Siber Zorbalık-Siber Mağduriyet ve Akran, Anne-Baba

Bir çok araştırma bulgusu ergenlerde akran ilişkilerinin siber zorbalık ve mağduriyetle ilişkili olmadığı, akran ilişkilerinin siber zorbalık ve mağduriyeti yordayıcı bir değişken olmadığı yönündedir. Bu konuda alanyazında benzer ve farklı sonuçlar bulunmaktadır. Bingöl (2013), arkadaştan ve öğretmenden algılanan sosyal desteğin artması durumunda hem siber zorbalığın hem de mağduriyetin azaldığını; arkadaştan algılanan sosyal desteğin artması durumunda aileden algılanan sosyal desteğin de artacağı; öğretmenden algılanan sosyal destek arttıkça hem aileden hem de arkadaştan algılanan sosyal desteğin artacağını belirtmiştir. Bayar (2010), ergenlerin akranlara yönelik algılarının siber mağduriyet yaşamalarında aracı bir rolünün olduğunu, siber zorbalık yapmada ise aracı rolü olmadığını bulmuştur. Eroğlu ve Peker (2011), aileden algılanan sosyal desteğin siber mağduriyeti ve siber mağduriyetin arkadaştan algılanan sosyal desteği negatif yönde yordadığını belirtmiştir. Calvete vd. (2010), siber zorbalığın arkadaştan algılanan sosyal destekle negatif yönde ilişkili olduğunu; Williams ve Guerra (2007) ise, düşük akran desteğinin sözel, fiziksel ve siber zorbalığı negatif yönde etkilediğini belirtmiştir.

Araştırma bulguları ergenlerde akran ilişkilerinden ziyade öncelikle baba ile olan ilişkilerin önemini belirtir niteliktedir. Bulgular ergenlerde baba ile olan ilişkiler ile siber zorbalık- mağduriyet arasında negatif yönde bir ilişki olduğunu ve baba ile olan ilişkilerin siber zobalık ve mağduriyeti yordadığını göstermektedir. Ergenlerin siber zorbalık ve mağduriyetlerinin anneden ziyade baba ile ilişkilerine bağlı olarak azalması, babanın toplumumuzda, aile içerisinde dolaylı kontrolünün yanı sıra ev kuralları gibi doğrudan kontrolü de sağlayıcı bir konumda yer almasından (Kaner, 2002b) kaynaklanmış olabileceği söylenebilir. Ülkemizde yapılan araştırmalarda ıslahevlerinde bulunan çocukların babalarıyla ilişkilerinin olumsuz olduğu belirtilmektedir (Ok, 1989; Subaşı, 1979; Türkeri, 1996; Yavuzer, 1981; Akt: Kaner, 1996b). Alanyazında ebeveynlerle ilişkilerin önemine vurgu yapan benzer bulgular da yer almaktadır: Wang vd. (2009), ebeveyn desteğinin arttıkça tüm zorbalık türlerinin azaldığını; arkadaş sayısı ile fiziksel, sözel ve ilişkisel zorbalık türleri arasında pozitif ilişki olduğunu, kurban olma durumu ile negatif ilişki olduğunu, siber zorbalığın ise arkadaş sayısı ile ilişkili olmadığını; Fanti, K. A. vd. (2014), tek ebeveynli ailelerde, arkadaş desteği düşük olsa bile aile desteği yüksek olduğunda siber mağduriyetin azaldığını; Soydaş (2011), erkek ergenlerin ebeveynlerinden

dahil olmayı azaltarak yaşamın farklı alanlarına ilişkin doyumunu artırdığını; kızlarda ise daha fazla olmakla birlikte izleme algısının siber mağduriyeti azaltarak yaşamın farklı alanlarına ilişkin doyumu arttırdığını; Bingöl (2013) siber zorbalık ve mağduriyet ile aileden algılanan sosyal destek arasında ilişki olmadığını belirlemiştir. Dilmaç ve Aydoğan (2010), yanlış ebeveyn tutumlarının siber zararlara yol açtığını ve baskıcı ile otoriter ebeveyn tutumlarının siber zorbalığın oluşmasında rol oynadığını belirtmiştir. Wolak (2007a), siber mağdurların aileleriyle çatışma yaşadıklarını gözlemlemiştir.

