol açmıştır. Siber zorbalık ile cinsiyet ilişkisini etkileyen tarihsel değişikliklere örnek olarak sosyal paylaşım sitelerini kullanma oranının kızlarda erkeklerden daha fazla artmış olması verilebilir. Ayrıca değişik araştırmalardan elde edilen bulgular bize cinsiyet ile siber zorbalık arasındaki ilişkide başka değişkenlerin aracı rol oynayabileceği gerçeğini hatırlatmaktadır109.
1.1.9.2. Yaş
Türkiye’de bilişim ve iletişim teknolojileri en yoğun biçimde 16-24 yaş arasındaki bireylerce kullanılır. Araştırmalar akran zorbalığa katılımın ve akran zorbalığa maruz kalmanın yaşla birlikte azaldığını ortaya koymaktadır. Söz konusu zorbalığa maruz kalmanın yaşla birlikte azalması, öğrencilerin sosyal becerilerindeki artışa bağlanmaktadır. Buna karşılık bazı araştırmacılar da yaşla birlikte zorbalığın değil, zorbalığa maruz kalmaya ilişkin bildirim oranının azaldığını belirtmektedirler110.
Siber zorbalık sergileme oranının ergenliğin başlangıcında düşük bir seyir izlediği saptanmıştır111. 14-15 yaşlarına doğru yükselişe geçtiği112 de ayrıca bildirilmektedir. Williams ve Guerra (2007) siber zorbalığın en çok 8. sınıfta görüldüğünü kaydetmişlerdir. Hinduja ve Patchin (2010) ise siber zorbalığın en çok 15 yaşında görüldüğünü saptamışlardır113. Ybarra ve Mitchell (2004) yaşça büyük olan ergenlerin siber zorba olma oranının yaşça küçük olan ergenlerden daha yüksek olduğunu saptamışlardır114.
Mishna ve diğerleri (2012) yaş açısından siber zorbalık ile akran zorbalık arasındaki farklılığın, siber zorbalığın güç dinamikleri gibi türlü nitelikleri bakımından akran zorbalıktan farklılaşması olgularına bağlamışlardır. Bazı araştırmacılar115,116 da akran zorbalık ile siber zorbalık arasındaki farklılığı iletişim araçlarına ulaşma
109
Robert Slonje, Smith Peter K., and Frisen Ann, "The Nature of Cyberbullying and Strategies for Prevention", Computers in Human Behaviour, 2013, 29, 26-32.
110 TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması, Ankara, Türkiye İstatistik Kurumu, 2014.
111
Sameer Hinduja & Justin W.Patchin, "Bullying, Cyberbullying and Suicide", Archives of Suicide
Research, 2010, 14(3):206-221.
112
Robin M. Kowalski and Susan P.Limber, "Electronic Bullying Among Middle School Students",
Journal of Adolescent Health, 2007, 41(6), 22-30.
113
Hinduja ve Patchin, a.g.e. 114
L. Michele Ybarra & Kimberly J.Mitchell, "Prevalence and Frequency of Internet Harassment Instigation: Implications for Adolescent Health", Journal of Adolescent Health, 2007, 41, 189-195. 115
Samanta Biegler and Danah Boyd, Risky Behaviour and Online Safety: A 2010 Literature
Review. Harvard University, Berkman Center for Internet Society, 2010.
116
Marilyn A.Campbel, "Cyberbullying: An Old Problem in a New Guise?", Australian Journal of
28
olanağının ve teknolojik yeterliliğin yaşla birlikte yükselmesi gerçeğine bağlamaktadır. Akran zorbalık ve siber zorbalığın yaş açısından farklılaşmasına dair alternatif bir yaklaşımı ise Khoury-Kassabri (2009) ortaya koymuştur117. Kassabri (2009) akran zorbalığın yaşla birlikte azalmasına karşın, siber zorbalık ve flörtte şiddet gibi okul dışında gerçekleşen saldırganlık türlerinin, yaşça büyük öğrencilerde daha yaygın ve geçerli olduğunu saptamıştır118. Siber zorbalık davranışına maruz kalma ile yaş arasında eğrisel bir ilişki bulunduğu ve siber zorbalığa en çok 13-15 yaş arasındaki ergenlerin maruz kaldığı ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, siber zorbalığın, yaşla birlikte arttığı, ergenlik döneminde en yüksek seviyeye çıktığı ve ergenlik sonrasında da azalmakla birlikte yine de görülmeye devam ettiği ifade edilebilir.
