‹flletmenin ortaklar›na olan borçlar›n›n düzenlendi¤i bir hesapt›r. ‹flletmenin henüz yerine getiremedi¤i ve ortaklar›na ödemekle yükümlü¤ü oldu¤u; temettü borçlar›, sözleflmeye ba¤l› ek ödemelere iliflkin borçlar, senetli veya senetsiz borçlar› vb
“331 Ortaklara Borçlar” hesab›nda izlenmektedir. ‹flletmenin, esas faaliyet konusu d›fl›ndaki ifllemlerinden dolay› ortaklar›na bir y›ldan uzun sürede ödenmesi plan-lanan senetli ve senetsiz borçlar› ise “431 Ortaklara Borçlar” hesab›nda izlenir.
‹flletme, ortaklar›na çeflitli sebeplerle borçlanabilir. Bunlar flöyle s›ralanabilir;
• Ortaklara ödenecek temettüler (kâr pay›),
• ‹flletmenin sermaye azalt›m›na gitmesi nedeniyle ortaklara ödenecek serma-ye paylar›,
• ‹flletmenin k›sa vadeli finansman ihtiyac›n› karfl›lamak amac›yla ortaklardan borç almas›,
• Ortaklar›n banka ve finans kurumlar›ndan veya sermaye piyasalar›ndan kendi ad›na sa¤lad›¤› borçlar,
• Ortaklar›n sa¤lad›¤› gayrinakdi teminatlar karfl›l›¤›nda üçüncü kiflilerden ya-p›lan borçlanmalar,
• ‹flletmenin sona ermesi ve tasfiyesi nedeniyle ortaklara ödenecek paylar,
• ‹flletmenin birleflme, bölünme veya tür de¤ifltirme nedeniyle orta¤›n ayr›l-mas›ndan kaynaklanan sermaye paylar›,
• Orta¤›n ölümü, iflas› gibi nedenlerle iflletmeden ayr›lmas› durumunda
orta-¤a ödenecek tutarlar.
33 Di¤er Borçlar 43 Di¤er Borçlar
331 Ortaklara Borçlar 431 Ortaklara Borçlar
332 ‹fltiraklere Borçlar 432 ‹fltiraklere Borçlar 333 Ba¤l› Ortakl›klara Borçlar 433 Ba¤l› Ortakl›klara Borçlar
335 Personele Borçlar 435
336 Di¤er Çeflitli Borçlar 436 Di¤er Çeflitli Borçlar 337 Di¤er Borç Senetleri Reeskontu (-) 437 Di¤er Borç Senetleri Reeskontu (-)
338 438 Kamuya Olan Ertelenmifl veya
Taksitlendirilmifl Borçlar Tablo 5.2
Tekdüzen hesap plan›nda Di¤er Borçlar›n s›n›flamas›
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
TUAfi 30 Mart 20X2 tarihinde, dönem kâr›ndan T16.000 temettü da¤›tma karar›
alm›flt›r. ‹flletme kâr›, ortaklar›n sermaye paylar› ile orant›l› bir flekilde da¤›tacak-t›r. Ortaklar›n sermaye paylar›; Ali Tat T180.000, Can Kan T120.000 ve Nur Ak›n T340.000’d›r.
Daha sonraki ünitelerde görece¤iniz gibi iflletmeler dönem sonunda tüm gelir ve giderlerini “690.Dönem Kâr› veya Zarar›” hesab›na devrederek kapat›rlar. Söz konusu hesab›n alacak kalan› iflletmenin ticari kâr›n› gösterir. Bu kârdan vergiler düflüldükten sonra kalan kâr “ 590.Dönem Net Kâr›” hesab›na aktar›larak dönem sonu bilançosunda öz kaynaklar içinde gösterilir. Dönemin net kâr› takip eden dö-nemin bafl›nda “ 570.Geçmifl Y›llar Kârlar›” hesab›na aktar›l›r. Takip eden dönem-de genel kuruldan sonra da¤›t›lmas›na karar verilen kâr ve yedönem-dekler bu kâr üzerin-den hesaplan›r. Bu neüzerin-denle örne¤imizde ortaklara da¤›t›lmas›na karar verilen kâ-r›n kayd›nda Geçmifl Y›llar Kârlar› hesab› borçland›r›l›rken Ortaklara Borçlar hesa-b› alacakland›r›lm›flt›r.
‹flletmeler; bafllang›çta sermaye büyüklü¤ünün do¤ru tespit edilememesi, zara-ra u¤zara-rama nedeniyle güç duruma düflmesi, baz› varl›klar›n de¤erini beklenin üze-rinde yitirmesi, ortak say›s›n›n azalt›lmas› ya da iflletmenin kendi hisse senetlerini elden ç›karamamas› gibi durumlarda sermaye azalt›m›na gidilebilir (Kishal›, 2010, s.113).
