‹flletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet al›mlar›ndan kaynakla-nan senetsiz borçlar “320.Sat›c›lar” hesab›nda izlenir. Esas faaliyetlerle ilgili olarak ham madde-malzeme, ticari mal ya da hizmet kredili olarak sat›n al›nd›¤›nda ifllet-menin sat›c›ya borcu do¤ar ve Sat›c›lar ana hesab›n›n alacak taraf›na kaydedilir.
Sat›c›ya olan borç ödendikçe Sat›c›lar ana hesab›n›n borç taraf›na kay›t yap›l›r. Sa-t›c›lar ana hesab› pasif karakterli bir hesap oldu¤u için alacak kalan› verir ve bu ka-lan iflletmenin sat›c›lara ödemesi gereken büyüklü¤ü ifade eder.
‹flletmenin esas faaliyet konusu d›fl›ndaki kredili al›mlar› nedeniyle do¤an k›sa vadeli se-netsiz borçlar› “336.Di¤er Çeflitli Borçlar” Hesab›nda izlenir.
Bir ana hesap olan (büyük defter hesab›) Sat›c›lar Hesab›, iflletmenin esas faali-yetleri ile ilgili olarak yap›lan kredili al›fllar›ndan do¤an tüm senetsiz borçlar›n›
gösterir. Her bir sat›c›ya olan borç büyüklü¤ünün ayr› ayr› izlenebilmesi için yar-d›mc› hesaplara (tali hesap, alt hesap) gereksinim vard›r. Yaryar-d›mc› hesaplar›n olufl-turulmas› iflletmenin gereksinimine göre iflletme taraf›ndan serbestçe belirlenir. Bu hesaplar al›nan mal ya da hizmetin türüne, alacakl›n›n (sat›c›) bulundu¤u co¤rafi bölgeye vb. göre bölümlenebilir. Örne¤in, iflletmenin A, B ve C gibi üç iflletmeden k›sa vadeli olarak al›fl yapt›¤›n› ve durumu sat›c› iflletme baz›nda izlemeyi tercih et-ti¤ini varsayarsak yard›mc› hesaplar afla¤›daki gibi belirlenebilir;
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Senetsiz borcun do¤mas› ile Sat›c›lar Hesab›na alacak;
borcun ödenmesi hâlinde ise Sat›c›lar Hesab›na borç kayd› yap›l›r. Hesap alacak kalan› verir ve bilançonun pasifinde raporlan›r.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
320 SATICILAR HESABI 320.00 A ‹flletmesi Hs.
320.01 B ‹flletmesi Hs.
320.02 C ‹flletmesi Hs.
Her bir Sat›c›ya iliflkin durum, ilgili yard›mc› hesaplarda izlenir ve bildi¤iniz gi-bi yard›mc› hesaplar ilgili ana hesapla ayn› paralelde çal›fl›r. Yevmiye defterinde yard›mc› hesaplara yap›lan kay›tlarda yard›mc› defterlerde ilgili hesaplara aktar›la-rak her bir sat›c›ya iliflkin borcun büyüklü¤ü izlenebilir.
‹flletme, 1 A¤ustos 2012 tarihinde A ‹flletmesinden T5.000’ye 31 gün vadeli olarak mal sat›n alm›flt›r. Al›fl ifllemine iliflkin KDV oran› %18 olup KDV bedeli de vade ta-rihinde ödenecektir.
‹flleme iliflkin al›fl kayd›:
BÜYÜK DEFTER: YARDIMCI DEFTER:
Bildi¤iniz gibi yevmiye defterine yap›lan tüm kay›tlar büyük defterde ve yar-d›mc› defterlerde yer alan hesaplara aktar›l›r. Fakat biz burada sadece konumuzla ilgili olarak borçlarla ilgili hesaplar› aktarmay› göstermekle yetinece¤iz.
‹flletme 29 Kas›m 2012 tarihinde kendi faaliyetlerinde kullanmak üzere A ‹flletmesinden T3.000’ye bir bilgisayar sat›n alm›flt›r. %18 KDV ve al›fl bedeli bir ay sonra ödenecektir.
Al›fl kayd›n› yap›n›z.
‹flletme, Sat›c› A ‹flletmesine olan borcunu 31 A¤ustos 2012 tarihinde nakden öde-mifltir.
Borcun ödenmesi kayd›:
Ö R N E K
320 SATICILAR HS.
5.900 320.00 (A) İşletmesi Hs.
5.900
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
1
Ö R N E K01.08.2012
153 TİCARİ MALLAR HS. 5.000
191 İNDİRİLECEK KDV HS. 900
320 SATICILAR HS. 5.900
320.00 (A) İşletmesi Hesabı
31.08.2012
320 SATICILAR HS. 5.900
320.00 (A) İşletmesi Hesabı
100 KASA HS. 5.900
BÜYÜK DEFTER: YARDIMCI DEFTER:
Sat›c› A ‹flletmesine olan borcun ödenmesinden sonra yard›mc› hesap ve Sat›-c›lar Hesab› kalan vermemektedir. Çünkü bu örne¤imizde iflletme Sat›c› A’ya olan borcunun tamam›n› ödemifl ve baflka bir sat›c›ya da borcu yoktur.
