Gelir tablosunda yer alan gelirler afla¤›daki gibi s›ralanabilir:
60. BRÜT SATIfiLAR 600. YURT ‹Ç‹ SATIfiLAR 601. YURT DIfiI SATIfiLAR 602. D‹⁄ER GEL‹RLER
64. D‹⁄ER FAAL‹YETLERDEN OLA⁄AN GEL‹R VE KÂRLAR 640. ‹fiT‹RAKLERDEN TEMETTÜ GEL‹RLER‹
641. BA⁄LI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GEL‹RLER‹
642. FA‹Z GEL‹RLER‹
643. KOM‹SYON GEL‹RLER‹
644. KONUSU KALMAYAN KARfiILIKLAR 645. MENKUL KIYMET SATIfi KÂRLARI 646. KAMB‹YO KÂRLARI
647. REESKONT FA‹Z GEL‹RLER‹
648. ENFLASYON DÜZELTME KÂRLARI 649. D‹⁄ER OLA⁄AN GEL‹R VE KARLAR 67 OLA⁄AN DIfiI GEL‹R VE KÂRLAR*
671. ÖNCEK‹ DÖNEM GEL‹R VE KARLARI 679. D‹⁄ER OLA⁄AN DIfiI GEL‹R VE KÂRLAR
*Türkiye Muhasebe Standartlar›nda ola¤an/ola¤an d›fl› gelir ayr›m› yap›lma-maktad›r.
‹flletmelerin has›lat sa¤lamak için yapt›klar› ifllemlerin neler oldu¤u, gelirin
niteli-¤i, ne zaman kay›t alt›na al›nmas› gerekti¤i Türkiye Muhasebe Standartlar›nda aç›k-lanm›flt›r. Buna göre gelir afla¤›da s›ralanm›fl olan ifllem ve olaylardan kaynaklan›r:
• Mal sat›fllar›
• Hizmet sunumlar›
• ‹flletme varl›klar›n›n baflkalar› taraf›ndan kullan›lmas›ndan sa¤lanan faiz, isim hakk› ve temettüler.
Gelir yaln›zca iflletmenin kendi ad›na ald›¤› ve alaca¤› de¤erleri içermektedir. Üçüncü ki-fliler ad›na tahsil edilen sat›fl vergileri ve Katma De¤er Vergisi gibi tutarlar iflletmenin ge-liri de¤ildir.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ Ana faaliyet konusu ile ilgili ifllemler
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Mal sat›fl›nda, ancak afla¤›daki koflullar yerine getirildi¤inde mal sat›fl geliri el-de edilmifl say›lmaktad›r:
• ‹flletme mal›n mülkiyeti ile ilgili önemli riskleri ve yararlar› al›c›ya devretmifl-tir. Yani sat›fl konusu malda meydana gelecek zararlar veya yararlar art›k al›-c›ya aittir.
• ‹flletmenin sat›lan mallar üzerinde mülkiyetle ilgili yönetim hakk› ve kontro-lü kalmam›flt›r.
• Gelir tutar› ve bu gelirle efllefltirilecek maliyet tutar› güvenilir olarak belirle-nebilmektedir.
• ‹flleme iliflkin ekonomik yararlar›n iflletme taraf›ndan elde edilmesinin muh-temel olmas›.
Gelirler, al›nan veya al›nacak olan bedelin gerçe¤e uygun de¤eri ile kayda al›-n›r. Gerçe¤e uygun de¤er; bilgili ve istekli taraflar aras›nda, taraflar›n etki alt›nda olmad›klar› bir piyasada bir varl›¤›n el de¤ifltirebilece¤i fiyat ve yükümlülüklerin yerine getirilmesine esas teflkil edecek mebla¤ olarak tan›mlanmaktad›r.
Bilindi¤i gibi sat›fllar peflin veya vadeli olarak yap›labilmektedir. Sat›fl›n flekline ba¤l› olarak has›lata konu olan bedel afla¤›daki flekillerde gerçekleflebilir:
• Sat›fl karfl›l›¤› nakit veya nakit benzeri de¤er olarak al›n›yorsa (yani sat›fl›n peflin veya çek karfl›l›¤› yap›lm›fl olmas› durumunda) has›lat›n gerçe¤e uy-gun de¤eri al›nan nakit veya çek karfl›l›¤›d›r.