PAYE iflletmesi dört ortakl› olup ödenmifl sermayesi T900.000’d›r. 28.02.20X1 tari-hinde iflletme ortaklar›ndan Kaya Sakin’in ölümü üzerine kendisine ait olan T82.000’l›k sermaye pay›n›n mirasç›lar›na ödenerek sermaynin azalt›mas› karar›
al›nm›flt›r.
PAYE iflletmesi orta¤›n›n ölümü üzerine sermaye azalt›m›na gitmifltir. Bu du-rumda ödenmifl sermaye orta¤›n pay› olan T82.000 kadar azalt›ld›¤› için 500 Ser-maye hesab› borçland›r›l›rken, iflletmenin orta¤›na (mirasç›lar›na) olan borcunda da art›fl olmas› nedeniyle 331 Ortaklara Borçlar hesab› alacakland›r›lm›flt›r.
Ö R N E K
Ö R N E K
28.02.20X1
500. SERMAYE HS 82.000
500.03.Kaya Sakin82.000
331.ORTAKLARA BORÇLAR HS. 82.000
331.03 Kaya Sakin 82.000 /
30.03.2012
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI HS 16.000
331.ORTAKLARA BORÇLAR HS. 16.000
331.01 Ali Tat 4.500 331.02 Can Kan 3.000 331.03 Nur Akın 8.500
/
PAYE iflletmesi, k›sa vadeli finansman ihtiyac›n› karfl›lamak amac›yla 09.09.20X2 tarihinde ortak Tahsin Kaya’dan borç alm›fl ve Tahsin Kaya iflletmenin K Banka-s›ndaki borçlu cari hesab›na $ 20.000 yat›rm›flt›r. Bu tarihteki serbest piyasada dolar kuru T1,80’d›r. ‹flletme, orta¤›ndan ald›¤› borcunu iki ay içinde dolar ola-rak ödemeyi planlamaktad›r.
PAYE, orta¤› Tahsin KAYA’dan ald›¤› borçla, bankaya olan kredi borcunu öde-mifltir. Böylece iflletme, bankadan ald›¤› krediden kaynaklanan faiz
yükümlülü-¤ünden kurtulmufltur. Bu nedenle 300 Banka Kredileri hesab› borçland›r›lm›flt›r.
Ancak iflletme bir borcunu baflka bir borçla ödemesi nedeniyle, orta¤›na dolar üze-rinden borçlanm›flt›r. Orta¤›na olan borcundaki art›fl nedeniyle, 331 Ortaklara Borçlar hesab› alacakland›r›lm›flt›r. PAYE iflletmesi orta¤› Tahsin Kaya’ya olan bor-cunu öderken, kur fark›ndan kaynaklanan Kambiyo Kâr› veya Kambiyo Zarar› ile karfl› karfl›ya kalacakt›r.
Ortaklar›n çeflitli nedenlerle iflletmeye verdi¤i borçlar›n iflletme taraf›ndan or-taklara ödenmesi durumunda ise 331 Oror-taklara Borçlar hesab› alacakland›r›l›r.
E¤er iflletmenin ortaklara olan borcu belirli bir vadeye dayan›yorsa ve vade bir y›l-dan daha uzunsa, bu durumda vadenin bir y›la inmesi ile “431 Ortaklara Borçlar”
hesab› borçland›r›larak, “331 Ortaklara Borçlar” hesab›na devredilir.
PAYE iflletmesi orta¤› Tahsin Kaya’dan alm›fl oldu¤u $20.000’l›k borcunu 30.9.20X2 tarihinde dolar olarak nakden ödemifltir. Bu tarihteki serbest piyasada dolar kuru T1,76’dir.
