SİCİLL-İ AHVÂL DEFTERLERİNE GÖRE TOKATLI MEMURLAR HAKKINDA

Sicill-i Ahvâl defterlerindeki Tokat doğumlu memurların biyografileri, onların sosyal statülerini, eğitim durumlarını, kullandıkları isimleri, unvanlarını, görev yaptıkları şehirleri, mesleklerini, aldıkları madalya ve cezaları, bildikleri lisanları ortaya koyabilen önemli kaynaklardır. Bunlardan yola çıkarak memurların sosyo-kültürel durumlarını birkaç başlık altında değerlendirmek mümkündür.

3. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların İsimleri

Sicill-i ahvâl kayıtlarına göre tespit edilen 130 Tokat doğumlu memurdan 116’sı Müslüman, 14’ü gayrimüslimdir. Sicill-i ahvâl defterlerinin nasıl tutulacağına dair yayınlanan nizamnamelere uygun olarak Tokat doğumlu memurların isimleri ile birlikte Efendi, Bey, Ağa gibi sıfat ve unvanları da kayıtlara geçirilmiştir. Müslüman memurların isimlerinin sayısal olarak tespit edildiği tabloda görüldüğü üzere bazı isimler yörede yoğun olarak kullanılmıştır. Bu bilgiler bölgede kullanılan isimlerin tespit edilmesini sağladığı için Sicill-i Ahvâl defterleri Onomastik bilim dalı üzerinde yapılan çalışmalar için de önemli birer kaynak olmaktadırlar.

Tablo: 3. 1. 1. Müslüman Memurların İsimleri Abdullah Asım Efendi 1 Mahmud Necip Efendi 1 Abdullah Hilmi Efendi 1 Maksud Efendi 1

Abdülkadir Efendi 1 Mehmed

Abdülvehhab Efendi

1

Abdülmecid Efendi 1 Mehmed Ali Efendi 1

Ahmed Asım

Efendi

2 Mehmed Arif

Efendi

1

Ahmed Faik Efendi 1 Mehmed Edhem

Efendi 1 Ahmed Hamdi Efendi 4 Mehmed Efendi 2 Ahmed Hilmi Efendi 1 Mehmed Emin Efendi 1 Ahmed Lütfi Efendi 1 Mehmed Faik Efendi 1 Ahmed Nafiz Efendi 1 Mehmed Fehmi Efendi 1 Ahmed Reşid Efendi 1 Mehmed Hilmi Efendi 2

Ahmed Rıfad Efendi 1 Mehmed İzzed Efendi 2 Ahmed Rüşdü Efendi 1 Mehmed Mahvi Efendi 1 Ahmed Şevki Efendi 1 Mehmed Nafiz Efendi 1 Ahmed Şükrü Efendi 2 Mehmed Nevzad Efendi 1 Ahmed Tevfik Efendi 1 Mehmed Nuri Efendi 1 Ahmed Vefik Efendi 1 Mehmed Rıfad Efendi 1

Ali Rıza Efendi 1 Mehmed Saffed

Bey

1

Ali Şevki Efendi 1 Mehmed Said

Efendi

1

Ali Vehbi Efendi 2 Mehmed Salih

Efendi

1

Bekir Halis Efendi 1 Mehmed Şerif

Efendi

1

Bekir Sıddık Efendi 1 Mehmed Tahir

Efendi

1

Esad Efendi 1 Mehmed Tevfik

Efendi

Hacı Abdullah Efendi

1 Muhyiddin Efendi 1

Hacı Hasan Hilmi Efendi 1 Mustafa Efendi 2 Hacı Mehmed Efendi 1 Mustafa Hamdi Efendi 1 Hacı Mehmed Hilmi Efendi 1 Mustafa Hıfzı Efendi 1

Hacı Mehmed Şerif Efendi

1 Mustafa Kani

Efendi

1

Hacı Osman Sabri Efendi 1 Mustafa Nazım Efendi 1 Hafız Ahmed Efendi 1 Mustafa Nuri Efendi 1 Hafız Ahmed Hamdi Efendi 1 Mustafa Şükrü Efendi 1

