İnsanoğlu, tarih boyunca ilerleme içerisinde yer alarak yeniliklere doğru yelken açmıştır. Daima bir önceki durum ve duruma bağlı ‘şeyleri’ geliştirerek gelişme içerisinde bulunmuştur. Bu gelişmeler ateşin bulunmasından, yazının ortaya çıkması, matbaanın keşfi vb. birçok şekilde sıralanabilir. Ancak kuşkusuz en önemli gelişmeler 20. ve 21. yy’lerde ortaya çıkmıştır. Bunlardan en önemli ve etkileyici olan ise, kendisinden sonra birçok gelişmenin önünü açan internet olmuştur. İnternetin ortaya çıkması ve gelişmesi ise beraberinde diğer yeniliklerde olduğu gibi hem pozitif hem de negatif girdileri de insanlara sunmuştur.
İnternetin ortaya çıkış süreci tarihte Soğuk Savaş olarak adlandırılan döneme denk gelmektedir. Soğuk Savaş sırasında SSCB’nin1957 yılında Sputnik adındaki ilk yapay uydusunu uzaya göndermesi ile süreç başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) savunma bakanlığı bu durumun yaşanmasına paralel olarak, Advanced Research Projects Agency (ARPA5) adında bir birim kurarak çalışmalara başlamıştır. Bu birim farklı noktalarda yer alan bilgisayarları bir ağ kullanarak birbirine
5 ARPA net olarak ifade edilen birim 1971 yılında ismini değiştirerek ‘Defense Advanced Research Projects Agency’ (DARPA) adını almıştır. Daha sonra 1993 yılında tekrar ARPA ve 1996 yılında tekrardan DARPA olmuştur. İnternet gelişimi hakkında yapılacak okumalarda iki birimde aynı işleve sahiptir. Bknz: Barry M. Leiner, Vinton G. Cerf, David D. Clark, Robert E. Kahn, Leonard Kleinrock, Daniel C. Lynch, Jon Postel, Larry G. Roberts, Stephen Wolff, Brief History of the Internet,
30
bağlamıştır. Bu proje daha sonra Advanced Research Projects Agency Network (ARPANET) adını almıştır. ABD tarafından geliştirilen bu proje sayesinde ilk bilgi transferi 1969 yılında gerçekleşmiştir(Kara, 2013:8). İnternetin amacı başlangıçta sadece bilgi transfer amacıyla kurulduğu ifade edilmiştir. Ancak geçen süre zarfında bu amacından çok daha fazlasına tekabül edilerek kullanılmaya başlamıştır. En önemlisi internetin gelişimi insanoğlunun yaşamış olduğu 4. Devrim olarak tanımlanmaktadır.6 ARPANET’in çalışmaları farklı bir misyonu barındırmaktaydı. Her ne kadar kurucular bunu kabul etmemiş olsa da ARPANET çalışmalarında SSCB’den gelecek bir saldırıya karşı korunmak amacıyla ortaya çıkmıştır. Sovyetlerin bulunduracağı yapay uydular bir süre sonra uzun menzilli nükleer silaha dönüşeceği endişesiyle stratejik bir plan dâhilinde çalışmalara devam etmiştir(Cohen- Almagor, 2011:47). Esasında yapılan araştırma ve incemeler internetin ortaya çıkışında politik hareketlerin önemli olduğunu göstermektedir. Hükümetlerin bir takım araştırmalar yapmak amacıyla kullanıldığı ifade edilir(Library Learning, 2018). Ancak bu konuda çok önemli görevleri yürüten ve önemli noktalarda bulunan Clarke: bunun o dönemde bir askeri icat olduğu düşüncesinin yanlış olduğunu sadece dönemin gençleri tarafından ortaya atılan bir fikir olarak ifade etmiştir(Clarke vd., 2011:47). Her ne olursa olsun veyahut farklı açıklamalar yapılmış olsa da bugün yaşadığımız gezegen tamamen internet etrafında şekillenmektedir. Ortaya çıkış sürecinde belki de sadece bir takım bilgi alışverişi için kullanıldığı kabul edilebilir. Ancak gelişimi ve değişimi ile birlikte artık bilgi alışverişinden çok daha fazlası olduğu ifade edilebilir. İnternet kullanımı günümüz toplumlarında herhangi bir kamusal ve özel alan ayrımı tanımadan dünyayı elektronik ortamda birbirine bağlayarak, dönüştürücü bir rol oynamaya başlamıştır(Özger, 2016:29). Keza yapılan son araştırmalara göre dünya nüfusunun 4.02 milyar’ internet kullanıcısı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu oran dünya nüfusunun %53’ünü kapsamaktadır(Dijilopedi, 2018). Her ne kadar dünya nüfusunun yarısından fazlasının internet kullandığı ifade
6 İlk devrim Nicolaus Copernicus (1473–1543) ile gelen astronomik çalışmalar. İkinci devrim Charles Darwin’in(1809- 1882) insanlığı internet tarihinden uzaklaştıran çalışması, üçüncü gelişme Sigmund Freud (1856–1939) tarafından zihnin bilinçsiz olarak savunma mekanizmasına dâhil olmasıdır. Son olarak İnternetin gelişimi ile bilgi devriminde insanlığın temel doğasını ve evrendeki rolünü yerinden etme ve yeniden değerlendirme sürecindeyiz. Bknz: Raphael Cohen-Almagor, Internet History, International Journal of Technoethics, 2(2), 45-64, April-June 2011, p.45.
31
edilse de aslında bir yandan doğru bir veri olmadığı söylenebilir. Çünkü halen dünyanın her yerinde internet ve bilgisayar erişimi olmayan birçok üçüncü dünya ülkesi bulunmaktadır. Bunu göz önünde bulundurduğumuz takdirde oranın çok daha yüksek olduğunu rahatlıkla ifade edebiliriz.
Tablo 2.1 We are social special reports 2018,
https://wearesocial.com/blog/2018/01/global-digital-report-2018
Raporda gösterilen veriler internet kullanımının geldiği son noktayı göstermektedir. 1990’lardan beri kullanımın artmaya başlaması, devlet kullanımından ayrılarak bireylere kadar kullanılmaya başlanan internet bugün sanayi sonrası toplumların vazgeçilmez iletişim kaynağı olmuştur. Başlangıçta devlet için ortaya çıkarılan ve devletin amacına hizmet etmek için üretilen internet, Clare Cridland’ın ifadesiyle 1990’ların başından itibaren bireylerinde kullanabileceği ve ondan faydalanarak bilgi paylaşım aracı olarak kullanacağı bir alan haline gelmiştir(Öğün-Kaya, 2013:149). Bu durumun geldiği nokta ise Siber Uzay(Alan)/Cyber Space olarak adlandırılan yeni bir alanın oluşmasını sağlamıştır.
Siber uzay kavramı, ilk kez William Gibson tarafından 1984 yılında yayınlandığı “Neuromancer” adlı romanında kullanılmıştır(The Guardian, 2011). Romanında Gibson Siber Uzay’ı şu şekilde tanımlamıştır:
“Matematiksel kavramların öğretildiği çocuklar tarafından, her milletten milyarlarca yasal operatörün deneyimlediği, her gün yaşanan içgüdüsel ve tepkisel bir sanrı. İnsan sistemindeki tüm bilgisayar kümelerinden oluşturulmuş verilerin grafiksel gösterimi. Düşünülemez bir karmaşıklık. Belleğin mekânsızlığında,
32
verilerin kümelerinde ve takımyıldızlarında gezinen ışık çizgileri”(Gibson, 2016:69- 70).
Bir başka tanımlamayla ifade edilecek olursa, Siber Uzay, tüm dünyaya ve uzaya yayılmış durumda bulunan bilişim sistemlerinden ve bunları birbirine bağlayan ağlardan oluşan ortamdır.7 Tanımlamaya göre internete bağlı olan her türlü bilgisayar ve teknolojik aletleri Siber Uzay olarak adlandırılan alan içinde dâhil edebilir(Tarhan, 2017a:109). Esasında Siber Uzay alarak adlandırdığımız alan günlük yaşamımızın en basit ve vazgeçilmez bir gerçeğidir. İnternet sayesinde milyonlarca bilgisayarın birbirine bağlanarak, etkileşim içerisinde olması ve gelişen dünyada giderek sayılarının hızlı bir şekilde artması günlük yaşam için önemli yeni bir gerçekliği yaratmış oldu(Choucri, 2012:3). Bu oluşan gerçeklik zamanla gelişerek bahsi geçen Siber Uzay’ı oluşturmuş oldu.
Siber Uzay’dan bahsedebilmek için bazı gerekli olan durumlar söz konusudur. Her alanın doğrudan Siber Alan olarak ifade etmek yanlış olacaktır. Siber Uzayın varlığından bahsetmek için çok önemli dört katmanın varlığının söz konusu olması gerekir. Öncelikle en temel gereksinim bir fiziksel alt yapının olmasıdır. Ardından fiziksel alt yapı içerisinde bir takım programların olması gerekmektedir. Bu programlar aracılığıyla bir bilgi transferi ve bilginin varlığı olmuş olacaktır. Bu üçüncü aşamadan sonra ise Choucri’ye göre en önemli katman olan herhangi bir kullanıcının tüm bu katmanlar içerisinde yer almasıdır. Bu da insanların katmanlar içerisinde yer alması gerektiğini göstermektedir(Choucri, 2012:8). Choucri’nin belirtmiş olduğu dört katmanın aynı anda birlikte bulunması ile Siber Uzay denilen âlem meydana gelmektedir. Siber alan içine: Modern ulus-devletlerin tekelinde olan savunma sanayi, finans sektörü, enerji alt yapıları, e-devlet uygulamaları, bireysel bilgisayar kullanımını, devletlerin ve özel sektörün ticari alanlarına kadar internetleşen her şeyi içine aldığını söylemek mümkündür. Bundan dolayı Siber Uzay’ın her geçen gün hızla büyüyen bir yapıyı oluşturduğu ifade edilebilir(Önaçan- Atan, 2016:14).
