SatıĢ Elemanlarının TükenmiĢlik Düzeylerinin Etkileri

TükenmiĢliğin KiĢisel Etkileri 2.5.3.1

TükenmiĢlik sendromunun satıĢ elemanlarının bireysel baĢarısına etkilerinin olduğunu inceleyen pek çok araĢtırma yapılmıĢtır. Buna göre tükenmiĢlik birden çok bileĢeni olan, satıĢ elemanın satıĢ verimliliğini, iĢ tatmini ve iĢe bağlılığını doğrudan etkileyen bir kavramdır. Ayrıca bireyde uyku bozuklukları, fiziksel hastalıklar, iĢe devamsızlık gibi pek çok sorunu da beraberinde getirmektedir (Swider ve Zimmerman, 2010: 488). Sand ve Miyazaki‟nin (2000), satıĢ elemanlarının tükenmiĢlik düzeyleri ve tükenmiĢlik bileĢenlerinin sosyal destek ile azaltılmasına yönelik araĢtırmalarına göre; tükenmiĢlik sendromunun genellikle çoklu bileĢenli bir yapı olarak kavramsallaĢtırılmıĢ olmasına rağmen, tükenmiĢlik sendromunun bireysel etkilerini incelemenin önemi vurgulanmıĢtır. Ayrıca bireysel tükenmiĢliğin engellenmesinde tükenmiĢlik sendromunu tüm bileĢenlerin birlikte değerlendirilmesi

99 ve bunu yaparken de sosyal desteklerin gerekli olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır (Sand ve Miyazaki, 2000: 13).

TükenmiĢliğin Aile YaĢamına Etkileri 2.5.3.2

SatıĢ elemanlarının aile yaĢamını etkileyen faktörler dikkate alındığında bu faktörlerin baĢında bireyin yaĢamında önemli bir yer tutan iĢ hayatı gelmektedir. Bu nedenle iĢ hayatından elde edilen tatmin ile yaĢam tatmini arasında bir iliĢkinin varlığı söz konusudur. Sonuçta, iĢ tatmini, tükenmiĢlik ve yaĢam tatmini karĢılıklı etkileĢim içindedirler. ĠĢ hayatındaki tatmin, mutsuzluk, hayal kırıklığı ve isteksizlik, iĢ görenlerin genel yaĢamına etki ederken; yaĢam tatminin de azalmasına neden olmaktadır. Bu durum bireyin çevresini, ailesini ve arkadaĢlık iliĢkilerini de olumsuz etkileyerek, fiziksel ve ruhsal sağlığını bozabilmekte bununla birlikte iĢ ve aile yaĢamı arasında bir çatıĢma yaĢamasına neden olabilmektedir (Swider ve Zimmerman, 2010: 488). Yaptığı iĢten tatmin olmak bireyin yaĢam tatmininde ve üretkenliğinde önemli bir yere sahiptir. Bireyin yaĢam doyumuna olumlu ya da olumsuz katkısı olan etkenleri ortaya koyarak daha fazla doyum ve daha az tükenmiĢlik yaĢaması için gerekli düzenlemelere gitmek oldukça önemlidir (Güner ve ark., 2014: 61).

TükenmiĢliğin ĠĢ YaĢamına Etkileri 2.5.3.3

Genel tükenmiĢlik sendromu düzenli, önemli ve kronik stresli, kiĢilerarası iletiĢim içeren pek çok meslek (sağlık, eğitim, sosyal hizmetler) alanında hakim bir konu olduğu görülmektedir. Buna göre tükenmiĢlik sendromunun pek çok alanda geniĢ bir yelpazede incelenmesi gereken bir konu olduğu söylenebilir. Ayrıca stresle ilgili kaynakların ve üst yönetim çatıĢmlarının, teknoloji, küreselleĢme, iĢyeri inisiyatiflerinin, tükenmiĢlik düzeylerine etki ettiği bilinmektedir (Luthans, 2010:

280). Bu durumda tükenmiĢlik düzeyinin olağanüstü risk altında, eĢ zamanlı olarak müĢteri ve organizasyon ihtiyaçlarını karĢılamak için talep yaratan, hem de bu taleplere karĢı sorumlu olan satıĢ elemanlarının davranıĢlarının nedenlerini anlamada anahtar bir konumdadır. Pazarlama ve örgütsel davranıĢ alanında pek çok çalıĢmada tükenmiĢlik konusu incelenmiĢ olsa da satıĢ elemanlarının tükenmiĢlik düzeylerinin iĢ yaĢamına etkilerinin incelendiği çalıĢmalara pek rastlanmamaktadır. Dahası bu

100 alanlarda satıĢ elemanlarının baĢarısı daha çok gelir ve kar oranları üzerinden değerlendirilmiĢtir (Lewin ve Sager, 2007: 1216). Ancak bununla birlikte bireyin yaĢadığı iĢe devamsızlık, iĢ performansındaki verimsizlik, uyku bozuklukları, fiziksel hastalıklar ve madde bağımlılığı gibi unsurlar çalıĢanları etkilediği gibi örgütsel baĢarı düzeyinde de yıkıcı etkiye sahiptir (Swider ve Zimmerman, 2010: 490). Bu nedenle satıĢ elemanların iĢ tatmini ve tükenmiĢlik düzeyleri arasındaki iliĢkinin incelenmesi bir gereklilik haline gelmiĢtir.