Hafız Ali Efendi 1 Nazmi Efendi 1

Hafız İbrahim Fevzi Efendi

1 Osman Asım

Efendi

1

Hafız Kasım Efendi 1 Osman Behçed

Efendi

1

Hafız Mehmed Agâh Efendi

1 Osman Nuri Efendi 2

Efendi

Hafız Ömer Bahri Efendi

1 Ömer İhyâüddîn

Efendi

1

Hafız Salih Necati Efendi

1 Ömer Efendi 1

Halil Efendi 1 Ömer Lütfü Efendi 2

Halil Rıfad Efendi 1 Ömer Nazım

Efendi

1

Hamid Hüsrev Efendi

1 Ömer Recmi Efendi 1

Harun Reşid Efendi 1 Ömer Tahir Efendi 1

Hasan Ziya Efendi 1 Ömer Vehbi Efendi 2

Hüseyin Hilmi Efendi

1 Salih Efendi 1

Hüseyin Hüsnü

Efendi 1 Şefik Efendi 1

Hüseyin Mazlum Efendi 1 Şevki Efendi 1 İbrahim Edhem Efendi 2 Şuayb Şükrü Efendi 1

İbrahim Efendi 1 Tahir Rüşdü Efendi 1

İbrahim Kazım Efendi

1 Yusuf Sabri Efendi 1

Efendi Efendi İsmail Kemal

Efendi

1

Tokat doğumlu memurlar isimleri bakımından incelendiğinde bazı özellikler dikkat çekmektedir. Örneğin, memurlardan 94’ü çift isime sahip iken, 22’si tek isimlidir. 6’sı Hacı, 9’u da Hafız unvanını taşımaktadır. Müslim – Gayrimüslim tüm memurlar Efendi sıfatını kullanmış iken yalnızca 1 kişi Bey olarak kaydedilmiştir. Osmanlı klasik döneminde “bey” sıfatı seyfiye mensupları tarafından, “efendi” sıfatı ise ilmiye mensupları tarafından kullanılmıştır. Mülkiye sınıfının gelişmesi ile birlikte bu gruptaki memurlar da “efendi” sıfatını kullanmışlardır (Gündüz, 2011: 139).

Memurların 30 tanesinde Mehmed, 20 tanesinde Ahmed, 10 tanesinde Ömer, 8 tanesinde Mustafa, 6 tanesinde Osman, 5 er kişide de Ali ve İbrahim isimleri geçmektedir. Çoğunluğu oluşturan bu isimlere baktığımız zaman Mehmed, Mustafa, Ahmed genellikle Peygamber Efendimize atfedilen isimlerdir. Diğer çoğunluğu oluşturan grup ise, halifelerin isimlerini taşımaktadır. Çift ismin de aynı kullanıldığı kişilerde, Ahmed Hamdi Efendi ismine ise 5 kez rastlanılmaktadır.

3. 2. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların İsimleri

Tokat doğumlu 14 gayrimüslimin etnik kökenleri kayıtlara geçirilmiş olup 13’ü Ermeni, 1’i de Rum milletine mensuptur.

Tablo: 3. 2. 1. Gayrimüslim Memurların İsimlerini Gösterir Tablo

Agop Efendi 2

Aslanyan Dikran Efendi 1

Filiposyan Ohan Efendi 1

Hanri Efendi 1 İstavri Efendi 1 Kigork Efendi 1 Leon Efendi 1 Manuel Efendi 1 Murad Efendi 1

Odabaşıyan Rupen Efendi 1

Ohannes Efendi 1

Şevkat Bedros Efendi 1

Zamaroğlu Oseb Efendi 1

14 kişi olan Gayrimüslim memurların tamamı Efendi unvanını kullanmıştır. Sicill-i Ahvâl Kayıtları esas alınarak hazırlanan diğer çalışmalar incelendiğinde gayrimüslim memurlar arasında Agop, Kirkor ve Kigork isimlerinin sık geçtiği görülmektedir. Ayrıca daha çok Müslümanlarda kullanılan Murad ismi de bu memurlar arasında kullanılmıştır. Memurlardan 5’i çift isimli iken 9’u tek isimlidir.

