Demografik Değişkenlerle İlgili Sonuç ve Değerlendirmeler

Araştırma bulguları siber zorbalık ve cinsiyet arasında pozitif anlamlı bir ilişki bulunduğunu, cinsiyetin siber zorbalığı anlamlı bir şekilde yordadığını; siber mağduriyet ve cinsiyet arasında bir ilişki bulunmadığını, cinsiyetin siber mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığını göstermektedir. Analiz sonuçları incelendiğinde erkeklerin siber zorbalık puan ortalamalarının kızlarınkinden yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu durum erkek öğrencilerin kız öğrencilerden daha fazla siber zorbalık yaptığını gösterir niteliktedir. Yapılan araştırmalar da bu bulguyu desteklemektedir. Erdur-Baker ve Kavşut (2007), erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha fazla siber zorbalık yaptığını ve mağduriyet yaşadığını belirtmiştir. Peker, Eroğlu ve Çitemel’in (2012a) yaptığı araştırma sonucunda siber zorbalığın cinsiyetler açısından farklılık gösterdiği ve erkeklerin kızlara göre daha çok siber zorbalık yaptığı; siber mağduriyetin ise cinsiyetler açısından farklılık göstermediği belirlenmiştir. Arıcak vd.’nin (2008) yaptıkları araştırma sonucunda, erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre daha fazla siber zorba ve mağdur olduklarını bildirmiştir. Li (2006) de erkek öğrencilerin daha fazla siber zorbalık yaptığını, siber mağduriyetin cinsiyete göre farklılaşmadığını belirtmektedir. Slonje ve Smith (2008) ise yaptıkları araştırma sonucunda siber zorbalık ve mağduriyetin cinsiyete göre farklılaşmadığını bulmuştur.

Erkek öğrencilerin kız öğrencilere oranla daha fazla siber zorbalık yapmasının beklenen bir sonuç olduğu söylenebilir. Bu durum, erkeklerin kızlara göre daha zorbaca davrandıkları (Boulten ve Underwood, 1992; Dölek, 2002; Olweus, 1996b) ve zorbalık (Dölek, 2002) ile siber zorbalığa yönelik duyarlılıklarının (Kınay, 2012) daha az olduğu görüşü ile açıklanabilceği gibi; kültürel ve sosyal bağlamda da açıklanabilir. Erkeklerin kızlara göre şiddet ve saldırganlık eğilimleri daha fazla (Durmuş ve Gürgan, 2005; Yaman vd., 2011), şiddete yönelik turumları daha yüksektir (Balkıs, Duru ve Buluş, 2005; Özgür, Yörükoğlu ve Baysan Arabacı, 2011). Kültürümüze baktığımızda kızların internet kullanımlarının denetiminin fazla olduğu (Erdur-Baker, 2010; Kaner, 1996b) ve erkeklerin saldırgan davanışlarının ise tolere edildiği görülmektedir (Erdur-Baker, 2010).

Bunun yanı sıra erkeklerin internet kullanım sürelerinin (Cömert ve Öğel, 2009; Kelleci vd., 2009; Yang ve Tung, 2007); problemli internet kullanımının (Çelik ve Odacı, 2012), internet bağımlılığı (Cömert ve Öğel, 2009;Yang ve Tung, 2007) ile bilgisayar ve internet kullanımında riskli davranışlarda bulunma oranlarının (Kınay, 2012) kızlara göre fazla olması da bu sonucu destekler niteliktedir. Diğer bir neden olarak da erkeklerin suç oranının kızlara oranla fazla olması gösterilebilir (Delikara, 2000; Kaner, 1996b).