• Sat›fl›n vadeli yap›lmas› durumunda sat›fl gelirinin gerçe¤e uygun de¤eri va-de fark›ndan önceki tutard›r. Ancak sat›fl›n vava-de farks›z veya piyasa faiz oran›n›n alt›nda bir vade fark› eklenerek yap›lmas› durumunda sat›fl bedeli-nin gerçek de¤eri, sat›fl bedelibedeli-nin peflin de¤eridir. Sat›fl bedelibedeli-nin peflin
de-¤erinin hesaplanmas›nda afla¤›daki faiz oranlar›ndan biri kullan›l›r;
• Alacaklar›n bugünkü de¤erine indirgenmesinde kullan›lan benzer kredi de¤erlemesine sahip iflletmelerin faiz oran›,
• ‹lgili mal veya hizmetin sat›fl fiyat›n› peflin fiyat›na indirgeyen faiz oran›.
Sat›fl bedelinin nominal tutar› ile gerçe¤e uygun de¤eri aras›ndaki fark muhase-be standartlar›na göre faiz geliri olarak muhasemuhase-belefltirilir. Genel Muhasemuhase-be I der-sinden de hat›rlayaca¤›n›z gibi sat›fl gelirleri üzerinden al›nan vade farklar›, esas iti-bar›yla bir faiz geliridir. Bu nedenle vadeli sat›fllarda sat›fl bedeline eklenen vade farklar›n›n, sat›fl has›lat› olarak de¤il faiz geliri olarak muhasebelefltirilmesi gerekir.
Ancak vade fark›ndan kaynaklanan faiz gelirleri ertelenmifl gelirdir. Bu gelirlerin izlenmesinde “125. Ertelenmifl Ticari Alacak Vade Fark›” hesab› kullan›l›r.
‹flletme 1 Kas›m tarihinde peflin de¤eri T48.800 olan mal›, T50.000’ ya 6 ay vade-li olarak satm›flt›r. Bu sat›fltan vade fark› nedeniyle T1.200 faiz gevade-liri do¤mufltur.
Söz konusu sat›fl iflleminin kayd› afla¤›daki gibidir (KDV ihmal edilmifltir.):
Ö R N E K
1/11/20X0
120. ALICILAR HS 50.000
600.YURT İÇİ SATIŞLAR HS 48.800
125.ERTELENMİŞ TİCARİ ALACAKLAR
VADE FARKI HS. 1.200
Ertelenmiş vade farkı gelirleri /
Yukar›daki kay›ttan da görülece¤i gibi, Yurt içi Sat›fllar hesab›na sadece sat›fl›n peflin de¤eri kaydedilmektedir. Vade farklar› ise ayr› bir hesap olan “Ertelenmifl Ti-cari Alacaklar Vade Farklar›” hesab›nda gösterilmifltir. Ancak bu faiz gelirinin tama-m› 6 ayl›k vade fark›na iliflkindir. Yani faizin sadece 2 ayl›k k›stama-m› (Kas›m ve Ara-l›k) içinde bulunulan döneme aittir. Bu nedenle döneme ait olan ve hak kazan›lan T400’n›n [(1.200/6)*2], dönemin faiz gelirlerine aktar›lmas› gerekir. Bu ifllemler Dö-nem Sonu ‹fllemleri adl› kitab›n›z›n ilgili ünitesinde aç›klanm›flt›r.
Mal sat›fllar›na iliflkin has›lat›n belirlenmesinde iflletme taraf›ndan uygulanan ti-cari iskontolar ve miktar indirimlerinin de göz önünde bulundurulmas› gerekir.
Yani sat›fl s›ras›nda sat›fl bedeli olarak hesaplanan tutardan yap›lan iskontolar in-dirildikten sonraki k›s›m gelir olarak muhasebelefltirilmelidir. Örne¤in sat›fl fiyat›
T100 olan bir mal›n sat›fl›nda, müflterinin iflletmenin sürekli müflterisi olmas› ne-deniyle %3 indirim yap›lm›flsa sat›fl geliri T97 olacakt›r ve bu tutar üzerinden kay-dedilecektir.
Hizmet sunumu, belli bir zaman süresi içinde sözleflmeye ba¤lanm›fl hizmetle-rin yap›lmas›n› kapsar. Bu süre bir muhasebe dönemi kadar veya bu dönemden uzun veya k›sa olabilir. Gelir tablosunda yer alan hizmet gelirleri, tablonun ait ol-du¤u dönemle ilgili olmal›d›r.
Hizmet sözleflmelerinde hizmetin bafllamas› ile tamamlanmas› ayn› muhasebe döneminde gerçekleflirse sorun yoktur. Ancak hizmet sunumu birden fazla dö-nemde gerçekleflirse gelirin kayda al›nmas›nda genellikle k›smi tamamlanma yön-temi uygulan›r. Yani her bilanço döneminde, gerçekleflen hizmet miktar›na denk düflen k›s›m gelir kaydedilirken, bu gelirin gerçekleflmesi için katlan›lan maliyetler de hizmet maliyeti olarak kaydedilir. Böylece gelir tablosunda kâr veya zarar ta-mamlanma ölçüsünde yer al›r.
