Araştırmada Kullanılan Ölçekler

Yapılan literatür taramasında ülkemizde ve yurtdışında sıklıkla kullanılan ve araştırmaların genelinde güvenilirlik analizlerinden yüksek değerler alarak çıkan “Örgütsel Güven Ölçeği”, “Örgütsel Yabancılaşma Ölçeği”, “Siber Zorbalık Ölçeği” ve “Akran Zorbalık Ölçeği” yapılan bu çalışmadaki tanımlar ile evren kitlesine uygun olacağı tespit edilmiş ve araştırmada kullanılmasına karar verilmiş ve uygulanmıştır. Ayrıca anketin ilk bölümünde demografik özellikler içeren kişisel bilgi formu ankette yer almış, sonrasında ise ölçeklere ait cevaplanması istenen ifadelerin yer almıştır. Çalışmada örgütsel yabancılaşma ve örgütsel güven bağımlı, siber zorbalık ve akran zorbalığı ise bağımsız değişkenlerdir.

4.4.2.1. Siber Zorbalık Ölçeği

Siber zorbalık ölçeği Türkoğlu (2013)431 _{tarafından geliştirilmiş, toplam 50} maddeden oluşan, AMEM’ in onayladığı 48 maddenin uygulandığı 5’li likert tipinde bir ölçektir. Ölçekte, “Kesinlikle Katılmıyorum (1)”, “Katılmıyorum (2)”, “Kısmen Katılıyorum (3)”, “Katılıyorum (4)”, “Kesinlikle Katılıyorum (5)” derecelerine ayrılmış olumlu ve olumsuz ifadeler bulunmaktadır. Ölçeğin güvenirlik katsayısı 0,848 olarak ölçülmüş ve güvenilirliği yüksek çıkmıştır.

Siber Zorbalık Ölçeği Yönergesi: Ölçekte yer alan 1-22 arası maddeler

olumlu ifadelerdir. 23-42 arası maddeler ise olumsuz ifade olduğundan ve ters madde olarak kodlanacağından, olumsuz değerler tersine çevrilerek toplam ölçek puanına ulaşılacaktır.

430 _{Yahşi Yazıcıoğlu ve Samiye Erdoğan, a.g.e., 2014, ss. 239-412.} 431

Sevgi Türkoğlu, Ergenlerin Problemli İnternet Kullanımları ile Siber Zorbalık Eğilimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2013.

137

4.4.2.2. Akran Zorbalık Ölçeği

Akran zorbalık ölçeği Ayaş ve Pişkin (2007) tarafından geliştirilmiştir432_, toplam 53 maddeden oluşan AMEM’ in onayladığı 39 maddenin uygulandığı 5'li likert tipinde bir ölçektir. Biri “Zorba Ölçeği” diğeri “Mağdur Ölçeği” olarak adlandırılan ve aynı maddelerin farklı biçimde sorulmasından oluşan paralel iki ölçekten oluşmaktadır. Öğrencilerin zorba ölçeğinde yer alan söz ve eylemleri ne sıklıkla yaptıklarını, mağdur ölçeğinde ise bu söz ve eylemlere ne sıklıkla uğradıklarını işaretlemeleri beklenmektedir. Mağdur ölçeğinin güvenirlik katsayısı 0.93, zorba ölçeğinin ise güvenirlik katsayısı 0.92 olarak ölçülmüştür ve her iki alt ölçeğinde güvenilirliği yüksek çıkmıştır.

Tablo-9 Akran Zorbalığı Ölçeği Bileşenleri

Alt Faktörler Madde Numaraları

Fiziksel Zorbalık 1-11

Sözel Zorbalık 12-18

Dışlama 19-24

Söylenti Çıkarma ve Yayma 25-29

Eşyalarına Zarar Verme 30-39

“Ben Yaptım” ve “Bana Yapıldı” sütunundaki puanlar ayrı ayrı hesaplanacaktır. “Ben Yaptım” sütunundan elde edilecek puanlar “Zorbalık Puanları”

“Bana Yapıldı” sütunundan elde edilecek puanlar ise, “Mağdur Olma Puanları” anlamına gelecektir.

* Değerlendirme, toplamda yapabileceği gibi alt faktörler bazında da yapılabilmektedir.

* Zorba Öğrenciler: Zorbaca eylemleri “hemen hemen her gün” veya “haftada en az bir kez” yapanlar.

* Mağdur Öğrenciler: Zorbaca eylemlere “hemen hemen her gün” veya “haftada en az bir kez” uğrayanlar.

* Zorba-Mağdur Öğrenciler: Zorbaca eylemleri “hemen hemen her gün” veya “haftada en az bir kez” yapıp, aynı zamanda “hemen hemen her gün” veya “haftada en az bir kez” uğrayanlar.

* Nötr Öğrenciler: “Hemen hemen her gün” veya “haftada en az bir kez” zorbaca eylemlerde bulunmadığı gibi “hemen hemen her gün” veya “haftada en az bir kez” zorbaca eylemlere uğramayanlar şeklinde ifade edilmektedir.

432

Tuncay Ayas, Mert Pişkin, Investigation of Bullying Among High School Students with Regard to Sex, Grade Level and School Type, İlköğretim Online, 2011, 10(2): 550- 568.

138

4.4.2.3.Örgütsel Yabancılaşma Ölçeği

Örgütsel yabancılaşma ölçeği Şimşek vd. (2015) tarafından geliştirilmiştir433_, toplam 19 maddeden oluşan 5'li likert tipinde bir ölçektir. Ölçekte, “Kesinlikle Katılmıyorum (1)”, “Katılmıyorum (2)”, “Kısmen Katılıyorum (3)”, “Katılıyorum (4)”, “Kesinlikle Katılıyorum (5)” şeklinde derecelendirilmiştir. Ölçeğe ilişkin güvenirlik katsayısı 0,86 olarak ölçülmüş ve güvenilirliği yüksek çıkmıştır.

