Selâtin Camiler

Beyazıd Cami : 1501-1505 tarihlerinde II.Beyazıd tarafından yaptırılmıştır. Mimari bazı kaynaklara göre Mimar Hayreddin, bazı kaynaklara göre ise Yakup Şah Sultandır. Caminin yeri bugünkü Beyazıt Meydanındadır. Cami; medrese, imaret, kütüphane ve II.Beyazıt ile kızının türbesinden oluşan bir külliyeye dahildir. (İ.K.S.A,1983:1738)

Fatih Cami : 1470 tarihinde II.Mehmet (Fatih) tarafından Fatih semtinde yaptırılmıştır. Mimarları Atik Sinan ile Mimar İlyas’tır.1766’daki depremde tamamen yıkıldığı için III. Mustafa tarafından 1767-1771 tarihleri arasında Mimar Tahir’e yeniden yaptırılmıştır. Bahçesinde Fatih Sultan Mehmet’in türbesinin yanı sıra II.Beyazıt’ın annesi Gülbahar Hatun’un türbesi, Plevne kahramanı Gazi Osman Paşa ve daha birçok devlet büyüğünün mezarı vardır. (Y.R.A,1993:198)

Sultan Selim Cami : 1549-1557 tarihleri arasında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Haliç’e, Marmara’ya ve Boğaziçi’ne bakan, İstanbul’un yedi tepesinden birinin üzerindedir. Klasik Osmanlı mimarisinin en büyük eserlerinden birisidir. Caminin bahçesinde Kanuni Sultan Süleyman’ın ve eşi Hürrem Sultan’ın türbeleri yer almaktadır. (Y.R.A,1993:198)

Şehzade Cami : 1543-1548 tarihleri arasında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Saruhan Valiliği sırasında ölen oğlu Şehzade Mehmet adına Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Şehzadebaşı semtindedir. Mimar Sinan’ın ilk önemli eseridir. Şehzade Cami planı ve yapı elemanları açısından sonraki dönemlerde de cami mimarisinde esas alınacak olan imaret, tabihane, medrese, mektep ve türbeden oluşan bir külliyenin en önemli bölümüdür. Caminin haziresinde Şehzade Mahmud Türbesi ve onun solunda da Rüstempaşa Türbesi bulunmaktadır. (İ.K.S.A,1983:1738)

Yeni Cami : 1597 tarihinde III.Mehmet devrinde, padişahın annesi Safiye Sultan tarafından Mimar Sinan’ın öğrencilerinden Mimar Davud Ağa’ya Şehzade Cami’nin planına uygun olarak yapımına başlandı. Mimarın ölümünden sonra yavaşlayan inşaat III. Mehmed’in ölümü ve Safiye Sultan’ın eski saraya gönderilmesi

yüzünden yarım kaldı. Mimar Mustafa Ağa tarafından Davud Ağa planlarına göre 1663 tarihinde bitirilmiştir.

Cami; türbe, sebil, mektep, darulkurra ve kasırdan oluşan külliyenin önemli bir parçasıdır. Caminin güneyinde Safiye Sultan’ın türbesi ve bir çarşı yer alır. Dış avlu duvarları, sıbyan mektebi ve ve Darül Hadis zamanla ortadan kalkmıştır. Eminönü semtindedir. (Y.R.A,1993:198)

Sultanahmet Cami: 1609-1616 tarihleri arasında I.Ahmed tarafından Sedefkar Mehmet Ağa’ya yaptırılmıştır. Sultanahmet meydanında, Ayasofya Cami’nin karşısındadır. Caminin en önemli özelliği altı minareli olmasıdır. Caminin içi mavinin hâkim olduğu çinilerle ve bunlara uygun kalemişleriyle bezeli olduğu için özellikle batı dünyasında ‘Mavi Cami’ diye anılmaktadır. Cami; Sultan Ahmed’in Türbesi, misafirhane, imaret, medrese,darüş-şifa, çarşı gibi yapıların merkezi durumundaydı. At meydanının bir ucunda yer alan bu binalar sonradan ortadan kaldırılmıştır. (İ.K.S.A,1983:1738)

Nuruosmaniye Cami : Yapımı 1749’da Sultan I.Mahmud tarafından başlatılmış ancak ölümü üzerine kardeşi II.Osman tarafından tamamlatılmıştır. (1757) Kapalı çarşının arkasındadır. Planı ve yapımı Rum ustalarınca gerçekleştirilen cami, barok üslubundadır.