3. 3. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların ve Babalarının Kullandığı Unvanlar, Baba Meslekleri

Memurlara ait unvan ve lâkaplar bize, sülâleye mensup kişilerin tespiti, baba veya dede mesleğinin tahmini veya göç edip geldiler ise geldikleri yer hakkında bilgi vermesi açısından çok önemlidir. Örneğin bu tabloda, babasının isimleri ve unvanları aynı olan 4 memur karşımıza çıkmaktadır. Tercüme-i hâl evraklarının hiçbirinde kardeşleri hakkında bilgi sahibi olunamaz iken, Ömer Nazım Efendi ile Ömer Efendi isimli memurların ve Mehmed Faik Efendi ile de Şevki Efendi isimli memurların tam olarak emin olunamasa da baba adı, unvanı, mesleği bilgilerine dayanarak kardeş oldukları ileri sürülebilir. Yine tablodaki memurlardan Osman Nuri Efendi’nin babası Mustafa Efendi’nin köyünün unvanına yansıdığı tespit edilebilinmektedir.

Tablo: 3. 3. 1. Müslüman Memurların Unvanları, Babalarının Unvanı ve

Mesleği

Memurun Adı

Memurun Unvanı

Babasının Adı Babasının Mesleği Babasının Unvanı Abdullah Asım Efendi Hacı Abdullah Efendi Halil Efendizâde Abdülkadir Efendi

Ahmed Efendi Tokat Posta Müdürü

Bobinhane Ağazâdesi Abdülmecid

Efendi

Ahmed Asım Efendi Abdullah Efendi Nüfus Memuru Ahmed Faik Efendi

Çelebizâde Ali Efendi

Ahmed Hamdi Efendi Hacı Halil Efendi Telgraf ve Posta Müdürü Gurban Ahmed Hamdi Efendi

Hasan Efendi Haffâf1

Ahmed Hamdi Efendi Hacı Ali Efendi Askerî Yüzbaşı Ahmed Hilmi Efendi

Efsuncuzâde Hacı Mehmed Efendi Ulema Ahmed Lütfi Efendi Hüseyin Efendi Arslanzâde Ahmed Nafiz Efendi

Mustafa Efendi Askerî Yüzbaşı Ahmed Reşid

Efendi

Mustafa Efendi Mûytâbzâde

Ahmed Rifad Efendi Hacı Hasan Ağa Bakırcızâde Ahmed Şükrü Efendi Mehmed Efendi Makarzâde

Ahmed Vefik Kolağasızâde Mehmed Rifad

Efendi Efendi Ali Rıza

Efendi

Habib Efendi Ulema Müftü Kâtibizâde Ali Şevki

Efendi

Osman Bey Merşanzâde

Ali Vehbi Efendi Mehmed Efendi İmam Ali Vehbi Efendi

Abdullah Ağa Esnaf

Bekir Sıddık Efendi

Eylâlzâde İslâm Bey

Esad Efendi Canbolat

Osman Efendi

Alay Emini Abukzâde

Hacı Abdullah Efendi

Halil Ağa Hallâc2

Hacı Hasan Hilmi Efendi

İbrahim Efendi Müderris

Hacı Mehmed Hilmi Efendi

Ömer Efendi Mühürdarzâde

Hacı Mehmed Şerif Efendi

Ahmed Ağa Terzi Oraloğluzâde

Hafız Ahmed Mehmed Çiftçi

Efendi Efendi Hafız Ali

Efendi

Mustafa Ağa Tokat Çarşı Ağası Livaneli Hafız İbrahim Fevzi Efendi Hacı Hasan Efendi Tüccar Gıcırzâde Hafız Kasım Efendi Hafız Ahmed Efendi Kadızâde Hafız Mehmed Âgâh Efendi

Abdullah Ağa Piyade Çavuşu Hafız Mehmed Efendi Abdurrahman Ağa Askerî Zabtiyye Çavuşu Derviş Efendizâde Hafız Salih Necati Efendi

Bekir Ağa Canbazoğlu

Halil Efendi Hacı İbrahim

Ağa Tokat Belediye Meclis Azası Abdülfettahzâde Halil Rifad Efendi

Bekir Ağa Koralzâde

Hüseyin Hilmi Efendi

Ömer Ağa Telgraf Başçavuşu Hüseyin

Hüsnü Efendi

Çetinzâde Ömer Vehbi

Efendi

İbrahim Edhem Efendi Hacı Hafız Mehmed Efendi Ulema İbrahim Edhem Efendi

Bekir Ağa Esnaf

İbrahim Kazım Efendi Mehmed Hilmi Efendi Vergi Kâtibi İsmail Hakkı Efendi Mehmed Enver Efendi Arazi Memuru İsmail Kemal Efendi

Yusuf Ağa Geldoağasızâde

Mahmud Necip Efendi

Hattatzâde Ömer Necati Efendi Müderris Mehmed Arif Efendi Kadızâde Abdülcebbarzâde

Şerif Efendi Nâib3

Mehmed Edhem Efendi

İbrahim Efendi Kalhane Memuru Mehmed

Efendi

Osman Ağa Seyfizâde

Mehmed Faik Efendi Hacı Hasan Efendi Hafik Kazası Eski Kaymakamı

Mehmed Hilmi Efendi

Osman Ağa Askerî Redif Binbaşı

Mehmed İzzed Efendi

Ömer Efendi Hattat

Mehmed Nafiz Efendi

Ahmed Efendi Emir Hocazâde

Mehmed Nevzad Efendi İsmail Hakkı Efendi Vergi Kâtibi Mehmed Nuri Efendi

Mustafa Efendi Harem Kethüdası Mehmed Salih

Efendi

Salih Ağa Tüccar İçağasızâde

Mehmed Tevfik Efendi

Osman Efendi Askerî Başçavuş Muhyiddîn Efendi Hüseyin Efendi Emlâkcı Zaimzâde Mustafa Efendi

Osman Efendi Müderris

Mustafa Efendi

Ahmed Ağa Askerî Yüzbaşı Mustafa

Hamdi Efendi

Hasan Ağa Hasan

Çavuşoğlu

Efendi Mustafa Nazım Efendi

Koralzâde Hacı Ali Enver Efendi Tokat Ticaret Mahkemesi, Belediye ve İdare Meclisleri Azalığı Mustafa Nuri Efendi Hacı Mustafa Ağa Sancakdâroğlu Osman Behçed Efendi Mehmed Efendi Çiftçi Osman Nuri Efendi

Mustafa Efendi Külüd Hoca

Osman Nuri Efendi

Ali Efendi Hâcegân4

Osman Zeki Efendi

Ali Efendi Alay Kâtibi

Ömer Efendi Osman Efendi Haydarzâde

Ömer İhyâüddîn Efendi

Musa Kazım Efendi

Vergi Kâtibi Mütevellizâde

Ömer Lütfi Ali Efendi Bedestanîzâde

4 _{Hâcegân: 1- Hocalar. 2- Eskiden yüzbaşı rütbesinin karşılığı olan bir sivil rütbe (Devellioğlu, 2010:} 351).

Efendi

Ömer Nazım Efendi

Osman Efendi Haydarzâde

Ömer Recmi Efendi

İbrahim Efendi Hükemâ

Ömer Vehbi Efendi

Osman Efendi Ulema

Salih Efendi Kuzuoğlu Mustafa Efendi Hırka-i Saadet Camii

Müezzini

Şefik Efendi Ahmed Efendi Bevvâb5

Şevki Efendi Hacı Hasan

Efendi Hafik Kazası Eski Kaymakamı Şuayb Şükrü Efendi

Hacı Yüzzâde Hacı İbrahim Efendi

Tüccar

Tercüme-i hâl evraklarında, 116 Müslüman memurdan 11’inin unvanı, 31’inin baba unvanı, 52’sinin de baba mesleği belirtilmiştir. Tokat doğumlu memurların 1’i dışında Ağa, Bey sıfatları görülmez iken, babalarında bu sıfatlar sık sık görülebilmektedir. Verilen unvanlar sayesinde yörede meşhur olan aileler tespit

edilebilindiği gibi mesleklerine ve memleketlerine dair bilgiler de ortaya konulabilmektedir.