Bu durumda hizmet teslim bedelinin has›lat olarak kayda al›nabilmesi için
afla-¤›daki koflullar›n tamam›n›n varl›¤› gereklidir:
• Has›lat tutar›n›n güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi;
• ‹flleme iliflkin ekonomik yararlar›n iflletme taraf›ndan elde edilece¤inin muh-temel olmas›;
• Bilanço tarihi itibar›yla ifllemin tamamlanma düzeyinin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi;
• ‹fllem için katlan›lan maliyetler ile ifllemin tamamlanmas› için gereken mali-yetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.
Bir ifllemin tamamlanma düzeyi afla¤›daki yöntemlerle belirlenebilir:
• Yap›lan ifle iliflkin incelemeler.
• Bilanço tarihine kadar yap›lan hizmetlerin, verilecek toplam hizmetlere oran›
• ‹fllemin tahmini toplam maliyetleri içinde bugüne kadar katlan›lan maliyet-lerin oran›.
Bir iç mimarl›k iflletmesi T100.000’l›k dekorasyon ifline yönelik hizmet sözleflmesi yapm›flt›r. Dönem sonunda iflin %60 oran›nda tamamland›¤› ve bunun için T30.000 maliyete katland›¤› belirlenmifltir.
Bu iflleme iliflkin muhasebe kay›tlar› afla¤›daki gibi olacakt›r:
Ö R N E K
Yukar›daki örnekte de görüldü¤ü gibi hizmet bedelinin %60’› tamamlanm›fl ol-du¤u için bu orana denk gelen T60.000’l›k k›s›m gelir olarak kaydedilmifltir.
Faiz, ‹sim Hakk› ve Temettüler, iflletme varl›klar›n›n baflkalar› taraf›ndan kulla-n›lmas› nedeniyle ortaya ç›kan di¤er ola¤an gelir ve kâr unsurlar›d›r. Söz konusu gelir ve kârlar afla¤›daki durumlar›n gerçekleflmesi durumunda muhasebelefltiril-mektedirler:
• ‹fllemle ilgili ekonomik yararlardan iflletmenin yararlanmas›.
• Gelir tutar›n›n do¤ruya yak›n belirlenmesi.
Tahakkuk etmifl ancak ödenmemifl faizi içeren bir menkul k›ymetin al›nmas›
durumunda, faiz tahsilat›n›n edinme öncesi ve sonras› dönemlere ayr›lmas› gere-kir. Bu kapsamda sadece edinme sonras› k›s›m gelir olarak kaydedilir.
‹flletme faiz dönemi 1- Haziran -31 Aral›k, nominal bedeli T20.000 lira, %20 faiz oranl› ve 6 ayl›k dönemlerde faiz ödemeli olan özel kesim tahvilini ifllemifl faizi ile birlikte vadeye kadar elde tutmak amac›yla 1 Eylül tarihinde T21.500 bedelle sa-t›n alm›flt›r.
‹flletme tahvilin al›fl de¤erini afla¤›daki gibi hesaplatacakt›r:
Al›fl de¤eri = Al›flta ödenen tutar - ‹fllemifl Faiz
Tahvilin al›fl de¤eri ile kaydedilmesi durumunda afla¤›daki gibi kay›t yap›lacakt›r:
Yukar›da yap›lm›fl kay›tta ile al›fl bedeli içerisindeki faiz, tahvilin ilk kayda al›-n›fl›nda ayr›flt›r›larak yaz›lm›flt›r.
Faiz tahsil edildi¤inde yap›lacak kay›t ise afla¤›daki gibi olacakt›r:
21 500 20 000 91 20
36 500 20 502 74
. .
. . ,
− × × =
Ö R N E K
740.HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HS/ 30.000
100.KASA HS 30.000
181.GELİR TAHAKKUKLARI HS/ 60.000
600.YURT İÇİ SATIŞLAR HS 60.000
/
1/09/20X0
111.ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE BONOLARI HS 21.500 111.00. Alış bedeli 20.502,74
111.01. İşlemiş Faiz 997,26
100.KASA HS 21.500
/
31/12/20X0
102.BANKALAR HS 2.005,47
111.ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE
BONOLARI HS 997,26
642.FAİZ GELİRLERİ HS 1.008,21
/