Aile flirketi yap›s› tüm dünyadaki flirketlerde önemli bir yere sahiptir. ABD’de
%90, Almanya ve Meksika’da %80, Avusturya ve fiili’de %75, ‹talya’da %99, Türki-ye’de de %90’lar civar›nda oldu¤u tahmin edilmektedir. TürkiTürki-ye’de aile flirketleri kurucu ailenin tam denetimi alt›ndad›r ve genellikle de kurucu aile üyesi taraf›n-dan yönetilmektedir. Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK) yapt›¤› düzenlemelerle aile flirketi ortaklar›n›n iflletmeyi kendi kasalar› gibi kullanmalar›n› önlemeye çal›flm›fl-t›r. ‹flletme, ortaklar›ndan veya ortaklar›n iliflkili oldu¤u kiflilerden ayr› bir tüzel ki-flili¤e sahiptir. Kiflilik kavram›n›n bir gere¤i olan bu ilke, iflletmenin fleffaf, hesap verelebilir ve kurumsal bir yap›ya sahip olmas› için önemli bir ölçüttür. KVK’ye gö-Ö R N E K
09.09.20X2
300. BANKA KREDİLERİ HS 36.000
300.04.K Bankası Bc/h
331.ORTAKLARA BORÇLAR HS. 36.000
331.02 Tahsin Kaya /
Ö R N E K
30.09.20X1
331.ORTAKLARA BORÇLAR HS. 36.000
331.02 Tahsin Kaya
100. KASA HS 35.200
100.02. Yabancı Paralar kasası
646.KAMBİYO KÂRLARI HS 800
/
re; ortaklardan ve ortaklar›n iliflkili oldu¤u kiflilerden do¤rudan veya dolayl› olarak al›nan borçlar›n ilgili mali y›l içinde herhangi bir tarihte öz sermayenin üç kat›n›
aflan k›sm›n› örtülü sermaye olarak kabul etmektedir.
Ortaklara borçlar hesab› sürekli olarak ve önemli tutarda alacak kalan› verir ve bu kala-n›n iflletmenin öz sermayesine oran›, bezer kurulufllara göre bariz bir fazlal›k gösrirse bu borçlar örtülü sermaye say›l›r (KVK Mad.16).
Böylece, ortak ya da ortakla iliflkili kiflilerden sa¤lanan borcun iflletmenin öz sermayesi ile k›yaslanmas› ile gerçeklefltirilen borçlanman›n gerçek borç veya örtü-lü sermaye (gizli sermaye) olup olmad›¤› sonucuna var›lmaktad›r. (Tekin ve Kar-talo¤lu, 2008, s.38). Bu düzenleme ile ortaklar›n sürekli olarak iflletmeye hesab› ve-rilemeyecek büyük tutarlarda para koymas› da engellenmeye çal›fl›lmaktad›r.
KVK’na göre örtülü sermaye olarak kabul edilen tutarlar üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur farklar› vb giderler iflletme kazanc›n›n hesaplanmas›nda ka-nunen kabul edilmeyen gider olarak nitelendirilmektedir.
SASA iflletmesi’nin 21.04.20X5 tarihinde 331 Ortaklara Borçlar hesab›n›n alacak kalan› T140.000’d›r. ‹flletme ayn› dönem içinde ilgili borçlara iliflkin olarak faiz uygulam›fl ve ortaklardan al›nan borçlara iliflkin hesaplanan faiz toplam›
T10.000’d›r. ‹flletmenin öz sermayesi T42.000’dir.
Bu durumda iflletme ortaklar› ile olan borç iliflkisinde örtülü sermayenin olup ol-mad›¤› araflt›r›l›r. Örtülü sermaye hesaplamas›nda afla¤›daki formülden yararlan›l›r:
Örtülü Sermaye = Toplam Ortaklara Borçlar - (Öz Sermaye × 3) Örtülü Sermaye = T140.000 - (T42.000 × 3) = T14.000
Örtülü sermayenin varl›¤› ispat edildikten sonra, ortaklara borçlara ba¤l› faiz, kur fark› gibi giderlerin örtülü sermaye olarak kabul edilen k›sm› kanunen kabul edilmeyen gider olarak kayda al›n›r. Dolay›s›yla iflletmenin örtülü sermaye katsa-y›s›n› hesaplamas› gerekmektedir. Örtülü sermaye katsay›s›, örtülü sermayenin toplam ortaklara olan borç tutar›na oranlanmas› ile bulunmaktad›r.
Örtülü Sermaye Katsay›s› = Örtülü Sermaye ÷ Toplam Ortaklara Borçlar
= T14.000 ÷ T140.000
= %10
‹flletmenin ortaklar›ndan ald›¤› borçlara iliflkin finansman giderleri de 780 Fi-nansman Giderleri hesab›nda izlenmektedir. Ancak KVK’ye göre bu fiFi-nansman gi-derinin, örtülü sermaye katsay› oran›ndaki k›sm› kanunen kabul edilmeyen gider-dir. Bunun naz›m hesaplarda izlenerek, mali kâr›n tespitinde göz önünde bulun-durulmas› gerekmektedir. Bu durumda ortaklara borçlarla ilgili finansman gideri-nin T1.000’s› (T10.000 Χ %10) kanunen kabul edilmeyen giderdir.