Süleymaniye Camii (İstanbul)

Katalog No : 3

Resim, Çizim No : 22-24, 9-10

İnşa Tarihi : 1550-1557

İnşa Ettiren : Kanuni Sultan Süleyman⁵⁷

Mimarı : Mimar Sinan

Malzeme ve Teknik : Camide XVI. yüzyıl sıraltı tekniğinde İznik çinileri

çiniler kullanılmıştır.

İstanbul’un Haliç’e bakan tepesine yerleştirilmiş olan Süleymaniye Camii, klasik Osmanlı mimari üslubunu ve sanat tekniklerini en görkemli uygulamalarıyla sergileyen bir başyapıttır. Eserde iç mekân ile dış görünüş bir bütün olarak düşünülmüş, iç mekânda yer alan bütün incelikler dış mekâna da yansıtılmıştır. İstanbul’da bulunan Osmanlı camilerinin en yükseği ve Ayasofya’dan sonra en büyük çaplı olan ana kubbesi, doğu ve batı yönünden ikişer yarım kubbe ve ikişer çeyrek kubbe ile genişletilmiştir. Camii içindeki genişlik ve ferahlık etkisi, çok sayıda pencere ile sağlanmıştır⁵⁸. Çok iyi cins mermerden yapılan mihrap ve minber ile bütün mahfiller de aynı üslupta mermerden yapılmıştır⁵⁹. Camiin XVI. yüzyıla ait kündekari tekniği ile yapılmış kapıları, vaaz kürsüsü, müezzin mahfili, minber ile kubbedeki kalem işleri, mihrapta kullanılan çinilerden oluşan mimari elemanlara, mihrap duvarında yer alan revzenler sayesinde yakalanan renk ve ışık oyunlarıyla farklı bir boyut kazandırılmıştır.

Çini programı: Caminin tezyinatında çok ölçülü kullanılan çini süslemesine sadece

mihrap duvarında rastlanmaktadır. Bunlar sıraltı tekniğinde yapılmaya başlanan ilk Osmanlı çinilerindendir. Mermer mihrabın iki yanını ve üstünü kaplayan çini bordür şeklindeki panolar, hatayi - pençlerden oluşan bir ağla süslenmiştir. İkinci sırada yer alan bordür de Çin bulutlarından oluşan kompozisyona yer verilmiştir.

57 SELÇUK, Mülayim (2007), “Süleymaniye’nin Üst Kimliği”, Bir Şaheser Süleymaniye Külliyesi, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü, Ankara, s.22

58 ÖZGÜLEÇ, Muzaffer (2008), Sinan’ın Sanatında İnovasyon, Bilim ve Teknik Dergisi, Tübitak, Kasım, s.59

Mihrabın üst kısmında yer alan tacın arkasındaki ulama tarzında yapılmış olan çini yüzey düzenlemesinde Çin bulutlarından oluşan şemse formlarına yer verilmiş olup, düzenlemenin etrafı, hatayi ve pençlerden oluşan bir bordür tarafından kuşatılır. Büyük hat yazılı panonun üzerine rastlayan revzenlerin etrafını natüralist üsluplu çiçekler ile bahar dallarından oluşan kompozisyon kuşatır. Kıble duvarının iki yanda, son cemaat yerinde bulunan pencere alınlıklarında, üst kısımları dendanlı rumiler ile taçlanan kitabeler yer alır. Mihrabın iki yanında tepede lacivert zemin üzerinde iri sülüs yazılı büyük kitabeler bulunur. Bu kitabelerin etrafındaki köşebentlerde hatayi grubu çiçekler ile bulut motifli şemselere yer verilmiştir. Yapıda yer alan çiniler XVI. yüzyıl özelliklerini taşımaktadır.

Yapıda yer alan şemse uygulamalı çiniler: Yapıda mihrap duvarında iki farklı şemse

uygulamasına yer verilmiştir. XVI. Yüzyıla tarihlendirilen çiniler sıratlı tekniğinde olup 26,2 x 26,2 cm. ölçülerinde karolara sahiptirler.