Örgütsel Yabancılaşma Ölçeği Yönergesi: 5’li likert tipindeki ölçeğin

“Anlamsızlık, Güçsüzlük, Kuralsızlık, Sosyal Uzaklık” olmak üzere dört temel bileşeni bulunmaktadır. Toplam 19 maddeden oluşan ölçek için boyutlardaki madde sayıları şu şekildedir:

Tablo-10 Örgütsel Yabancılaşma Ölçeği Bileşenleri

Bileşen Tüm Maddeler Ters Kodlanacak Maddeler

Anlamsızlık 1-3

Güçsüzlük 4-9

Kuralsızlık 10-15

Sosyal Uzaklık 16-19 7, 9, 13, 14, 15

Yönergeye göre, “Sosyal Uzaklık” boyutunda 5 maddede (7, 9, 13, 14, 15) verilerin ters kodlanması yapılmıştır. Tüm maddelerden elde edilecek olan puanların toplanması ile öğrencilerin örgütsel yabancılaşma düzeyleri belirlenmiştir.

Tablo-11 Örgütsel Yabancılaşma Cronbach Alfa Değerleri

Bileşen Cronbach Alfa

Anlamsızlık .78

Güçsüzlük .80

Kuralsızlık .76

Sosyal Uzaklık .66

OYÖ .86

Milli Eğitim Bakanlığının AR-GE birimiyle yapılan şifahi görüşme ve mail yoluyla alınan uzman görüşü sonucunda öğrencilere sorulmasının uygun olmayacağı değerlendirilen; Siber Zorbalık Ölçeğinden, “10. Cep telefonu ile habersiz utandırıcı resim çekip web’de yayınlamak eğlencelidir” ve “32. Cep telefonu ile habersiz resim çekip web’ de yayınlamak eğlencelidir” ifadeleri ile Akran Zorbalığı Ölçeği’nden “12. Sopa, çubuk, cetvel vb. cisimler ile vurma, 13. Tekme-tokat atma, yumruk atma, yüze, kafaya, enseye vurma, 14. Bıçak, muşta, tornavida, maket

433 _{Hüseyin Şimşek, Celil Abuzar, İ. Hüseyin Yegin, Salih Şimşek, Ali Demir, (2015), Örgütsel} Yabancılaşma Ölçeği, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 16(4): 309-322.

139

bıçağı vb. kesici aletlerle saldırma veya korkutma, 15. Tabanca gibi ateşli ve patlayıcı maddelerle saldırma ya da korkutma, 44. Cinselliği çağrıştıran beden ve yüz ifadelerini kullanma (dudağını yalama, göz süzme, el-kol hareketleri yapma vb.) 45. Yavru, fıstık, yakışıklı diye laf atarak rahatsız etme 46. Birini onun isteği dışında cinsel amaçla öpme, dokunma ya da bunları yapmaya çalışma, 47. Birinin giysilerini (etek, eşofman vb.) isteği dışında açarak rahatsızlık verme, 48. Rahatsız edici cinsel içerikli fiziksel şakalar yapma 49. Cinsel içerikli isim takma (gay, lezbiyen, sapık vb.) 50. Rahatsız edici cinsel içerikli sözel şakalar yapma, 51. İstemediği halde cinsel konuları konuşmaya zorlama, 52. Cinsel içerikli söylentiler çıkarma ve yayma, 53. Tuvaletin duvar ya da kapısına, birinin adını kullanarak cinsel içerikli sözler yazma ya da resim yapma” ifadeleri anket formundan çıkarılmış olup değerlendirmeye alınmamıştır.

4.4.2.4.Örgütsel Güven Ölçeği

Örgütsel Güven Ölçeğini Daboval, Comish, Swindle ve Gaster (1994) geliştirmiş434_{, Yücel (2006) Türkçeye uyarlamıştır. Ölçeğe ilişkin güvenilirlikkatsayısı} “0,947”dir435_{. Ölçek, çalışma alanı okullar ve okullarda öğrenim gören öğrenciler} olduğundan bu bağlamda uyarlanmıştır. Toplamda 43 maddeden oluşmaktadır. “Kesinlikle Katılmıyorum (1)”, “Katılmıyorum (2)”, “Kararsızım (3)”, “Katılıyorum (4)”, “Kesinlikle Katılıyorum (5)” şeklinde derecelendirilmiştir.

Yurt dışında ve yurt içinde kullanılan ayrıca yukarıda belirtildiği üzere güvenirlik değeri yüksek çıkan ölçeklerin, bu çalışma için uygun olduğu değerlendirilerek kullanılması kararlaştırılmıştır.

Çalışma, ortaokul öğrencilerinin demografik özelliklerini belirleyen 10, siber zorbalık eğilimlerini ölçen 48, akran zorbalığı eğilimlerini ölçen 39, örgütsel yabancılaşmayı ölçen 19 ve örgütsel güveni ölçen 43 soru olmak üzere toplamda 159 sorudan oluşmaktadır.

434

J. Daboval, R. Comish, B. Swindle, W. Caster, A trust inventory for small businesses, Small

Businesses,Symposium, 1994, http://www.sbaer.uca.edu/docs/proceedings/94swi031. (Erişim tarihi: 15.03.2017).

435 _{Pınar Yücel, Örgütsel Güven ve İş Tatmini İlişkisi ve Bir Araştırma, (Yayımlanmış Yüksek Lisans} Tezi), İstanbul, Üniversitesi, İstanbul, 2006.

140