3. 4. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların ve Babalarının Kullandığı Unvanlar, Baba Meslekleri

Gayrimüslim memurların da Müslüman memurlar gibi isimlerinin yanında sıfat, unvan, baba adı ve unvanı, mesleği gibi bilgileri kayıtlara geçirilmiştir. Ancak Tokat doğumlu gayrimüslim memurların unvanları olmadığı gibi babalarının unvanları da yoktur. Baba mesleği olarak ise 7’sinin bilgisi verilmiştir.

Tablo: 3. 4. 1. Gayrimüslim Memurların Unvanları, Babalarının Unvanı ve

Mesleği

Memurun Adı Memurun Unvanı

Babasının Adı Babasının Mesleği

Babasının Unvanı

Agop Efendi Kirkor Ağa Terzi

Hanri Efendi Sirokomaski Askerî Tabip

İstavri Efendi Lazari Efendi Tüccar

Kigork Efendi Kigork Yazmacı

Murad Efendi Kazancıyan

Ohannes Ağa

Esnaf

Odabaşıyan Rupen Efendi

Ohannes Efendi Esasiyan Mardiros Efendi Tüccar

Gayrimüslim memurlardan baba mesleklerinin tespit edilenler incelendiğinde genellikle tüccar ve esnaf grubuna dâhil olmaları dikkat çekmektedir. 1 askerî tabip, 3 tüccar, 1 esnaf, 2 tane de yine esnaf grubuna dâhil edilebilecek terzi ve yazmacı bulunmaktadır.

3. 5. Tokat Doğumlu Müslüman Memurların Eğitim Gördüğü Okullar

Devlet kademesinde memuriyet verilerek görevlendirilen Tokat doğumlu memurların, hangi kademelerde eğitim aldıklarını, yüksek tahsil yapıp yapmadıklarını ve bu dönemde en çok hangi okulların tercih edildiğini görebilmek açısından bir değerlendirme yapmaya olanak sağlayan tablolardan bu bilgiler edinilebilmektedir.

Tablo: 3. 5. 1. Müslüman Memurların Eğitim Gördüğü Okullar

Babasından Aldığı Eğitim, Medrese, Özel Muallim, Dârü’l-muallimîn Edebiyat Şubesi, İstanbul Bayezid Camii’nde Eğitim

1

Babasından ve Üstadlardan Aldığı Eğitim 1

Dârü’ş-şafaka, Mekteb-i Maârif-i Mülkiye-i Şâhâne 1

Erzurum’da Husûsî Bir Mekteb 1

İbtidâî Mektebi, Medrese 5

İbtidâî Mektebi, Özel İlim Tahsili 1

İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi 5

İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, İ’dâdî-i Mülkiye Mektebi, Mekteb-i Mülkiyye-i Şâhâne

1

İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese 3

İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese, Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye-i Şâhâne

1

İbtidâî Mektebi, Soğukçeşme Askerî Rüşdiyye Mektebi 1

İdâdî Mektebi, Dârü’l-fünûn Hukuk Şubesi 1

İdâdî-i Mülkiye Mektebi 1

Mahalle Mektebi 1

Medrese, Dârü’l-fünûn Mektebi, Dârü’l-muâllimîn-i Rüşdiyye Mektebi 1

Rüşdiyye Mektebi 3

Rüşdiyye Mektebi, Askerî Rüşdiyye Mektebi 1

Rüşdiyye Mektebi, İstanbul Fatih Camii’nde Eğitim 1

Sıbyan Mektebi 11

Sıbyan Mektebi, Dârü’l-muallimîn Mektebi 2

Sıbyan Mektebi, Dârü’ş-şafaka Mektebi 1

Sıbyan Mektebi, İstanbul Ayasofya Camii’nde Eğitim, Hukuk Mektebi 1

Sıbyan Mektebi, İstanbul Fatih Camii’nde Eğitim 2

Sıbyan Mektebi, İstanbul Fatih Camii’nde Eğitim, Hukuk Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, Koca Mustafa Paşa Askerî Rüşdiyye Mektebi 1

Sıbyan Mektebi, Medrese 11

Sıbyan Mektebi, Medrese, Dârü’l-muallimîn Mektebi 1

Sıbyan Mektebi, Medrese, İstanbul Polis Mektebi 1

Sıbyan Mektebi, Özel Muallim 16

Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi 27

Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Dârü’l-muallimîn Mektebi 1 Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, İdâdî Mülkiye Mektebi 1

Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese 2

Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Telgraf Nezareti Mektebi 1

Tokatlı Müslüman memurlardan 80’i eğitimine sıbyan mektebi ile başlamıştır. Bunlardan 11’inin eğitimi sıbyan mektebi ile sınırlı kalır iken, 32’si rüşdiyye mektebine devam etmiş, 16’sı “muallim-i mahsusa” şeklinde geçen özel muallimlerden ders almış, 13’ü medreseye devam etmiştir. Bunlar dışında ibtidâî mektebi ile eğitime başlayanlar, İstanbul’daki bazı camilerde eğitim alanlar, Tıbbiye, Askeriye, Mülkiye, Dar’ül muallimîn, Polis Mektebi, Hukuk Mektebi gibi okullarda tahsil yapanlar görülmektedir. 2 kişi ilk eğitimlerini babalarından almışlardır. Zekeriya Zihni Efendi’nin gördüğü eğitim belgenin büyük bölümünün silinmiş olmasından dolayı tespit edilememiştir.

Memurların büyük çoğunluğunda aldıkları eğitime dair geçen ilk cümlede “Mukaddemât-ı Ulûm” veya “Esası İslamiyet olan Mukaddemât-ı Ulûm-ı Diniye”

ifadesi yer almaktadır. Bununla kastedilen İslam dininin esasları olan ilmihal, Kur’an gibi ilk dini bilgiler ve gramer, sentaks, vaaz, iştikak, geometri, hesap, münazara, mantık gibi ilimlere giriş derslerinin okutulmasıdır (Doğan, 1998: 411).

Sıbyan mektebinden sonraki eğitimlerinde, genellikle Arapça dersi için sarf ve nahiv, Farsça için Şirazlı Şeyh Sadi’nin Gülistan adlı eserini, hesap, coğrafya, tarih, ulûm-ı âliye olarak geçen tefsir ve hadis derslerini okumaktadırlar. Rüşdiyye mektebine devam edenler için “müfredâttaki dersleri okumuştur” ifadesine sıkça rastlanmaktadır.

3. 6. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Memurların Eğitim Gördüğü Okullar

Bu dönemde Tokat ve çevresinde, devlet tarafından verilen haklar neticesinde, gayrimüslimlere ait birçok okul açılmıştır. Gayrimüslim memurların ilk eğitimlerini aldıkları okullar için mensubu olduğu dinî cemaate ait okulları tercih ettikleri görülmektedir. Aralarında yüksek tahsil yapanların da bulunduğu görülmektedir.

Tablo: 3. 6. 1. Gayrimüslim Memurların Eğitim Gördüğü Okullar

Ermeni Katolik Mektebi 2

Ermeni Mektebi 5

İbtidâî Mektebi, Erzurum Sanasaryan Rüşdiyye Mektebi, Mekteb-i Mükiyye-i Şâhâne

1

İbtidâî Mektebi, Heybeli Ada Rum Mektebi 1

İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Amasya Fransız Mektebi, İstanbul Baytar Mülkiye Mektebi

1

Katolik Sıbyan Mektebi, Özel Muallim 1

Mekteb-i Sultanî, Almanya’da Tahsil 1

Gayrimüslim memurların eğitim gördüğü okullar incelendiğinde çoğunluğun 5 kişi ile Ermeni Mektebinde olduğu görülmektedir. Odabaşıyan Rupen Efendi’nin kaydında okuduğu okul için “Türkçe ve Ermenice’yi Tokat Mektebi’nde tahsil etmiştir” ifadesi geçmektedir. Yine aynı şekilde Manuel Efendi’nin eğitim aldığı okul için de "kasaba-i mezkûr mektebi" ifadesi kullanılmıştır. Bu 2 kişi tabloda Tokat Mektebi olarak verilmiştir.

3. 7. Tokat Doğumlu Memurların Meslekleri

Tokat doğumlu memurlar, Osmanlı sınırları içerisindeki uzak yakın her bölgede ve her derece memuriyette görev almışlardır. Çok çeşitli memuriyetler bulunmakla birlikte biraz daha önem arz eden memuriyetler tablo haline getirilerek verilmiştir.

