2.2. ÖRGÜTSEL GÜVEN
2.2.3. Örgütsel Güveni Etkileyen Faktörler
Güven olgusu, geçmiş ve gelecek arasında bir köprü işlevi görür. Geçmiş ve gelecek arasında bulunan nisbî nitelikteki önem derecesi, zaman içinde değişebilecek ve ilişkinin kendisi geliştiği müddetçe her iki taraf karşılıklı biçimde birbirleri hakkında daha çok bilgiye ulaşacaklardır378. Güven, birbiriyle muhatap olan bireylerin karşılıklı konuşma ve davranışları sonucunda meydana çıkan bir insan eylemi olduğu için karşılıklı olarak ve belli durumlar çerçevesinde oluşur. Güven olgusu söz ve eylem biçiminde verilen yönergeler çerçevesinde ortaya çıkmaktadır. Dikkat edilmesi gereken durum, bireyler arasında ortaya çıkmaya başlayan güven
376
Roger C. Mayer, James H. Davis, F. David Schoorman, ''An Integrative Model of Organizational Trust'', Academy of Management, 1995, 20(3), s.713-715.
377
Polat, a.g.e, s.41. 378
Adnan Ceylan, Nigar Demircan, Örgütsel Güven Kavramı: Nedenleri ve Sonuçları, Celal Bayar Üniversitesi, İİBF Dergisi, 2003, 10(2), s.143.
102
duygusunun üzerine bir şeyler daha ilave edilerek onun biçimlenmesi ve giderek gelişmesidir.
Güven olgusunun gelişmesi ve sürdürülebilir olması için, güvenen ve güvenilen kişi pozisyonunda olan kimselerin olgunun öneminin bilincinde olmaları gerekir. Bireyler arasında birbirlerine duyulan güven kaybedildiğinde ise güven azalması ortaya çıkar. Güvenin tekrar oluşması için ise uzun bir süre gerekir. Sonuç olarak denilebilir ki, güven duygusunu oluşturmak güçtür ama kaybetmek ise çok basittir. Tarafların karşılıklı etkileşimi ile gelişen ve dinamik bir yapı gösteren güveni etkileyen birçok etmen söz konusudur. Bu etmenler de alt başlıklar biçiminde tanımlanmaya çalışılmıştır.
İlgili literatür inceleme altına alındığında görülecektir ki disiplinler arası birçok alanda mercek altına alınmış olan bir konu olması bakımından örgütsel güvene etki eden etmenler şu şekilde sıralanmıştır: Etkileşim, açıklık, iletişim, örgütsel küçülme, örgüt kültürü, yetenek, yardımseverlik, dürüstlük, açıklık, inanılırlık, güçlendirme, özdeşleşme, kural ve düzenlemeler, eğitim ve etik değerler, yetki devri ve katılım, adalet algıları, örgütsel vatandaşlık ve örgütsel bağlılık. Ancak yapılan bu çalışmada bütün bu ögelere değinmenin imkânsız olduğu yönündeki kanaatlerden hareketle, organizasyonlar bağlamında en çok dikkat çekici durumdaki aşağıdaki etmenler açıklanacaktır379:
2.2.3.1. Kural ve Düzenlemeler
Örgüt içinde bürokrasi anlayışının bir uzantısı durumunda olan, etkin ve uyum sağlanabilir nitelikteki ilkeler ve nizamlar olarak ifade edilen kural ve düzenlemeler, ortak bir eylem biçimi ve genel bir bakış açısı meydana getireceği için, heterojen niteliklere sahip olan çalışanların, sınırları belli olmuş bir yapı içinde bir araya gelişlerine imkân tanımaktadır. Dolayısıyla örgütün devamlılığı ve disiplini bağlamında meydana getirilmiş olan gerekli bu kural ve düzenlemeler, örgüt üyelerinin ilişkilerini olumlu yönde etkilemekte ve kişilerarası güven ilişkilerini de güçlendirmektedir. Kurallar, çalışma düzenini kolaylaştırma ve belirginleştirme konusunda önemli bir etkiye sahiptir. Dolayısıyla kuralların gelişen koşullar çerçevesinde değişmesi ve iş yaşamının dinamizmine ayak uydurması gerekir ve bu
379 Sümeyra Akbulut, Yabancılaşma Olgusunun Örgütsel Güven ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışına Etkisi Üzerine Bir Araştırma: Adıyaman Üniversitesi Örneği, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman, 2017, s.54. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi).
103
önemli bir dinamik kabul edilmektedir; çünkü bu sayede, kuralların belirginleştirdiği iş ortamında çalışanların davranışlarına yön vermeleri kolaylaşmakta, karasızlıkların ve içsel çatışmaların önlenmesi mümkün olabilmektedir. Buna karşı, katı ve verimsiz kuralların da sistemin yavaşlamasına sebep olduğu, çalışan motivasyonunu ve güvenini olumsuz yönde etkileyip biçimlendirdiği ifade edilmelidir380
.
Altı çizilmesi gereken bir diğer konu da, örgütlerde kural ve düzenlemelerin meydana getirilmesinde örgütsel hedeflerin yanı sıra, etik ilkelerin de büyük önem taşıdığı gerçeğidir. Sonuç itibariyle örgütün amacı kapsamında açık ve iyi tanımlanmış olan etik ilkeleri esas alarak oluşturulmuş olan örgütsel kurallar, çalışanların birbirleri ile olan ilişkilerinde olumlu bir örgütsel iklimin ortaya çıkmasına katkı sunar. Dolayısı ile örgüt çalışanlarına yönelik olarak etik kılavuz ve danışmanlık mekanizmalarının kurulmuş olması, örgütsel ortamda kuralların uygulanmasını kolaylaştıracak ve örgütsel bağlamda istenen açıklık olgusunu gerçekleştirerek güven standartlarını yükseltecektir381.