Siber mağduriyetin cinsiyete yönelik farklılık göstermemesinin, zorbalığın cinsiyetler arasında aynı etkiye yol açmasından kaynaklanmış olabileceği söylenebilir (Peker, Eroğlu ve Çitemel, 2012). Ayrıca siber zorbalığın doğası gereği tüm kişilere elektronik ortamda kolayca ulaşılabilir (Baker, 2013; Beran ve Li, 2007; Li, 2008; Kowalski ve Limber, 2007; Patchin ve Hinduja, 2006; Slonje ve Smith, 2008; Strom ve Strom 2004;Yaman vd., 2011) ve siber zorbalıkta güç fiziksel olmaktan ziyade teknoloji kullanma yeterliliğinden kaynaklanabilmektedir (Patchin ve Hinduja, 2006; Yaman vd., 2011; Ybarra ve Mitchell, 2004a). Bu durum da siber mağduriyetin cinsiyetler arasında farklılık göstermemesi durumunu desteklemektedir.

Ergenlerin yaşı ile siber zorbalık ve mağduriyet puanları arasında bir ilişki bulunmadığı, yaşın siber zorbalık ve mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığı görülmüştür. Sonuçlar alanyazındaki bazı araştırmalarla benzerlik göstermektedir (Bingöl, 2013; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Eroğlu, 2011; Hinduja ve Patchin, 2006; Özbay, 2013; Slonje ve Smith, 2008; Smith vd., 2006). Bunun yanı sıra, siber zorbalık ve/veya mağduriyet davranışında yaş faktörünün önemli olduğunu bildiren araştırmalar da bulunmaktadır (Burnukara, 2009; Sarak, 2012; Ybarra ve Mitchell, 2004b; 2007). Ayrıca Calvete ve ark. (2010), siber zorbalığın en fazla 13-15 yaşları arasında görüldüğünü belirtmişlerdir.

Araştırmada ele alınan yaş grubu iki okul kademesinden ziyade ortaöğretim öğrencileridir ve benzer risk faktörlerine maruz kalan bir yaş grubudur. Günümüzde her yaşta bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı gerçekleşmektedir. Ülkemizde yapılan bir araştırmada, çocukların bilgisayarı kullanmaya başlama yaşı, 8; interneti kullanmaya başlama yaşı, 9 olarak bulunmuştur (TÜİK, 2013). Çeşitli yaş gruplarından çocukların ve ergenlerin bilgi iletişim teknolojilerini yaygın bir şekilde kullandıkları ve zararlı etkilerine maruz kaldıkları görülmektedir (Ayas ve Horzum, 2012; Erdur-Baker ve Kavşut, 2007; Syts, 2004; Topçu, 2008; Ybarra ve Mitchell, 2004a; 2004b). Farklı yaş gruplarında olsa bile ergenlik dönemi boyunca risk faktörleri etkisini sürdürebilmektedir.

Ergenlerin akademik başarıları ile siber zorbalık ve mağduriyet puanları arasında bir ilişki bulunmadığı, akademik başarının siber zorbalık ve mağduriyeti anlamlı bir şekilde yordamadığı görülmüştür. Benzer şekilde Li (2007b) siber zorbalık ile akademik başarı arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığını; Bingöl (2013) de siber zorbalık ve mağduriyet puanlarının başarıya göre anlamlı bir farklılık göstermediğini; Peker vd. (2012b), algılanan akademik başarının siber mağduriyeti yordamadığını belirtmiştir. Bulunan benzer sonuçların yanı sıra Schneider vd. (2012), siber mağdurların okul başarısının düşük olduğunu; Tokunaga (2010), akademik problemlerle siber zorbalığın ilişkili olduğunu belirtmiştir.

Araştırma sonucunda siber zorbalık puanlarının okul türüne göre farklılık gösterdiği; mağduriyet puanlarının ise göstermediği belirlenmiştir. Anadolu Lisesi öğrencilerinin Fen lisesi ve Meslek Lisesi öğrencilerine göre daha fazla siber zorbalık yaptığı ve mağduriyet yaşadığı gözlemlenmiştir. Ancak Anadolu Lisesi-Fen Lisesi öğrencilerinin ve Fen Lisesi- Meslek Lisesi öğrencilerinin siber zorbalık puanları arasındaki fark anlamlı değildir. Literatürde bu konuda yapılan araştırmalar farklılık göstermektedir. Ayas ve Horzum (2010b), Özel liselerdeki ve sınavla alınan Anadolu liselerindeki öğrencilerin diğer lise türlerindeki öğrencilerden daha fazla siber zorbalık yaptıklarını; siber mağduriyet açısından lise türleri arasında fark bulunmadığını belirtmiştir. Topçu vd. (2008), devlet okulu öğrencilerinin özel okul öğrencilerine göre daha fazla siber zorbalık yaptıklarını ve mağduriyet yaşadıklarını belirlemiştir. Özbay (2013), siber zorbalık ve mağduriyet puanlarının lise türüne göre farklılaştığını gözlemlemiştir. Meslek liselerine devam eden öğrencilerin, imam hatip liselerine devam eden öğrencilere göre siber zorbalık davranışlarının; genel lise, anadolu lisesi ve meslek liselerine devam eden öğrencilerin, siber mağduriyet puanlarının imam hatip liselerine devam eden öğrencilere göre anlamlı