2.5.4 Perakende Sektöründeki SatıĢ Elemanlarının TükenmiĢlikle BaĢa Çıkma Yolları

Günümüzde satıĢ elemanları gibi pek çok iĢ gücünün yaĢadığı iĢle ilgili tükenmiĢlik düzeyleri kritik seviyelere ulaĢtığı bilinmektedir. Danimarka‟da yapılan bir çalıĢmada, hizmet sektöründe faaliyet gösteren çalıĢanlarda duygusal tükenmiĢlik düzeylerinin oldukça yüksek olduğu belirtilmektedir. Bu durumun nedenleri arasında iĢ yeri çalıĢma ortamı, sosyo-ekonomik durum, sağlık sorunları, yaĢam tarzı, aile statüsü gibi faktörlerin etken olduğu belirtilmektedir. Özellikle mesleğin ilk yıllarında yaĢanan baĢarı beklentisinin karĢılanmamasının tükenmiĢlik düzeyine etkilediği bilinmektedir (Borritz, 2006: 6). Buna göre çalıĢanlarının yaptıkları iĢe iliĢkin bekletilerinin karĢılanma düzeyi arttırıldığında tükenmiĢlik düzeylerini azaltması beklenmektedir.

TükenmiĢlik düzeyi ile iĢe devamsızlık ve personel devir hızları arasında dolaylı pek çok bağlantılının var olduğu söylenmektedir. Bu olumsuz sonuçlar göz önüne alındığında, çalıĢanların tükenmiĢlik düzeyleri ile iliĢkili olarak örgütsel ve bireysel maliyetler gerçekten yüksektir (Lewin ve Sager, 2007: 1217). Swider ve Zimmerman (2010) yapmıĢ olduğu bir çalıĢmaya göre; tükenmiĢlik boyutları (duygusal tükenme, duyarsızlaĢma ve kiĢisel baĢarı) ile devamsızlık, personel devir hızı, iĢ performansı ve satıĢ elemanlarının kiĢilik özellikleri arasındaki iliĢkiyi inceleyen beĢ faktörlü model üzerinde durmuĢlardır. Buna göre tükenmiĢlik düzeyleri, kiĢilik özellikleri, iĢ performansı ve personel devir hızını kısmen etkilerken, çalıĢanların iĢe devamsızlık durumlarında son derece etkilidir (Swider ve Zimmerman, 2010: 487).

101 Singh ve arkadaĢları (1994) tarafından yapılan bir diğer çalıĢmada, yeterince iĢ tatminine sahip olmayan bireylerin neden yüksek bir tükenmiĢlik yaĢadıkları sorgulanmıĢtır. Buna göre çalıĢanların kendilerinden beklenenlerle, bu beklentilere yönelik olarak sunabilecekleri yeteneklerini arasında kıyaslama yaptığı belirlenmiĢtir. Yapılan bu kıyaslamada dengesizliğin olması durumunda, iĢ tatminsizliği ya da yüksek düzeyde tükenmiĢliğin var olduğu belirtilmiĢtir. Buna göre, çalıĢanların iĢ tatmini ve tükenmiĢlik dengesini korunmaması ve bu dengenin sürdürülememesi iĢletmeler açısından olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Diğer bir çalıĢmada ise, Belicki ve Wollcott (1996), bir çalıĢanın iĢ arkadaĢları ile iyi iliĢkiler kurmasının, kurum içerisinde yapılan değiĢimlerde rol almasının ve bu kapsamda fikirlerine değer verildiğini görmesinin iĢ tatminini artırırken, duygusal tükenme ve duyarsızlaĢmasını azalttığını gözlemlemiĢlerdir (ġeĢen, 2011: 74). Ayrıca tükenmiĢlik düzeyi ile stres ve etik davranıĢlar arasındaki iliĢkinin incelendiği bir diğer araĢtırmada, tükenmiĢlik düzeyine bağlı aĢırı stresin çalıĢanların etik davranıĢları üzerinde negatif etkiye sahip olduğu belirtilmektedir (Everall ve Paulson, 2004; 33)

102 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3 PERAKENDECĠLĠK SEKTÖRÜNDEKĠ SATIġ ELEMANLARININ ÖRGÜTSEL BAĞLILIĞI, MESLEK ETĠĞĠ ALGILAMALARI, Ġġ

TATMĠNĠ VE TÜKENMĠġLĠĞĠ ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠNĠN ĠNCELENMESĠNE YÖNELĠK BĠR ARAġTIRMA

AraĢtırmanın bu bölümünde, perakendecilik sektöründeki satıĢ elemanlarının örgütsel bağlılığı, meslek etiği algılamaları, iĢ tatmini ve tükenmiĢlik düzeyleri arasındaki iliĢki incelenmiĢtir. Bu amaçla giyim (tekstil), gıda (fast food, restaurant v.b.), market (temel ihtiyaç malzemeleri satıĢı yapan mağazalar) biliĢim sektörü (cep telefonu, bilgisayar v.b.) yapı marketler (inĢaat ve ev tekstil ürünleri) gibi perakendeci iĢletmeler üzerine bir uygulama yapılmıĢtır. Yüz yüze anket tekniği kullanılarak yapılan uygulamada, yargısal örnekleme yöntemiyle katılımcılar belirlenmiĢtir. Ayrıca araĢtırma kapsamında perakendecilik sektöründeki satıĢ elemanlarının örgütsel bağlılıklarına iliĢkin durumları, meslek etiğine iliĢkin algılamaları, iĢ tatmini düzeyleri ve tükenmiĢlik düzeyleri arasındaki iliĢkiler yapısal eĢitlik modeli ile incelenmiĢtir. AraĢtırma sonuçlarından yola çıkılarak sektör temsilcilerine ve ileride yapılacak akademik çalıĢmalara katkı bulunmak için öneriler de bulunulmuĢtur.