2.2.3.2. İletişim
Fishman ve Khanna’ya göre (1999), örgütsel ortam içinde ilgili etkinliklerini devam ettiren örgüt çalışanları, sosyal ilişkiler sistemi bağlamında bir arada yaşamakta ve böylece üretime dâhil olmaktadırlar. Bu üretimin verimli ve etkin nitelikte olabilmesi için, büyük ölçüde, örgüt mensuplarına eksiksiz bir iletişim olanağı sunmak gerekir; istenen sonuçların elde edilmesi bu şekilde mümkün olabilecektir. Böylece yüksek ölçüde bilgiyle desteklenen bireyler, kendilerini ifade edebildikleri ölçüde yalnızlık ve eksiklik hissinden kurtulmaktalar; kendilerine ve diğer çalışanlara büyük ölçüde güven duyabilmektedirler382.
Örgüt ekseninde çok iyi işler durumdaki bir iletişim sistemi, sorunların büyük bir çoğunluğunun daha meydana çıkmadan önce engellenmesini sağlamaktadır. Çalışanların fiziki ve sosyolojik anlamda gelişmiş bir iletişim sistemine sahip oluşu, ilgili taraflarının birbirlerini daha kolay ve daha doğru anlamalarına yardımcı olmakta ve sorun çıkmasını da önemli oranda engellemektedir. Karşılıklı biçimde birbirlerini
380 Sevda Engizek, Örgütsel Güven, Örgütsel Bağlılık ve İş Tatmininin Çalışanlar Açısından Algısı; Kahramanmaraş Tekstil Sektöründe Bir Araştırma. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş, 2011, s.24. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi).
381 Namık Kemal Öztürk, Coşkun B., “Kamu Yönetiminde Yeniden Yapılanma ve Kamu Hizmetlerinde Kalite: Etiksel Bir Bakış”, Türk İdare Dergisi, 2000, 72 (426), s.159.
382 Raymond Fisman, Khanna Tarun, “Is Trust A Historical Resudie? Information Flows and Trust Levels”, Journal of Economic Behaviour & Organization, 1999, (38), s.79.
104
doğru ve yeterli bir biçimde anlayabilen bireyler arasında güven duygusunun gelişmesi de daha kolay ve sağlıklı gerçekleşmektedir383.
2.2.3.3. Yetki Devri ve Katılım
Örgüt üyelerinin verimli bir biçimde çalışması adına çok önemli olan bir diğer öge de kimin ne iş yapacağı konusudur; bir başka söylemle, kişi ve kişiye göre iş konularını içeren yetki devri ve katılım olgularıdır. Ayrıca örgüt içinde yönetim kadrolarına karşı gelişen ve duyulan güven durumu, çalışan bireylerin örgütsel anlamda taşıdıkları güven ve bağlılık derecesini de kayda değer oranda etkileyip biçimlendirmektedir.
Çalışanların örgütsel güven duygularının yüksek oluşu, onların yönetime katılımını kolaylaştırıp kuruma olan sadakatlerini artırmaktadır. Aksi durumda çalışan sadakatindeki düşme ise işgören devir hızını artırıp iş görenlerin işten ayrılmalarına sebep olmaktadır. Bu açıdan çalışanlara güven duyulması ve güvenlerinin kazanılması yönetime katılım ve örgütsel sadakat olgusunu olumlu yönde etkilemektedir384.
2.2.3.4. Eğitim ve Etik Değerler
Belirli bir örgütsel yapıda etkinliklerini sürdüren çok farklı nitelik ve karaktere sahip olan örgütün ortak amaçlarını gerçekleştirme bağlamında bir araya gelen bireylerin ilgili örgütsel ortamda var olan sosyal koşulların dışarısında kalmaması ve örgütsel anlamda sahip oldukları güven seviyesinin de azalışı gibi bir durumla karşılaşmaması için, kendisine gerekli olacak kabiliyetleri kazandıracak düzenli bir eğitime ve bu eğitimi ona sağlayacak eğitim sistemine dahil edilmesi gerekmektedir385. Bu noktada meydana gelen ve etik olarak kabul edilen değerler de büyük önem taşımaktadır. Örgütsel anlamda yönetim görevini üstlenen kadrolarca, örgüt içinde çalışmalarını yürüten bireylere günün koşullarına uygun düşen çeşitli kabiliyetleri kazanabilmeleri ve bu bağlamda yükseltebilmeleri adına işlevsel bilgileri kendilerine kazandırma yoluyla hem çalışanların kendi özlerine hem de içinde bulundukları örgütsel ortama yönelik güvenlerini tesis edilebilmektedir. Etik ilkeler; yapılacak işler için saptanmış olan standartlar olarak, kabul edilebilir davranışların
383Tuncer Asunakutlu, “Örgütsel Güvenin Oluşturulmasına İlişkin Unsurlar ve Bir Değerlendirme”,
Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2002, (9), s.8.
384
Engizek, a.g.e., s .12. 385
105
minimum özelliklerini ortaya koymaktadır ve kabul edilebilir davranışları sistematik tanımlama bağlamındaki gayretler olarak tanımlamaktadır386.