Seferler Sonucunda Yayınlanan Eserler

Almanlar Turfan seferleri sırasında külliyatlı miktarda eseri gün ışığına çıkartmış ve ülkelerine götürerek koruma altına almışlardır. Bunların içinde, fresk, resim, thanka, heykel, rölyef gibi güzel sanatlara ait eserlerin yanısıra edebi, dini, hukuki ve özel yazılı belgeler gibi eserler de bulunmaktadır. Xinjiang’da yapılan araştırma gezilerinde diğer ülkelerin de topladığı eserler akademik camiada öylesine büyük bir etki yaratmıştır ki elde edilen eserler baz alınarak yapılan çalışmalar Uygur dili, edebiyatı, Buddhist ve Maniheist kültürü hakkında büyük bir sayfa açmıştır. Ülkemizde ise daha erken dönemlerden itibaren özellikle dil ile ilgili eserlerin üzerinde çalışılmaya başlanmıştır. Bu eserlerin içinde en önemli olan ve en çok çalışılan Altun Yaruk Sudur’dur.

Altun Yaruk Sudur Turfan Ekspedisyonları sırasında bulunmuş en önemli eserlerden olup Çince’den Beşbalıklı Şingko Şeli Tutung tarafından Uygurca’ya çevrilmiştir. Mahāyāna Budizmi’ne ait bir sūtra olan ve Türk Budizmi’ni anlama noktasında bize büyük katkı sağlayan bu eser, içeriğindeki Uygurca dil malzemesiyle de eşsiz bir hazine niteliğindedir. Uygurca çevirinin biri St. Petersburg yazması ve diğeri ise Berlin’deki nüshadır. Altun Yaruk’un mevcut en sağlam ve tam yazması St. Petersburg nüshası olarak kabul edilir.Altun Yaruk’un Berlin nüshası ise Almanya’da Berlin’deki koleksiyonda korunmaktadır. Altun Yaruk Budizm’in felsefesini, temellerini, Buda’nın hayat hikâyesi ve vaazlarını kapsar. Bu eser hakkında dünyada ve ülkemizde şimdiye kadar birçok kitap, makale ve bildiri yayımlanmıştır.

Simone–Christiane Raschmann adlı bilimadamı, Altun Yaruk Sudur’un Berlin versiyonundaki fragmanlarının tümünü kataloglamayı başarmış ve üç ciltlik çalışma gerçekleştirmiştir. Raschmann ve Altun Yaruk Sudur’un Berlin versiyonundaki bütün fragmanlarını yani 1075 fragmanı tanımlayıp 841 yaprağı birleştirmiştir. Sonuç olarak, Altun Yaruk Sudur’un Berlin versiyonunda birbirinden farklı 70’ten fazla yazma olduğunu tespit etmiştir. Bununla birlikte, fragmanların

niteliğiyle de ilgili önemli tespitler yapılmıştır. Ayrıca, 172 fragman I. Turfan Keşif Gezisi’nde, 498 fragman II. Turfan Keşif Gezisi’nde, 358 fragman da III. Turfan Keşif Gezisi’nde ele geçirilmiştir. 107 fragmanın isenerede bulunduğu belli değildir211_.

Albert Grünwedel’in Yazdığı Turfan Seferiyle İlgili Kitaplar

1. Bericht über archäologische Forschungen in Turfan und Umgebung (Nov. 1902-Febr.1903). Bulletin de l'Association internationale pour l'exploration historique, archeologique, linguistique et ethnographique de l'Asie Centrale et de l'Extreme- Orient, publie par le Comite Russe.3 [April] 1904, 18-25.

2. Kratkija zametki î buddijskom iskusstve v Turfane. Zapiski vostoänago otdelenija Imp. Russk. archeol. obscestva. 18.1907/08,068-073

3. Herr Grünwedel hält alsdann einen Vortrag mit Lichtbildern über: Die archäologischen Ergebnisse der dritten Turfan-Expedition. Zeitschrift für Ethnologie.41.1909,891 -916, 22

4. Altbuddhistische Kultstätten in Chinesisch Turkistan. Bericht über archäologische Arbeiten von 1906 bis 1907 bei Kuca, QaraSahr und in der Oase Turfan. Von Albert Grünwedel. Mit 1 Tafel und 678 Fig. Herausgegeben mit Unterstützung des Baeßler-Instituts in Berlin. Berlin: Georg Reimer 1912. 370 S. 1 Farbtaf. 4 review: Ostasiatische Zeitschrift 1.1912/13,479-482 (J. Strzygowski)

5. “Handschriftliche uigurische Urkunden aus Turfan”, (Tûrân [1918], s. 449-460)

6. “Kurze Einführung in die uigurische Schriftkunde”, (SOS, XXII [1919], s. 93-109).