1.1.9.3. Sosyoekonomik Düzey
Sosyoekonomik düzeyin (SED) siber zorbalık üzerinde dolaylı bir etkiyi barındırdığı bildirilmiştir. Syts (2004) sosyoekonomik düzey ile siber zorbalık arasında görülen dolaylı ilişkiye bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma sıklığının yol açtığını bulmuştur119. Diğer bir ifadeyle sosyoekonomik düzey arttıkça bilgi ve iletişim teknolojilerine ulaşım imkânı artar, çünkü bilgi ve iletişim teknolojilerine erişim maddi güç gerektirir. Bilgi ve iletişim teknolojilerine erişimin artması ise siber zorbalık ve mağduriyet olasılığını en üst seviyeye çıkartmaktadır. Akbulut ve diğerlerine (2010) göre çoğunlukla yabancı web sitelerinde gezinmek yüksek sosyoekonomik düzeydeki bireyleri siber zorbalıkla karşı karşıya kalma durumuna düşürmektedir120.
Topçu ve diğerleri (2008) ise gerçekleştirdikleri araştırmayla elde ettikleri bulgular yoluyla yukarıda sözü edilen araştırma sonuçlarına zıt biçimde sosyoekonomik düzeyin siber zorbalık olgusuna bir etkisinin bulunmadığını ortaya koymuşlardır121.
117 Kassabri, M. Khoury, "The Relationship Between Staff Maltreatment of Students and Students’ Violent Behaviour", Child Abuse & Neglect, 2009, 33, 914-923.
118
Kassabri, a.g.e., s.923. 119
Yvonne Syts, Beyond the Schoolyard: Examining Electronic Bullying Among Canadian Youth. (Unpublished Master’s Thesis). Carleton University, Canada, 2004.
120 Yavuz Akbulut, Yusuf L. Şahin ve Bahadır Erişti, "Cyberbullying Victimization Among Turkish Online Social Utility Members", Educational Technology & Society, 2010, 13(4), 192-201.
121 Çiğdem Topçu, Erdur-Bake, Özgür ve Çapa-Aydın Yeşim, "Examination of Cyberbulling Experiences Among Turkish Students from Different School Types", Cyberpsychology & Behaviour, 2008, 11 (6), 643-648.
29
1.1.9.4. Akademik Başarı
Siber zorbalık ve akademik başarı ilişkisini konu alan araştırmacılar siber zorbalık mağduru öğrenci not ortalamalarının siber zorba olan öğrenci not ortalamalarından daha iyi durumda olduğunu ortaya koymuşlardır. Mağdurların notları, zorbalara göre, daha yüksektir. Li (2006) siber zorbalığın akademik başarı tablosuna odaklı çalışmasında siber mağdur kişilerin %48’lik kısmının akademik anlamda başarı durumunun ortalama seviyeden fazla, %2’lik kısmının ise düşük bir görüntü veriyor olmasını saptamıştır122
.
Huang ve Chou (2010) yaptıkları araştırmayla siber zorbalık ile akademik başarı arasında bir ilişki olmadığını ortaya koymuşlardır. Bu çalışmalarında onlar katılımcıları öz-bildirime dayalı olarak akademik başarısı ortalamanın altında, ortalama ve ortalamanın üstünde olmak üzere üç gruba ayırmışlardır. Sonuçlar üç grubun da siber zorbalık deneyimi açısından birbirinden farklılaşmadığını göstermektedir. Bütün bu bulgular birlikte değerlendirilip yorumlandığındaysa siber zorbalık ile akademik’başarı arasındaki ilişkiyi derinlemesine konu alan başka
araştırmalara gereksinim vardır sonucuna ulaşılmaktadır123.