Süleymaniye Camii’nde bulunan şemse uygulamasını içinde barındıran pano mihrabın duvarının iki yanındaki duvarlarda yer almaktadır. Sıraltı tekniğinde hazırlanan çini kitabeler daire şeklinde tasarlanmış olup dikey harfler merkezde düğümlenerek geometrik bir ağ meydana getirilmiştir. Hasan Çelebi hattı ile yazılmış olan, daire biçimli kitabe bu ölçülerde çini üzerinde yazılan tek örnektir⁶⁰. Bu yazının etrafı, beyaz zemin üzerinde kobalt mavisi ve turkuaz renkleri kullanılarak rumi, hatayi ve bulut motifli bir tasarımla kare bir pano elde edilmiştir. Bulut motifli şemse ile başlayan tasarımda helezonik bir çizgi üzerinde tasarlanan rumi kompozisyonu ve bunun boşluklarında yine helezonik bir kurguyla tasarlanan, hatayi ve pençler negatif ve pozitif şekilde boyanmıştır(Resim-22).

Resim 22: Süleymaniye Camii Mihrap duvarında yer alan pano

Yazının etrafında bulunan, yazı köşelerinin simetri aksında yer alan dendanlı şemse formu, içinde bulunan bulutlar simetrik bir şekilde tasarlanmış olup, şemsenin etrafı lacivert renkle sınırlanmıştır. Şemsenin zemini mavi tonda boyanıp, bulutlar ise beyaz bırakılarak ön plana çıkarılmıştır. Salbekleri rumi tepeliklerle oluşturulmuş lacivert ve mavi renktedir(Resim-23, Çizim-9).

Resim 23: Süleymaniye Camii mihrap duvarındaki panoda bulunan şemse motifi Çizim 9: Süleymaniye Camii mihrap duvarındaki panoda bulunan şemse motifi

Diğer bir şemse uygulaması ise mihrabın üstünde yer alan ulama çini panodur. Bu pano ¼ olarak kare düşünülmüş olup kendi yüzlerine katlanması ile simetrik bir düzen oluşturulur(Resim-24, Çizim-10).

Resim 24: Süleymaniye Camii mihrap üstündeki ulama çini pano şemse motifi Çizim 10: Süleymaniye Camii Mihrap üstündeki ulama çini pano şemse motifi

Düzenlemenin ana motifini dört adet şemse ve bu formların orta kısımda yer alan sekiz köşeli yıldız oluşturmaktadır. Kareyi oluşturan şemselerin köşelerinde kapalı rumi formlar ve içlerinde negatif pozitif tasarlanmış hatayiler yer alır. Şemse salbeksiz olup içleri bulut kompozisyonludur. Bulutların zemini kobalt mavisi olup, bulutlar turkuaz renk ile renklendirilmiştir. Mihrabın taç kısmının arkasında yer alan bu panonun genel zemini beyazdır.

Karşılaştırma: XVI. yüzyıl İznik çinilerinin seviyeli bir şekilde kullanıldığı camide

sıraltına kırmızı renkli çinilerin İstanbul’da bilinen en erken örnekleri sergilenmektedir⁶¹. Mihrabın iki yanında yer alan lacivert zeminli iri sülüs yazılı panonun köşe dolgularında natüralist üslup ile rumi desenli kompozisyonun ortasında verev olarak yerleştirilen salbekli şemseler yer alır. Salbek, rumi kompozisyonu sergilerken şemse bulut kompozisyonuna sahiptir. Mihrabın üst kısmında bulunan yine verev şekilde yerleştirilen salbeksiz şemselerle oluşturulan yüzey düzenlemesinde de şemseler bulut kompozisyonuna sahiptir. İki desen de benzerlik gösterse de yüzey düzenlemesi şeklinde tasarlanan şemse daha yuvarlak formdadır. Yazının köşe dolgularında yer alan şemse mekik formu sergiler yapıda bulunan iki farklı şemse uygulaması da dönem özelliklerini yansıtırlar.