Turfan’a giden araştırma heyetinin son üç dönemine katılan Albert von Le Coq elde edilen çok sayıda değerli el yazması ile çeşitli duvar resimleri, pişmiş toprak, tahta ve bronzdan yapılmış heykel, tekstil ürünlerinden oluşan arkeolojik buluntuları

211 _{Erdem UÇAR, “Altun Yaruk Sudur Üzerine Yapılan Çalışmalar Hakkında Açıklamalı Bir Kaynakça}

Almanya’ya götürmüştür. Eski bir Mani kütüphanesi kalıntıları arasında bulduğu yazmalar Maniheizm ile ilgili ilk elden ve en geniş bilgileri ihtiva eder. Uyguroloji’nin kurucuları arasında sayılan Albert von Le Coq bunlardan bir kısmını kendisi neşretmiş, pek çoğu daha sonraki araştırmacılar tarafından tasnif edilerek kısmen yayımlanmıştır212_{.Bu seferlerde elde edilen yazmalardan bazıları Le Coq’un yanı sıra,}

F. W. K. MÜLLER, W. BANG, A. Von GABAİN ve R. R. ARAT tarafından çalışılmış ve yayımlanmıştır. Uygurca alanındaki gelişmeler tüm bu kazılar ve keşifler ve incelemeler sonucunda olmuştur. Uygurca alanındaki çalışmaların yapılmasında emeği olanların başında Albert von LE COQ gelmektedir. Le Coq’un hazırladığı bazı eserleri şunlardır213_:

Albert Von Le Coq’un Yazdığı Turfan Seferiyle İlgili Kitaplar

1. Sprichwörter und Lieder aus der Gegend von Turfan. (Leipzig 1910, Baessler-Arşivi)

2. Chotscho

3. Faksimile-Wiedergaben der wichtigeren Funde der ersten Königlich Preussischen Expedition 1904-1906 nach Turfan in Ost-Turkestan (Berlin 1913; Graz 1979).

4. Volkskundliches aus Ostturkistan (Berlin 1916).

5. Osttürkische Gedichte und Erzählungen (Budapest 1919; KSz., XVIII [1918-1919]).

6. Osttürkische Namenliste mit Erklärungsversuch (Stockholm 1922)

7. Die Buddistische Spätantike in Mittelasien (I-VII, Berlin 1922-1933; Graz 1973-1975). Turfan gezilerinde elde edilen buluntuların yayımlandığı hacimli bir eserdir.

8. Auf Hellas Spuren in Ostturkistan: Berichte und Abenteuer der II. Und III. Deutschen Turfan-Expedition (Leipzig 1926; Graz 1974). Eser “Buried Treasures of Chinese Turkestan: An Account of the Activities and Adventures of the Second and

212 _{Hilal GÖRGÜN, “Alber Von Le COq” Maddesi, TDV, İslam Ansiklopedisi, C. XXVII, 2003, s.}

118-119.

Third German Turfan Expeditions (London 1928; Oxford 1985)” başlığıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir.

9. Von Land und Leuten in Ostturkistan: Berichte und Abenteuer der 4. deutschen Turfan-Expedition (Leipzig 1928, 1982).

Albert Von Le Coq’un Yazdığı Turfan Seferiyle İlgili Makaleler

1. “Ein manichäisch-uigurisches Fragment aus Idiqut-Schahri”, (SBPAW, [1908], s. 398-414)

2. “Köktürkisches aus Turfan”, (SBPAW, [1909], s. 1047-1061)

3. “Ein christliches und ein manichäisches Manuskriptfragment in türkischer Sprache aus Turfan (Chinesisch-Turkistan)”, (SBPAW, [1909], s. 1202-1218)

4. “Türkische Manichaica aus Chotscho”, I-III, (Abhandlungen der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse [1911, 1919/3, 1922/2])

5. “Ein manichäisches Buchfragment aus Chotscho”, (Festschrift für V. Thomsen, Leipzig 1912, s. 145-154).

III. BÖLÜM

ÇEŞİTLİ ÜLKELER TARAFINDAN YAPILAN XİNJİANG EKSPEDİSYONLARI

3.1. İNGİLİZLERİN XİNJİANG SEFERİ