Taiping Tianguo isyanı, Çin tarihindeki en büyük isyanlardan birisidir. Bu isyan 20 milyondan fazla kişinin ölümüne sebep olmuş ve Qing Hanedanlığı’nın yıkılış sürecini başlatmıştır. İsyan 1848 yılında, Hunan eyaletinde ve güneyde bulunan Guangxi’de başlamıştır. Bu isyan gizli dernekler tarafından çok iyi organize edilmiştir. İsyanın amacının iki odak noktası vardır: birincisi Çin muhacirlerinin yerliler üzerinde artan tazyikiyle ilgiliydi; ikincisi ise Avrupalıların tesiriyle şekillenmiştir. İsyancıların önderi, etrafına fakir köylüleri toplayan Hong Xiuquan 洪秀全 adında bir adamdı. Hong Xiuquan, misyonerler vasıtasıyla Hıristiyanlığı öğrenmiş, şimdi Hıristiyan görüşüyle eski Çin görüşlerini karıştırarak kendi taraftarlarını topluyordu. Kurduğu bu devlete de “Taiping Tianguo” yani “En yüksek sükûn” adını verdi. Sosyal mahiyeti olan bu hareket, köylüler arasında bir ilgi gördü. Hong Xiuquan toprakları yeniden dağıttı, memurları, yabancıları ve Mançuları kovdu. 1853 yılında, önemli merkezi şehirlerden Tianjing 天津’i ele geçirdi ve burayı başkent yaptı26. İşte tam bu sırada
Mançu Hanedanlığı İngilizlerle iş birliğine gitti. Çünkü hareket başarı kazanırsa hem kendileri yok olacak, hem de İngilizler zararlı çıkacaktı. 1856 yılından sonra bu hareket çöküş süresine girdi. İngiliz generaliCharles George Gordon (1833–1885)27
Long sefere çıkmasını fırsat bilen İmparatoriçe bu müslüman kızı öldürtmüştür. Qian Long buna çok üzülmüştür. 1796 yılında 60 yıllık hükümdarlığı ardından tahtı oğluna bırakmıştır. Qing Hanedanlığı 100 yıl kadar daha sürdükten sonra, diğer hanedanlıklar gibi çökmüştür. Bazı efsanelerde Qian Long’un âşık olduğu kadının Dilşad Hatun olduğu bildirilmektedir. Efsaneye göre; Dilşad Hatun’un kocası Hoca Cihan, Qing Hükümeti tarafından öldürtülür. Bu durumu bilmeyen Dilşad Hatun da Pekin’e gider ve durumu öğrendikten sonra intikam peşine düşer. Qian Long onu çok sevse bile Dilşad Hatun imparatorun yanına gelmesine bile izin vermez. Ama sonunda bu hatun intikam alamadan impatratoriçe tarafından öldürtülür. Bkz: Fatma Ecem CEYLAN, “Çin Sarayında Bir Uygur Cariye: İparhan”,
Toroslardan Tanrı Dağlarına Genel Türk Tarihi Araştırmalarına Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu 75. Yaş Armağanı, İstanbul 2017, s. 252.)
26 Wolfram EBERHARD, Çin Tarihi, TTK Basımevi, Ankara 1987, s. 319-320.
27 General Gordon bu görevden bir süre sonra 1874’te ilk defa Sudan’ın Ekvator bölgesine vali tayin
edild. 1876’da görevini bıraktı ancak hemen ardından 1877’de Mısır’ın Sudan genel valiliğine getirildi. Üç yıl sonra sağlığının bozulması üzerine 1880’de görevinden ayrılarak İngiltere’ye döndü. 1884’te İmam Muhammed Ahmed el-Mehdî, 50.000 kişilik bir ordu ile Sudan’ın kurtuluş savaşını başlattığında Gordon (Paşa) tekrar genel valiliğe getirildi. Önce Sudan halkının Mehdî’nin etrafında bu kadar fazla toplanabileceğine ve kendi emrindeki Sudan asıllı askerlerin karşı tarafa geçeceğine inanmıyordu. Daha sonra şehri elinde tutamayacağını anladı; ancak burası Mısır için büyük önem taşıdığından ve idaresi altındaki 20.000 Mısır askeriyle 10.000’den fazla Sudanlı hıristiyan ve 30.000 Mısırlı sivil halkın geleceği kendisine bağlı olduğundan bırakmak istemedi ve bizzat savaşa katıldı. Bu kadar kalabalık nüfusu Hartum’dan boşaltabilmek için yüzlerce gemi ve binlerce deve lâzımdı; ayrıca İngiltere ve Mısır da onu orada tutmak istiyordu. Emrinde 7000-8000 civarında iki alay düzenli askerle başıbozuklar bulunuyordu. Birinci alaydaki askerlerin tamamı ile subayların çoğu Sudan yerlilerindendi ve ilk silâh
İmparatorluk silahlı kuvvetlerinin başına geçirildi. Taiping ayaklanması önemli ölçüde İngiliz yardımı ile 1864 yılında kanlı bir şekilde Hong Xiuquan’nın öldürülmesi ile bastırıldı. İngiliz yardımı alınmasaydı muhtemel ki isyan başarı kazanacaktı28.
Taiping Tianguo Devleti ilk kurulduğu sıralarda başarı sağlasa da daha sonra kaybeden taraf oldu. Bu büyük isyanın başarısız olmasının sebeplerinden biri ise askerlerin davaya bağlanmalarını sağlayan dini duyguların fazla etkisi altında kalmalarıdır. Askerler Tanrının kendisini koruyacağına inanarak, savaş için gerekli olan hiç bir strateji belirlemediler. Bu karşı tarafa zaman ve fırsat kazandırdı. Başarısız olmalarının bir diğer nedeni ise; kendi içlerinde yaşanan taht kavgalarıydı. Bu topluluğu Hong Xiuquan kurmuş olsa bile, ondan daha iyi liderlik yapabileceğine inanan başka kişiler de vardı. Hong Xiuquan’ın kendi akrabalarına daha yüksek mevkiler vermesi, bu kişileri daha çok sinirlendirdi. Bu yüzden onlar kendi aralarında taht kavgası yaparken, karşı taraf savaş hazırlıklarıyla meşguldü29. Başarısızlığa
götüren bir diğer sebep ise Tainjing’i ele geçirdikten sonra, askerlerin bir rahatlığa girmesi ve savaş bitmiş ve onlar kazanmış gibi davranıp, düşman tarafına kendilerine saldırma fırsatını vermesiydi. Onlar Tianjing’i aldıktan sonra, yeme-içme gibi problemleri kalmamıştı. O yüzden eskisi gibi mücadele etmiyorlardı. Başarısız olmalarının başka bir sebebi ise topluluğun içinde, harekete yön verecek bilim adamlarının olmamasıydı. 1853 yılında, Hong Xiuquan Hunan’a geldiği zaman, Zuo
bırakanlar bunlar oldu; diğer alaydakiler ise daha çok Mısırlı askerlerdi. Hartum 26 Ocak 1885’te düştü. Gordon Paşa aynı gece öldürüldü. Hasan Mekki Muhammed AHMED “Hartum”, TDV İslam
Ansiklopedisi, C. XVI, 1997, s. 251-253.
28Ahmet MUMCU, “ Çin Meselesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XVII, S. 1-4,
Ankara 1961, s. 278-279.
29 Jiaming YU 于家明, Cuixia Ren 任翠霞, “Taiping Tiangyo Shibai de Yuanyin Tanxi”太平天国失
Zongtang onunla görüşmeye gitmiş, ancak Hong Xiuquan onun verdiği fikirleri dinlemek istememişti. Bunun gibi okumuş insanlara itibar vermemesi ve düşman generallerinin bilime önem vermesi ve güçlü olması yenilgiye sebep olmuştu30. O
dönemde Afyon Savaşları sebebiyle batılı güçler tarafından hırpalanan feodal Qing Hanedanlığı, halkın tarihe bu başkaldırısıyla birlikte yıkılma yolunda büyük bir darbe daha almıştır.