Laleli Cami : 1764 tarihinde III. Mustafa tarafından Mimar Mehmed Tahir Ağa’ya yaptırılmıştır. Laleli semtindedir. (Y.R.A,1993:198)

Selimiye Cami : 1803 tarihinde III.Selim tarafından yaptırılmıştır. Selimiye kışlasının karşısındadır. (Y.R.A,1993:198)

Nusretiye Cami : II. Mahmud tarafından 1823-1826 tarihleri arasında Yeniçeri Ocağının kaldırılması anısına Mimar Kirkor Balyan’a yaptırılmıştır. Tophane semtindedir. (B.L.S.A.1986:5862)

Mecidiye Cami : 1849’da Sultan Abdulmecid tarafından yaptırılmıştır. Yıldız parkının giriş kapısının yanında, Çırağan Sarayının karşısındadır. (B.L.S.A.1986:5862)

Ortaköy Cami : 1854’te Sultan Abdulmecid tarafından Mimar Karabet Balyan’a yaptırılmıştır. (B.L.S.A.1986:5862)

Teşvikiye Cami : 1855-1886 tarihlerinde II.Abdulhamid tarafından Dikran Kalfaya yaptırılmıştır. Yıldız Sarayının karşısındadır. (İ.K.S.A.1983:1738)

4.1.5.3 Osmanlı Hanedanına Mensup Kişiler İle Devlet İdarecileri Adına Yaptırılan Camiler

Haseki Cami : 1538’de Hürrem Sultan tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Cerrahpaşa’da Haseki Caddesindedir.

Mihrimah Sultan Cami: 1547 ‘de Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Üsküdar semtindedir.

Cihangir Cami: 1559’da Kanuni Sultan Süleyman tarafından oğlu Şehzade Cihangir adına Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Altı yangın atlatan cami 1889 yılında Sultan Abdülhamid tarafından tekrar yaptırılmıştır.

Eski Valide Cami: 1570 tarihinde II. Selim tarafından eşi Nurbanu Sultan için başlatılmış, 1583 ‘te III. Murat tarafından tamamlatılmıştır. Mimar Sinan’ın eseridir. Üsküdar semtindedir.

Çinili Cami: 1640 tarihinde I. Ahmed’in eşi Kösem Mahpeyker Sultan tarafından Mimar Kasım Ağa’ya yaptırılmıştır. Üsküdar semtindedir. Külliye olarak yapılmıştır.

Yeni Valide Cami: 1708-1710 tarihleri arasında III.Ahmed’in annesi Gülnur Sultan için yaptırılmıştır.Üsküdar semtindedir. Klasik Türk mimarisinin son büyük eseridir.

Ayazma Cami: 1760’ta III. Mustafa tarafından annesi Mihrişah Sultan ve kardeşi Şehzade Süleyman’ın anılarına yaptırılmıştır. Mimar Mehmet Tahir Ağa’nın eseridir. Üsküdar semtindedir.

Zeynep Sultan Cami: 1769’da III.Ahmed’in kızı Zeynep Sultan tarafından yaptırılmıştır. Gülhane Parkının karşısındadır.

Beylerbeyi Cami: 1778’de I.Abdülhamid tarafından annesi Rabia Şermin Sultan için yaptırılmıştır. Mimarı Mehmed Tahir Ağa’dır. Beylerbeyi iskelesi yanındadır.

Emirgan Cami: 1782’de II.Abdülmecid’in annesi Bezm-i Alem Valide Sultan tarafından Mimar Karabet Balyan’a yaptırılmıştır. Dolmabahçe semtindedir.

Pertevniyal Valide Sultan Cami: 1871 yılında Sultan Abdülaziz devrinde padişahın annesi Pertevniyal Valide Sultan tarafından Mimar Agop ve Sarkis Balyan kardeşlere yaptırılmıştır. Aksaray semtindedir.

Mahmut Paşa Cami: 1464’te Fatih’in sadrazamı Mahmut Paşa tarafından Mahmutpaşa semtinde bir külliye olarak yaptırılmıştır.

Murat Paşa Cami: 1466’da Rumeli Beylerbeyi, Has Murad Paşa tarafından Kumkapı semtinde yaptırılmıştır.

Nişancı Mehmed Paşa Cami :1475’te Karamani Mehmet Paşa tarafından Kumkapı semtinde yaptırılmıştır.

Davud Paşa Cami : 1485’te Sadrazam Koca Davud Paşa tarafından Davutpaşa’da Haseki ve Hekimoğlu Ali Paşa Camileri arasında külliye olarak yaptırılmıştır.

Firuz Ağa Cami : 1491’de II.Beyazıd’ın hazinedarı Firuz Ağa tarafından Sultanahmet yakınlarında yaptırılmıştır.

Atik Ali Paşa Cami : 1496’da II. Beyazıd’ın Sadrazamlarından Hadım Ali Paşa tarafından Çemberlitaş semti yakınında yaptırılmıştır.

Bali Paşa Cami : 1504’te II.Beyazıd’ın kızı Hüma Hatun tarafından eşi Sadrazam Bali Paşa adına yaptırılmıştır. Fatih semtindedir.

Kasım Paşa Cami : 1533’te Vezir Güzelce Kasım Paşa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Defterdar semtindedir.

Draman Cami : 1541’de Kanuni Sultan Süleyman dönemi tercümanlarından Yunus Ağa tarafından yaptırılmıştır.

İbrahim Paşa Cami : 1551’de Vezir Hadım İbrahim Paşa tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Silivrikapı semtindedir. (B.L.S.A.1986:5862)

4.1.5.4 Diğer Cami ve Mescitler

Sayıları dokuz yüzü aşan bu cami ve mescitler, tekkelere ait ya da belli kişi veya semtlerin isimlerini almış olan yapılardır. Aşağıda bu yapıların belli başlı olanlarının isimleri, yerleri ve yapılış tarihleri verilmektedir;

ƒ Ağa Cami( XV. yy.) Beyazıt

ƒ Arpacı ( Bursa Tekkesi) Mescidi (XV. yy.) Bahçekapı ƒ Akşemsettin Cami (XV. yy.) Karagümrük

ƒ Bab-ı Ali Mescidi (XV. yy.) Cağaloğlu

ƒ Babüssaade Ağası (Horhor) Cami ( 1506) Üsküdar ƒ Behruz Ağa (Has Odabaşı) Cami (1555) Beşiktaş

ƒ Bezirganbaşı (Ramazan Efendi) Cami (1585) Kocamustafapaşa ƒ Caferağa (Yusuffakih) Mescidi (XV. yy.) Topkapı

ƒ Defterdar (Nazlımahmud Efendi) Cami(1541) Eyüp ƒ Eyüp Sultan Cami (1458) Eyüp

ƒ Fenayi Tekkesi Mescidi (1714) Üsküdar

ƒ Gülşeni (Helvacı) Tekkesi Mescidi (1622) Şehremini ƒ Hacı Evhad (Hacıvat) Cami (1575) Yedikule

ƒ Hekimoğlu Ali Paşa Cami (1734) Fatih ƒ Hırka-i Şerif Cami (1851) Karagümrük

ƒ Hüdayi (Aziz Mahmut Efendi Tekkesi) Cami (1598) Üsküdar ƒ Karacaahmet (Hafız Ahmed Paşa) Cami (1855) Üsküdar ƒ Kısıklı Mescidi (XVI. yy.) Üsküdar

ƒ Küçük Ayasofya Cami (1505) Kocamustafapaşa ƒ Merkez Efendi Tekkesi Mescidi (1515) Merkez Efendi ƒ Sirkeci (Zincirlikuyu) Mescidi (XVII. yy.)

ƒ Şepsefa (Şeyh) Cami (XVI. yy.) Üsküdar (İ.K.S.A.1983:1738) 4.2 Cami İle İlgili Bilgiler

Cami; Müslümanların içinde topluca namaz kıldıkları yapıdır. Kuran-ı Kerim’de ve hadis-i şeriflerde mescit sözcüğü geçmektedir. Cami sözcüğü Osmanlıca’ya özgüdür. Türkiye dışındaki İslam ülkelerinde namaz kılınan yere mescit denilir. (A.B.A,1992:276)

Camiler; islamiyetin icaplarını, emir ve yasaklarını öğretmek ve bunlara uyulmasını sağlamak için kullanılır. Osmanlılar zamanında yapılan camiler üç ana bölümden oluşur. Bunlar; dış avlu, iç avlu, caminin içi(sahın)dir. (Y.R.A:1993:270)

Bir kentteki ana ibadet yapısına ‘Ulu Cami’, sultanlar tarafından yaptırılanlara da ‘Selâtin Camisi’ denilir. (A.B.A,1992:276)

Selçuklular zamanında Ulu camiler; Osmanlılarda selatin camileri dikkat çeken yapılardır. Büyük camiler, etrafında medrese, mektep, aşhane, hastane gibi yapılarla birer imaret (külliye)dir.