Tablo: 3. 7. 1. Tokat Doğumlu Müslüman Muallimler

Muallimin Adı Eğitim Durumu Görev Yaptığı Yerler ve Branşları

Ahmed Faik Efendi Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, Medrese Eğitimi Almıştır

Ermeni Mektebi Osmanlıca Muallimliği

Hacı Hasan Hilmi Efendi

Babasından ve Meşhur Usta ve Üstadlardan Eğitim Almıştır

Tokat Rüşdiyye Mektebi İkinci Muallimliği

Efendi Medresesi, Dârü’l- fünûn Mektebi, Dârü’l- muâllimîn-i Rüşdiyye Mektebi

Lazkiye, Van Rüşdiyye Mektebi Birinci Muallimlikleri, Vataniye Medresesi Muallimliği, Müküs Kazası Muallimliği

Hafız Ahmed Efendi Sıbyan Mektebi, Davud Paşa Medresesi’nde Fâtih ders-i âmlarından İlbasanî Abdülkerim Efendi’den Arabî İlim Eğitimi, Dârü’l- muallimîn

Beylerbeyi Rüşdiyye Mektebi İkinci Muallimliği, Zile Rüşdiyye Mektebi Osmanlıca ve İmlâ Muallimliği, Davud Paşa Medresesi Osmanlıca ve İmlâ Muallimliği

Mustafa Efendi İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi, İstanbul Fatih Medresesi

Hamidiyye Çiftliği Mektebi Muallimliği, Yeni Çiftlik Mektebi Muallimliği, Tepeköy Çiftliği Mektebi Muallimliği, Edirne Padişah Çiftlikleri Mektepleri Müfettişliği

Tepeköy Şube Memurluğu Osman Nuri Efendi İbtidâî Mektebi, Tokat

Meydan ve Ali Paşa Medreseleri, İstanbul Fatih Medresesi

Arapça, Farsça, Hatt Muallimliği

Ömer İhyaüddin Efendi

İbtidâî Mektebi, Rüşdiyye Mektebi,

Tokat Hamidiye Mektebi Muallimliği

Tekye Medresesi Sivas Askerî Rüşdiyye Mektebi İlmihal ve Kavâid-i Osmanî Muallimliği

Şevki Efendi Rüşdiyye Mektebi Tokat Rum ve Ermeni Mektepleri Osmanlıca Mualimliği

Tahir Rüşdü Efendi Babasından Aldığı Eğitim, Medrese, Özel Muallim, Dârü’l- muallimîn Edebiyat Şubesi, İstanbul Bayezid Camii’nde Eğitim

Erbaa Rüşdiyye Mektebi

Muallimliği, Amasya İdâdî Mektebi Farsça, İnşâ, Kitâbet, Hatt, Tarih, Coğrafya Muallimliği

Sivas İdâdî Mektebi İkinci Muavinliği, Coğrafya, Türkçe, Tarih, İnşâ, Kitâbet, Arapça, Edebiyat, Usul Defteri, Ahlâk, Tabiat Muallimliği

Diyarbakır İdâdî Mektebi Birinci Muavinliği, Coğrafya, Hesap, Usul Defteri, Türkçe, Ahlâk, Edebiyat Muallimliği

Serfiçe İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Fransızca, Tarih, Usul Defteri, Hıfzü’s Sıhhıye Muallimliği Sivas İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Tabiat İlmi, Kavâin, İlm-i Servet, İlm-i Eşya, Hıfzü’s Sıhhıye, Tarih

Muallimliği

Sivas Vilâyeti Maârif Müdürlüğü Kudüs Vilâyeti Maârif Müdürlüğü KastamonuVilâyeti Maârif

Müdürlüğü

İstanbul Maârif Nezareti’ne Bağlı İdâdî Mektebi Müfettişliği

Maârif Nazareti Müfettişliği

Zekeriya Zihni Efendi ………. Amasya Lisesi Muallimliği İzmir Lisesi Muallimliği İzmir Lisesi İkinci Muavinliği İzmir Lisesi Ticaret ve Sanayi Şubesi Muallimliği

Tablo: 3. 7. 2. Tokat Doğumlu Gayrimüslim Muallimler

Aslanyan Dikran Efendi Mekteb-i Sultanî, Almanya Baderslin Ziraat Mektebinde ve Halle, Berlin, Leipzig Üniversiteleri’nde ziraat ve Hüdâvendigar Vilayeti Ziraat Mektebi Müdür Muavinliği

iktisat okumuştur.

Tokat doğumlu memurların, 1’i gayrimüslim olmak üzere 11’i muallimdir. Genelde en az 3 – 4 basamak mektep okuduktan sonra muallimliğe başlayanlar olduğu gibi Şevki Efendi gibi sadece Rüşdiyye Mektebi okuyup ya da Hacı Hasan Hilmi Efendi gibi babasından ve dönemin ünlü üstadlarından ders alarak bu mesleğe başlayanlar mevcuttur. Çoğunluğu yalnızca muallimlikle meşgul olmuştur. Şevki Efendi Tokat Ziraat Bankası’nda staj yaptıktan sonra Masraflar Komisyonu Kâtipliği’ne atanmış, ilave memurluk olarak muallimlik verilmiştir. Tahir Rüşdü Efendi çok yoğun bir muallimlik mesaisi yaşadığı halde bir süre Yaka Kaymakamlık Vekâleti yapmak durumunda kalmıştır. Muallimlik vazifesindeki başarıları sebebiyle de sürekli terfi etmiş birinci, ikinci muavinliklerden sonra Serfiçe İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Sivas İdâdî Mektebi Müdürlüğü, Sivas Vilâyeti Maârif Müdürlüğü, Kudüs Vilâyeti Maârif Müdürlüğü, Kastamonu Vilâyeti Maârif Müdürlüğü, İstanbul Maârif Nezareti’ne Bağlı İdâdî Mektebi Müfettişliği, Maârif Nazareti Müfettişliği gibi önemli görevlere getirilmiştir. Hacı Hasan Hilmi Efendi, babasından ilimlere giriş derslerini almış, dönemin ünlü âlimlerinden tefsir ve hadis ilimlerinde eğitim almış ve 2 tane risale yazmıştır. 10 yıl kadar muallimlik yaptıktan sonra fahrî olarak Tokat Merkez Müftülüğü vazifesi verilmiştir. Aslanyan Dikran Efendi asıl mesleği olan Ziraat Müfettişliği’ni Erzurum’da yaparken Ziraat Mektebi Müdür Muavinliği’ne atanmış ancak bu görevde başarılı olamayarak tekrar asli vazifesi Ankara Ziraat Müfettişliği’ne tayin edilmiştir. Zekeriya Zihni Efendi’ye ait 2 sayfalık belgenin büyük bölümü okunamayacak kadar silinmiş haldedir. Okunan kısımlardan Amasya ve İzmir Liselerinde muallimlik yaptığı anlaşılmaktadır.

Tablo: 3. 7. 3. Tokat Doğumlu Müslüman Müdür, Kaymakam, Mutasarrıf ve

Valiler

Yöneticinin Adı Eğitim Durumu Görev Yaptığı Yerler

Ahmed Asım Efendi İbtidâî Mektebi Aynaroz Kazası Kaymakam Vekâleti

Ahmed Hamdi Efendi Sıbyan Mektebi Terme, Atina (Pazar), Vakfıkebir Kazaları Kaymakamlıkları Ahmed Lütfi Efendi Sıbyan Mektebi, Rüşdiyye

Mektebi

Kadıköy, Güney Nahiyeleri Müdürlükleri

Midyat, Midye, Kolonya, Mecidiye, Bala, İncesu, Havza, Akşehir, Kerpe, Gemlik, İmroz, Bartın, Koca, Rakka, Girit Kazaları Kaymakamlıkları

Ahmed Reşid Efendi Dârü’ş-şafaka, Mekteb-i Maârif-i Mülkiye-i Şâhâne

Lâdik, Çorum, Uşak,

Belgede Sicill-i ahval defterlerine göre Osmanlı döneminde Tokatlı devlet memurları (sayfa 54-93)