Türkiye Muhasebe Standartlar›na göre iflletmenin sat›n ald›¤› ticari mal› peflin fi-yat› (cari nakit al›fl fifi-yat›) üzerinden kaydederken peflin fifi-yat› ile vadeli tutar ara-s›ndaki vade fark›n› finansman unsuru olarak kabul etmesi gerekti¤ini belirtmifltik.
Vade fark›n› al›fl›n maliyetine yans›tmay›p finansman›n yap›ld›¤› döneme yayarak faiz gideri (vade fark› gideri) olarak muhasebelefltirmelidir. Ancak yukar›daki ör-nekte oldu¤u gibi her zaman vade fark›n›n ayr›flt›r›lmas› gerekli olmayabilir. Bu ay-r›flt›rma iflleminin yap›lmas› için belirlenen vadeli fiyat içinde gizli bir finansman ifl-leminin gömülü olmas› gerekir. Yukar›daki örnekte vade fark›n›n önemli bir tutar-da olmad›¤› varsay›lm›fl ve al›fl ifllemi mevcut uygulamaya göre (Muhasebe Sistemi Uygulama Tebli¤i ve VUK’a göre) kayda al›nm›flt›r. Vade fark› önemli bir tutarday-sa di¤er bir ifade ile vadeli fiyat›n içinde gizli bir finansman ifllemi söz konusu ise vade fark› maliyete dahil edilmeyerek ayr›flt›r›lmal›d›r.
‹flletme, 1 Eylül 2012 tarihinde B ‹flletmesinden peflin fiyat› T10.000 olan mal› 2 ay vadeli olarak T12.000’ye sat›n alm›flt›r. Al›fl ifllemine iliflkin KDV oran› %18 olup KDV bedeli nakden ödenmifltir.
‹flleme iliflkin al›fl kayd›:
BÜYÜK DEFTER:
YARDIMCI DEFTER:
‹flletme ticari mallar› peflin alm›fl olsayd› mallar›n maliyeti T10.000 olacakt›. Mal-lar›n kredili al›nmas› sat›c›lar taraf›ndan iflletmeye sa¤lanan bir finansman kayna¤›
oldu¤una göre peflin al›fl fiyat› ile vadeli al›fl fiyat› aras›ndaki fark da finansman›n 320 SATICILAR HS.
5.900 5.900 320.00 (A) İşletmesi Hs.
5.900 5.900
Ö R N E K
153 TİCARİ MALLAR HS.
10.000 320.00 SATICILAR HS.
12.000
325 ERTELENMİŞ TİCARİ BORÇLAR VADE FARKI HS.
2.000
321.01 (B) İşletmesi Hs.
12.000 01.09.2012
153 TİCARİ MALLAR HS. 10.000
325 ERTELENMİŞ TİCARİ BORÇLAR VADE 2.000
FARKI HS.
-Ertelenmiş Vade Farkı Giderleri
191 İNDİRİLECEK KDV HS. 2.160
320 SATICILAR HS. 12.000
320.01 (B) İşletmesi Hesabı
100 KASA HS. 2.160
maliyetidir. Bu nedenle vade fark›, finansman›n sa¤land›¤› süreye yans›t›lmas› ge-reken bir finansman gideri olarak kayda al›nmal›d›r. Ancak vade fark›n›n tamam›
al›fl tarihinde henüz gider niteli¤ini tafl›mamaktad›r. An›msayaca¤›n›z gibi finans-man gideri zafinans-man›n geçmesine ba¤l› olarak gerçekleflecektir. Bu nedenle vade far-k›n›, al›fl kayd› yap›l›rken do¤rudan finansman giderleri hesab›na kaydetmek yeri-ne finansman gideri gerçekleflinceye kadar ertelenmek üzere Ertelenmifl Ticari Borçlar Vade Fark› hesab›n›n borcuna kaydederiz.
‹flletme bilgisayar al›m sat›m› yapmaktad›r. 18 Ekim 2012 tarihinde A ‹flletmesinden peflin fiyat› T2.700 olan bilgisayarlardan tanesi T3.000’ye 5 adet sat›n alm›flt›r. Al›fl bedelini 2 ay sonra ödeyecektir. %18 KDV ise nakden ödenmifltir. Al›fl kayd›n› yap›n›z.
Dönem sonlar›nda ise etkin faiz yöntemine göre hesaplanan faiz gideri (vade far-k› gideri) Ertelenmifl Ticari Borçlar Vade Farfar-k› hesab›ndan “Finansman Giderleri” he-sab›na aktar›larak döneme ait finansman unsurunun dönemin kâr veya zarar›na yan-s›t›lmas› ve ticari borcun itfa edilmifl maliyet bedeli ile raporlanmas› sa¤lan›r.