İslam toplumun caminin ilk işlevi, ibadet yeri olmasıdır. Müslümanların en az haftada bir kez bir araya gelip birbirleri ile tanıştıkları, görüştükleri ve sorunlarını tartıştıkları yer olarak, cami toplumsal bir işlev de görmektedir. Caminin başka özelliği de eğitim ve öğretim merkezi olmasıdır. Zamanla ibadet dışındaki işlerin ve devlet hizmetlerinin örgütlenmesi sonucunda, önceden caminin karşıladığı ayrı ayrı işlevleri yerine getirecek çeşitli yapı türleri ortaya çıkmıştır. Bu yapıların cami çevresinde toplanması ile külliyeler oluşmuştur. Cami, medrese ve türbeden oluşan küçük külliyeler oluşmuştur. Cami, medrese ve türbeden oluşan küçük külliyeler dışında büyük külliyeler de kurulmuştur. Sıbyan mektebi( Küçük çocuklar için okul), medreseler, darü’l-hüffaz ( hafız okulu) ve darü’l-hadis (üst düzeyde medrese), imaret (aşevi), darü’ş-şifa (hastane), bimarhane (akıl hastanesi), darü’l-mesakin (yoksullar evi), çeşme, hamam, sebil gibi toplumsal yardım ve hizmet yapıları bulunur. (A.B.A,1992:276)

Osmanlı Devletinde bir cami inşaatı büyük bir camide şu seyri izlerdi: Mimarlar, caminin planını çizer, ölçüleri çıkarır ve çamur veya tahta bir maketini çıkarıp padişaha sunardı. (Arseven, 1955: 747)

Müslümanların en önemli dinsel yapısı olan cami, İslam dininin gereklerine göre biçimlenmiştir. Revak denilen birbirine kemerle bağlı sütunlardan oluşan ve üstü bir sıra kubbeyle örtülü bir galeri bu iç avlunun içini dört yandan çevirir. Avlunun ortasında abdest muslukları ve su haznesinden oluşan bir şadırvan vardır. Camiye giriş cephesi boyunca uzanan revak, son cemaat yeri adını taşır ve çoğunlukla diğer revaklardan yüksek olduğu gibi biçimsel açıdan da farklıdır. Namaza geç gelenler ya da kalabalık nedeniyle içeride namaz kılamayanlar için düşünülmüştür. Son cemaat yerinin simetri ekseni üzerindeki cümle kapısından geçilerek sahın denilen kapalı ibadet mekânına girilir. Cami kütlesi Mekke’deki Kâbe’ye yönlendirilir. Kıble duvarının ortasında namaz sırasında cemaatin hep birlikte hareket etmesini sağlayan imamın durduğu mihrap nişi bulunur. Mihrap önü, cami tabanından biraz yüksektir. Buraya mihrap sekisi denir. Hutbe okumak ya da topluluğa hitap etmek için çıkılan merdivenli yüksek kürsü olan minber, mihrabın sağında yer alır. Birkaç basamakla çıkılan vaaz kürsüsü ise mihraba göre soldadır. Camiye gelen hükümdarın ayrı namaz kıldıkları yer, caminin güneydoğu köşesine alınmış ve hünkâr mahfili diye adlandırılmıştır. XIX. yüzyılda Osmanlı camilerindeki son cemaat yerine bir de iki katlı hünkâr dairesi eklenerek geleneksel görüntü değiştirilmiştir. Camide arkada, bazen de merdivenle çıkılan bir ara kat biçiminde kadınlara ayrılan özel namaz kılma yerine ‘kadınlar mahfili’, müezzinlerin toplandığı ve ayaklar üstünde yükseltilmiş yere de ‘müezzin mahfili’ denir. Müminleri namaza çağırmak için müezzinlerin üstüne çıktığı yüksekçe yer, zamanla minare denen kule görünüşlü bir yapıya dönüşmüştür. Ezan minarenin şerefesinde okunur. (A.B.A,1992:276)

Yeryüzünde yapılan ilk ibadet yeri Mekke’de bulunan Kabe’dir. Buraya Mescid- i Haram’da denir. Kabe ilk olarak Hz. Adem tarafından yapılmıştır. Müslümanların önemli mabedi olan Mescid-i Aksa Hz.Süleyman’ın hükümdarlığı zamanında yaptırılmıştır. İlk cami Hz. Muhammed’in hicret sırasında birkaç hafta konakladığı Medine yakınında yaptırdığı Kuba Mescidi’dir. (Y.R.A:1993:273)

Çoğu cami avlusunda kıble duvarının önüne gelen yerde hazire denen bir mezarlık bölümü vardır. Camiyi yaptıran kişi ve yakınlarının mezarı ve türbesi bulunur. Cenaze namazı kılınırken, üstünde tabutun durduğu musalla taşı da dış avlu da bulunur. (A.B.A,1992:276)