Ergenlik döneminde gençlerin duygusal ihtiyaçları son derece önemlidir. Bu ihtiyaçlarının önemli bir kısmının ebeveynlerden karşılandığı, ebeveynlerle yetersiz duygusal bağlar kurulmasının siber zorbalık ve siber mağduriyet üzerinde arttırıcı etkisinin olduğu belirtilmektedir (Ybarra ve Mitchell, 2004a; Ybarra ve Mitchell, 2004b; Ybarra vd., 2007). Dilmaç (2009), saldırganlık ve ilgi görmenin siber zorbalığı olumlu olarak yordadığını;

sebat ve yakınlığın siber mağduriyeti negatif olarak yordadığını belirtmiştir. Ergenlerin

günlük hayatlarında bulamadıkları ilgi ve sempatiyi zorbalık yaparak elde etmeye çalıştığı ise diğer bir bulgudur (Ekşi, 2012).

Araştırma bulgularında siber zorbalık ve mağduriyet arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmuştur. Bu bulgu benzer araştırmalarla desteklenir niteliktedir (Beran ve Li, 2007; Burnukara, 2009; Kowalski ve Limber, 2012; Li, 2007; Ybarra ve Mitchell, 2004a). Totan ve Yöndem’in (2007) ergenlerle yaptıkları bir araştırma sonucunda, ergenlerin anne-baba ile ilişkileri arttıkça zorba ve zorba/kurban statülerinde olma olasılıklarının azaldığını; akran ilişkilerinin artışının zorba olma olasılığını artırırken kurban olma olasılığını azalttığını belirlemiştir.

Sosyal Kontrol Kuramcılarından Hirschi (1969), nesnesi kim olursa olsun, geleneksel kişilere bağlılığın sapan davranışın ortaya çıkma olasılığını azalttığını, ancak ebeveynlere bağlılığın daha önemli olduğunu ileri sürmüştür. Arkadaşlara bağlılığın, suçu önlemede ebeveynlere bağlılık kadar önemli olmadığını belirtmiştir. Diğer bir sosyal kontrol kuramcısı olan Nye’ye (1958) göre ise sosyal kontrolün temel ögesi ailedir (Lotz, Poole, Regoli, 1985; Akt: Kaner, 1996b). Dolaylı kontrol (indirect control), anne-babaya ya da diğer geleneksel kişilere duyulan yakınlık ve bağlılığa dayalıdır. Bu kişilere duyulan yakınlık, genci suça daha az eğilimli yapar; geleneksel ve sapan etkinlik fırsatlarının

kontrol edilmesi, seçimleri ve seçenekleri sınırlandırır (Krohn, 1991; Lotz, Pool ve Regali,

1985; Seydlitz, 1991, 1993; Wells ve Rankin, 1988; Akt: Kaner, 1996b). Kaner (1996a) ergenlerle yaptığı araştırma sonucunda, anababaların doğrudan kontrol etme

davranışlarının azalmasıyla suç davranışının arttığını, doğrudan kontrolün suçu yordamada etkili olduğunu, gençlerin anababaya bağlı olduklarında ve onlar tarafından kontrol edildiklerinde suçtan uzak kaldıklarını belirlemiştir.

Sonuç olarak siber zorbalık ve siber mağduriyet, teknolojinin gelişmesiyle günümüzde giderek artan bir sorun olmaya başlamıştır. Siber zorbalık ve mağduriyet ile ilişkili bir çok değişkenden bahsedilebilir. Bu araştırmada ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyetin akran, anne-baba ilişkileri ve bazı demografik değişkenlere göre incelenmesi üzerinde durulmuş, cinsiyetin, okul türünün ve baba ile olan ilişkilerin siber zorbalık; baba ile olan ilişkilerin de siber mağduriyet üzerindeki etkisine dikkat çekilmiştir.