Faiz giderinin dönemlere da¤›t›lmas› ve ticari borcun dönem sonundaki itfa edilmifl mali-yet bedelinin belirlenmesi için etkin faiz oran› yönteminden yararlan›l›r. Ticari borç nede-niyle 2 ay sonra gerçekleflecek nakit ak›fllar›n› (T12.000) borcun ilk muhasebelefltirmede-ki peflin de¤eri olan T10.000’ye iskonto eden etmuhasebelefltirmede-kin faiz oran› % 9,54’tür. Etmuhasebelefltirmede-kin faiz oran›
flu eflitlik çözülerek hesaplan›r:
10.000 = 12.000 / (1 + i)2 (1 + i)2= 12.000 / 10.000
i = (12.000 / 10.000)1/2- 1 = 0,0954 = %9,54
Her dönem sonunda o döneme ait vade fark› gideri, borcun dönem bafl› itfa edilmifl maliyet bedeli ile etkin faiz oran›n›n çarp›lmas›yla hesaplan›r. Örne¤imiz-de Eylül ay› sonunda Eylül dönemine iliflkin finansman giÖrne¤imiz-deri büyüklü¤ü T955 li-rad›r (10.000 × %9,54). Ekim ay› finansman gideri ise T1.045’dir (10.955 × %9.54).
‹flletme, Sat›c› B ‹flletmesine olan borcunu 1 Kas›m 2012 tarihinde nakden ödemifltir.
Borcun ödenmesi kayd›:
BÜYÜK DEFTER: YARDIMCI DEFTER:
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
12.000 12.000 320.01 (B) İşletmesi Hs.
12.000 12.000
01.11.2012
320 SATICILAR HS. 12.000
320.01 (B) İşletmesi Hesabı
100 KASA HS. 12.000
Örne¤imizde borca iliflkin ertelenmifl ticari borç vade fark›, Eylül ve Ekim dönemlerine iliflkin finansman gideri olarak dönem sonu ifllemleri s›ras›nda afla¤›daki gibi kaydedil-mifltir:
Ertelenmifl ticari borç vade fark› hesab›, borcun vade tarihinde kapanm›flt›r.
Sat›c›lar Hesab›nda izlenen senetsiz ticari borca iliflkin temel kay›t esaslar›n› ö¤-renmifl bulunuyorsunuz. Sat›c›lar Hesab›’na dönem içinde kay›t yap›lmas›n› gerek-tiren de¤iflik ifllemler de söz konusu olacakt›r. Örne¤in, iflletme kredili olarak
ald›-¤› mallar›n bir k›sm›n› veya tamam›n› de¤iflik nedenlerle sat›c›ya iade edebilir (al›fl iadesi). Bu durumda iade tutar› kadar borcu azalaca¤› için Sat›c›lar Hesab›’n›n borç taraf›na kay›t yap›lacakt›r. Bazen sat›c› iflletmeler müflterilerine al›fl tarihinden son-ra indirim ya da iskonto yapabilirler (al›fl indirim veya iskontolar›). Borcun öden-mesinden önce gerçekleflen bu indirimler de sat›c›ya olan borcu azalt›r ve Sat›c›lar Hesab›’n›n borç taraf›nda izlenir.
‹flletme daha önceden kredili olarak ald›¤› T4.000’lik mal›n yar›s›n› bozuk ç›kt›¤› için sat›c› H ‹flletmesine iade etmifltir. (Al›fl ifllemi %18 KDV’ye tabidir). Al›fl iadesi kayd›n›
yap›n›z.
‹flletmeler Türk Paras› olarak kredili al›fl yapabilecekleri gibi yabanc› para cin-sinden de kredili al›fl yapabilirler. Bu durumda Sat›c›lara olan borç büyüklü¤ü, ifl-lem tarihindeki kur üzerinden Türk Liras›’na çevrilir ve kay›tlarda Türk Liras› ola-rak izlenir. E¤er iflletmenin yabanc› paral› borçlar› önemli düzeyde ise Sat›c›lar He-sab›’n›n alt hesaplar›n› yurt içi sat›c›lar ve yabanc› sat›c›lara borçlar fleklinde bö-lümleyebilir.
81
4. Ünite - Ticari Borçlar
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
325 ERTELENMİŞ TİCARİ BORÇLAR VADE FARKI HS.
(01.09.2012) 2.000 (30.09.2012) 955
(31.09.2012) 1.045
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
770 FİNANSMAN GİDERLERİ HS. 955
325 ERTELENMİŞ TİCARİ BORÇLAR 955
VADE FARKI HS.
-Ertelenmiş Vade Farkı Giderleri
31.10.2012
770 FİNANSMAN GİDERLERİ HS. 1.045
325 ERTELENMİŞ TİCARİ BORÇLAR 1.045
VADE FARKI HS.
-Ertelenmiş Vade Farkı Giderleri
‹flletme, 10 Ekim 2012 tarihinde Q ‹flletmesinden )20.000’luk mal sat›n alm›flt›r.
‹fllem tarihindeki döviz kuru 1)=T 2,30’dir. (KDV ihmal edilmifltir).
‹flleme iliflkin al›fl kayd›:
BÜYÜK DEFTER:
YARDIMCI DEFTER: