II. Selim Türbesi (İstanbul)

Katalog No : 11

Resim, Çizim No : 74-78, 41-44

İnşa Tarihi : 1577⁸⁰

İnşa Ettiren(Banisi) : Bilinmemektedir.

Mimarı : Mimar Sinan

Malzeme ve Teknik : XVI. yüzyıl kırmızılı sır altı tekniğinde İznik çinileri

II. Selim Türbesi, Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu II. Sultan Selim için, ölümünden üç yıl sonra Ayasofya Haziresinde yapılmıştır⁸¹. Türbe köşeleri genişçe yontulmuş kübik bir gövde üzerinde yükselen kasnağın, iç içe çift kubbe ile taçlanmasından ibarettir. Revakın iç örtüsü kalem işi ile süslü olduğu 1978 yılında yapılan yenileme çalışmaları sırasında ortaya çıkmıştır⁸². Türbenin üst kısımları zengin kalem işleri sergiler ve pencere araları da mermer taklidi dikdörtgen panolarla bezelidir. Kubbe kiremit kırmızısı zemine sahiptir. Kubbe göbeğinde düğümlenen madalyon bulunur ve bunu zencerekler, çiçekler ve rumiler çevreler.

Çini Program: Türbe duvarları XVI. yüzyıl kırmızılı sıratlı tekniği çinilerle süslüdür.

Türbe de yer alan çinilerde kullanılan renkler ve sır oldukça kaliteli olup dönemin özelliklerini yansıtmaktadır. Giriş kapısının dışa bakan yüzeyinde İznik çinisi iki adet pano yer alır. Dikdörtgen şeklindeki bu panolardan sağdaki orijinal olup diğeri orijinal değildir⁸³. Panoların üzerinde yıldız ağlarından oluşan çini alınlıklara yer verilmiştir. Simetrik olan bu panolar, beyaz zeminli niş içinde hatayilerden oluşan kompozisyonun sardığı şemseden oluşmaktadır. Beyaz Çin bulutları niş köşelerinde kırmızı zemin üzerinde yerini almıştır. Bu panoların üzerinde yer alan alınlıklar geometrik kompozisyonlara sahiptir. Kapı üzerinde kenarları bordürle kuşatılmış, iki satırdan oluşan lacivert zeminli kitabe yer almıştır. Türbe içini alt pencere üstlerine kadar kırmızı, lacivert, yeşil ve mavi çiçeklerden oluşan şemseler süslemektedir. Bunların

80

ASLANAPA, Oktay (1986), Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılâp Kitapevi, İstanbul, s.501

etrafında ise bulut kompozisyonlu bordür yer alır. Çinilerin alt kısımlarında duvar boyunca uzanan mermer taklidi çiniler yer alırken, üst kısımlarını lacivert zeminli beyaz sülüsle yazılan ayet kuşağı dolanır.

Yapıda yer alan şemse uygulamalı çiniler: Yapıda, kapı girişinde 1 adet, türbe içinde

3 adet olmak üzere toplam 4 farklı tip şemse uygulaması mevcuttur. Bu şemseler sıratlı tekniğinde hazırlanmış olup, XVI. yüzyıla tarihlendirilmişlerdir.

a.Türbe girişinde yer alan şemse uygulamalı çiniler: Türbe giriş revakında yer alan

beyaz niş üzerine yerleştirilen iri saz yolu üslubundaki yapraklar ve hatayilerden oluşan kompozisyon ile kuşatılan şemse oldukça görkemlidir. Panoda yer alan karolar 24 x 25.3 cm ebatlarındadır. Şemseli bu panonun etrafı, lacivert zeminli beyaz ve kırmızı bulutlardan oluşan bordür ile kuşatılmıştır. Nişin köşebentleri ise kırmızı zeminli beyaz ve mavi renkli bulutlar ile tezyin edilmiştir.

Resim 74: II. Selim Türbesi, revak çinilerindeki şemse uygulamalı pano

Tek yönlü olarak tasarlanan şemse formu, yapraklardan oluşan ters bir tepeliğin aksi yönünde yerleştirilen goncadan çıkmaktadır. Dış hatları düz olan şemse içe doğru dilimlenmiştir. Kırmızı damarlı beyaz yaprakların sırt kısımları yeşildir. Lacivert zeminli şemse içine yerleştirilen saz üslubu kıvrık yapraklar yeşil ve kırmızı renkle renklendirilmiştir. Bahar dallarının üzerinde yerleştirilen pençlerin ortaları kırmızı olup

kendileri beyazdır. Goncalar yeşil çanak yapraklı olup kırmızı renkle havalı şekilde renklendirilmiştir. Orta bağla nihayetlenen şemsenin hemen üzerinden çıkan salbek şemsenin küçüğü şeklindedir. Hatayi ile başlayan salbek gonca ile sonlanır. Salbeğin de zemini mavi olup gonca kırmızı renklidir(Resim-75, Çizim-41).

Resim 75: II. Selim Türbesi, revak çinilerindeki şemse motifi Çizim 41: II. Selim Türbesi, revak çinilerindeki şemse motifi

b.Türbe dâhilinde yer alan şemse uygulamaları: Dâhilde yer alan şemselerin

genelinde altta orta bağ, üstte gonca ile tek yönlü olarak tasarlanmıştır. Panoda yer alan karolar, 24,5 x 24,5 cm. ölçülerindedir. İlk kompozisyonun dış hatları kırmızı yarım pençlerle oya gibi dilimlenmiştir. Şemsenin zemini mavi olup içinde beyaz renkli kırmızı benekli lale karanfil ve pençler yeşil renkli dal ve yapraklar üzerinde simetrik olara tasarlanmıştır(Resim-76, Çizim-42).

Resim 76: II. Selim Türbesi, dâhilde yer alan şemse motifi 1 Çizim 42: II. Selim Türbesi, dâhilde yer alan şemse motifi 1

Mavi ve dilimli yapraklarla sınırlanan şemse formunun içinde kırmızı zeminli şemse beyaz sınırla dendanlanmıştır. Yine simetrik olan bu şemsenin içinde yeşil zemine sahip olan diğer şemse yer alır. En iç kısımda yer alan kısım dört adet beyaz lale ile oluşturulmuştur. Lalelerin çanak kısımlarında kırımızı renkle renklendirilmiştir. Bu kısmın hemen dışında yer alan kırmızı zeminli kısımda ise küçük gonca ve pençler dalları yeşil alandan çıkan şekilde tasarlanmıştır(Resim-77, Çizim-43).

Resim 77: II. Selim Türbesi, dâhilde bulunanşemse motifi 2 Çizim 43: II. Selim Türbesi, dâhilde bulunan şemse motifi 2

Simetrik olan şemse rumi kompozisyonludur. Şemse deseni türbe içinde muhtelif yerlerde kullanılmıştır. Panoda yer alan karolar, 25 x 25 cm. ölçülerindedir. Bu şemsenin bulunduğu pano, hatayilerden oluşan kompozisyonun aralarında yer almıştır. Şemse mavi renkle dilimlenmiştir. Beyaz boşluk bırakılarak kırmızı zeminde boyanan şemsede mavi hurdeli beyaz renkli rumilere yer verilmiştir. İki ucu kırmızı tepeliğin üstlendiği salbeklerle sonlanmaktadır(Resim-78, Çizim-44).

Resim 78: II. Selim Türbesi, dâhilde bulunan şemse formu 3 Çizim 44: II. Selim Türbesi, dâhilde bulunan şemse formu 3

Karşılaştırma: Mimar Sinan’ın eserlerinden olan türbe, Ayasofya haziresinde yer

almakta olup XVI. yüzyılın çok başarılı çinileri ile süslüdür. Yapıda, türbe girişinin iki yanında simetrik olarak tasarlanan ve türbe içinde yer alan şemse uygulamaları ile dört farklı tasarım bulunmaktadır. Türbe girişinde yer alan şemseli kompozisyon başlı başına bir pano görünümünde tasarlanmış olup zemini kobalt mavisidir. Şemsenin alt kısmında yaprakların sanki kulplu bir vazo görünümünde düzenlendiği yapraklarla oluşturulmuş bir ortabağ salbek görevini üstlenirken üst kısımda şemsenin dış sınırlarıyla belirlenen penç ve goncalarla oluşturulmuş salbek mevcuttur. Bahardalı kompozisyona sahip bu pano incelediğimiz başka hiçbir yapıda yoktur. Türbe dâhilinde yer alan natüralist üsluplu şemse uygulamalarının benzerlerine III. Mustafa Türbesi’nde rastlanmaktadır. Bu şemselerin dış sınır süsleri birebir aynı olmasına karşın iç düzenlemelerinde ufak

düzenlemesi şeklinde olup rumi kompozisyonuna sahiptir. Bu uygulamanın benzerleri Topkapı Sarayı III. Ahmet Kütüphanesi’nde, Ayasofya haziresindeki II. Selim Türbesi’nde, Sadberk Hanım Müzesi’nde, Portekiz Lizbon’daki Gülbenkyan Müzesi koleksiyonunda bulunmaktadır.