7 T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi ve 2013-2014 Eylem Planı, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/06/20130620-1-1.pdf Erişim Tarihi: 10.12.2018
33
Teknolojik gelişmelerin de küreselleşme dalgası içerisinde hızla ilerlediği günümüzde ortaya çıkan Siber Uzay yeni bir dünyanın oluşmasını sağlamıştır. Bu ortamda insanlar fatura ödemeden, bankacılık işleri ve alışverişe kadar pek çok işini internet ağları üzerinden halledebilir hale gelmiştir. Birey ile birlikte başlayan bu dönüşüm toplumlar ve devletlerarasında da etkisini gösterdikçe faydalı, hayatı kolaylaştıran gelişmelerin yanında çeşitli sorunları ortaya çıkardığı bir gerçektir(Shiftdelete, 2016).
Siber Uzayda etkili olan aktörler ağları öylesine derin kullanmaya başlamışlardır ki sıradan kullanıcıların standart arama motorlarından erişemediği sitelere ulaşımı sağlayan ve Deep Web8 olarak adlandırılan bir kaynak oluşturmuşlardır. Bu kaynağı Tor Browser9 adlı yazılım aracılığı ile kullanılan Deep Web’te silah-uyuşturucu ticaretinden kiralık katillere, pedofiliden illegal bankalara, mafyalardan veri tüccarlarına kadar yasal olmayan birçok uygulama mevcuttur. Üstelik tüm bu uygulamalarla birlikte kullanılan bir para birimi dahi oluşturulmuştur. Bitcoin10 (Aktaran: Altıner, Ateş, 2016: 352) adı verilen dijital paranın hiçbir ülkenin merkez bankası tarafından kontrol edilemediği söylenmektedir(Chiponline, 2018). Böylesine genişlemiş ve karmaşıklaşmış siber alan, günümüzde sadece yüksek düzeyde teknoloji kullanabilenleri değil tüm bireyleri, kurum ve kuruluşları, devletleri doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir. Yapılan siber saldırılarla birlikte bireylere ve kurumlara ait veriler çalınabilmekte, internet ağları ile bağlantılı çeşitli sistemlerin (baraj sistemleri, elektrik dağıtımı, vb.) çalışması engellenebilmekte, finans sektörüne kilitlenebilmektedir. Gününüzde derinleşmiş bir
8 Bazen görünmez Web olarak adlandırılan derin Web, geleneksel arama motorlarına erişilemeyen Internet'in büyük kısmıdır. Derin Web içeriği, e-posta mesajlarını, sohbet mesajlarını, sosyal medya sitelerinde özel içeriği, elektronik banka ekstrelerini, elektronik sağlık kayıtlarını (EHR) ve İnternet üzerinden erişilebilen ancak Google, Yahoo gibi arama motorları tarafından taranıp dizine eklenmeyen diğer içerikleri içerir. Ayrıntılı Bilgi İçin Bakınız:
https://whatis.techtarget.com/definition/deep-Web Erişim Tarihi: 15.03.2018
9 TOR tarayıcısı, anonim web sörfü ve trafik analizine karşı koruma için tasarlanmış bir web tarayıcısıdır. Tor genellikle karanlık ağ ve suç faaliyeti ile ilişkili olmasına rağmen, tarayıcı genellikle kolluk görevlileri, muhabirler, eylemciler, düdük üfleyiciler ve sıradan güvenlik bilinçli bireyler tarafından meşru sebeplerden dolayı kullanılmaktadır. Ayrıntılı Bilgi için Bakınız:
https://whatis.techtarget.com/definition/TOR-third-generation-onion-routing Erişim Tarihi:
15.03.2018
10 “Bitcoin, (sembolü: ฿, kısaltma: BTC) bir kripto para ve ödemeler sistemidir. Kripto kelimesi kriptolojiden gelmektedir ve öz olarak şifreleme bilimi olarak adlandırılmaktadır. Kriptografi kimlik bilgilerinin gizliliği, verilerin değişmezliğini, kimliğin doğrulanmasını sağlamakta ve böylece sisteme olan güveni artırmaktadır”.
34
bilişim dünyası oluşurken insanın yapabilme gücünün arttığı da aşikârdır. Bireylerin bizzat yarattığı bu ortam, çeşitli etik sorunların doğmasına ve bu sorunlardan etkilenen insan sayısının artmasına sebebiyet vermektedir. Siber suçlar, devletlerin kritik sektörlerine zarar verirken herhangi bir coğrafyaya bağlı kalmadan dünyanın herhangi bölgesinden bir diğerine yönelik işlenebilmektedir. Ülkelerdeki siyasi seçimlerde dahi risk oluşturan siber saldırılar11 normatif kuramın önem verdiği öncelik ve değerlere göre çözüm önerilerinin getirilmesini ve devletlerin bu suçlarla mücadele edebilmek için uluslararası platformda işbirliği içerisinde hareket edilmesini gerekli kılmaktadır.
Bu yeni alan için sosyal bilimler sözlüğü, gelişimin erken bir aşamasındadır. Teknolojik parametreler genişledikçe teknik terminoloji oluşturuluyor. Fakat siber uzayın tüm yönleri üzerinde uzlaşılmış ontoloji yoktur.