düzeyde daha yüksek olduğunu bulmuştur. Çivildağ ve Cooper (2013), Anadolu lisesi öğrencilerinin genel liselerdeki öğrencilere göre daha fazla siber zorbaca davranışlarda bulunduklarını belirlemiştir. Bingöl (2013), siber zorbalık puanlarının lise türlerine göre farklılaşmadığını, mağduriyet puanlarının farklılık gösterdiğini belirtmiştir. Erdur-Baker ve Kavşut (2007) ile Dilber (2013) ise, siber zorbalık ve mağduriyetin okul türüne göre farklılık göstermediğini bildirmişlerdir.

Araştırma sonucunda Anadolu Lisesi öğrencilerinin meslek lisesi öğrencilerine göre siber zorbalık puanlarının farklılaştığı, daha fazla siber zorbalık yaptıkları gözlemlenmiştir. Fen Lisesi öğrencileri ile Anadolu Lisesi öğrencileri ve Fen Lisesi öğrencileri ile Meslek Lisesi öğrencileri arasında ise bir fark gözlenmemiştir. Zorbalık puanlarında akademik başarıya göre ise bir değişim görülmemiştir. Bu durum gençlerin, arkadaş ortamı geliştirmek, can sıkıntısını gidermek, kendisine yapılan yanlış bir tutum veya davranıştan ötürü intikam almak, şaka yapmak, kasıtlı olarak birine zarar vermek, sanal ortamın daha az çaba gerektirmesi, kolay olması ve riskinin daha az olması nedenlerinden dolayı siber zorbalık yapabileceği, canı sıkılan ve yalnız olan gençlerin de siber zorbalığa yönelebileceği bulgularını destekler niteliktedir. Ayrıca, kişilerin siber zorbalığı sürdürmesinin nedenleri olarak; kendilerini iyi hissetme, iyi vakit geçirme ve sosyal ilişkilerini geliştirme olduğu belirtilmiştir (Topçu vd., 2013; Yaman ve Peker, 2012).Yapılan bir araştırmada gençlerin siber zorbalığı, siber zorbalık olarak nitelendirildiğini bilmeden şaka yapmak için yaptıkları belirlenmiştir. Yani bazen gençler, yapılan davranışın siber zorbalık olduğunu ve etkilerini bilmemektedirler (Vandebosch ve Van Cleemput, 2008). Bu durum hangi okulda ve hangi akademik başarıya sahip olursa olsun, gençlerin siber zorbalık hakkında bilgi sahibi olmayabileceğini ve kimi zaman bilinçli olmadan siber zorba ve/veya kurban olabileceğini gösterir niteliktedir.

Anadolu Lisesi ve Fen Lisesi öğrencilerinin Meslek Lisesi öğrencilerine göre akademik başarı durumu daha yüksek olduğu düşünüldüğünde ve siber zorbalık ve mağduriyet ile akademik başarı arasındaki ilişki göz önüne alındığında;siber mağduriyet puanlarının okul türüne göre değişiklik göstermemesi, akademik başarı ile siber mağduriyet arasında ilişki olmaması ve akademik başarının siber mağduriyeti yordamaması durumunu desteklemektedir.

5.1.2. Siber Zorbalık-Siber Mağduriyet ve Akran, Anne-Baba İlişkileri