Saraciye Sektörü

Saraciye sektörü, insanların faydaları için ehlileştirmiş hayvanların gücü ile süratinden yararlanabilmek amacıyla koşum ve eğer takımları imali başlamıştır. Ancak zamanla toplum ihtiyaçlarının artması ve çeşitlenmesi, insan yaşantısında moda fikrinin hakim rol oynaması, diğer taraftan teknoloji ile değişik yapılarda ham ve yardımcı maddelerin, benzer ikame maddelerinin bulunması ile bu sanayi tarafından kullanılması, bugün saraciye üretim zinciri içinde yer alan mamul türlerini çok çeşitlendirmiştir. Genel olarak el emeği yoğun hizmet veren sektör 1980’li yıllardan itibaren ihracat ağırlıklı çalışmaya başlamıştır. Genellikle aile şirketleri şeklinde yapılanan sektörde kurumsal yapılaşma gerçekleşmektedir.

Saraciye, tabii ve suni deri çeşitli ayakkabı işe giysi dışında kullanım ve süs eşyası üreten bir sanayi dalı olarak tanımlanmaktadır. Uluslar arası tasnif sistemine göre, saraciye eşyası kabul edilen eşyalar olarak kabul edilen eşyalar aşağıdaki gibi gruplanabilmektedir;

9 Seyahat çantaları, spor çantalar ve bavullar 9 Kasalı kasasız okul ve evrak çantaları 9 Kadın çantaları, el portföyleri

9 Para çantaları, cüzdanlar, portmoneler 9 Askılı askısız erkek el çantaları

9 Kasalı kasasız müzik alet kutuları, mücevher ve kıymetli cihaz kutuları 9 Bel kemerleri, saat kayışları

9 Koşum ve eyer takımları 9 Avcılık ve spor malzemeleri

9 Büro malzemeleri, sümen takımları, dosyalıklar, kalemlikler, ajandalar vs. 9 Hediyelik eşya, süs eşyaları anahtarlıklar ve diğer benzeri eşyalar.

Ayrıca, sanayide kullanılan çeşitli makine kayışları, kolonlar, mekik siperleri, contalar, borular, diyafram gibi deri teknik eşyası olarak sınıflandırılan ürünler de, bu sanayinin bir alt grubunu oluşturmaktadır. 44

Saraciye ürünleri deri giyim eşyası gibi dayanıklı bir tüketim malıdır. Ancak, deri giyim eşyasının aksine, bu ürünler tüketicilerin günlük yaşamlarında ihtiyaçlarının karşılanmasında zorunlu niteliği daha ağır basan ürünlerdir. Bu yüzden deri giyime göre daha çok tüketilmekte ve üretilmektedir. Kullanım yeri olarak genellikle elde, cepte, omuzda taşınan saraciye eşyalarının yıpranması ayakkabıya göre çok yavaştır. Bu nedenle bu ürünler tüketime daha seyrek konu olmakta ve üretim değeri ayakkabıya göre daha az olarak gerçekleşmektedir.45

2.2.5.4.1. Saraciye Üretimi

Türkiye’de deri ve deri ürünleri sanayinin alt sanayileri arasında kıymetli kürk işleme ve kıymetli kürk konfeksiyon dışarıda tutulursa en az gelişmiş olan sanayi saraciye sanayidir. Ülkemizde saraciye üretim kapasitesi, ihracatı, istihdamı gibi açılardan dünyada da önemli bir yere sahip değildir. Çok sayıda çeşitli mal gruplarından oluşan saraciye eşyaları sanayinin kapasitesi, üretimi ve istihdamı hakkında veri bulmakta güçlük çekilmektedir.

Türkiye’de çoğunlukla saraciye eşyası üreten firmalar ham deri işleme tesislerinin bulunduğu illerde yerleşmiş bulunmaktadır. Bunların arasında hem tesis sayısı hem de üretim kapasitesi bakımından İstanbul en önde gelmektedir. Büyük ölçekli tesislerin tamamına yakını İstanbul’da faaliyet göstermektedir. İzmir, Bursa, Denizli başta olmak üzere diğer illerde faaliyet gösteren tesisler ise genellikle küçük atölyeler şeklindedir.

Deriden mamul saraciye eşyalarının kalitesi, işlenmiş deri kalitesi başta olmak üzere kesim-dikim işçiliği, modaya uygun üretim yapabilme, finisaj, ambalajlama

44 _{İSO, Deri ve Deri Ürünleri Ayakkabı Sanayi ve Suni Deri Sektörü, İstanbul, Şubat 2004, s.16} 45 _{ÖZÇÖREKÇİ, a.g.e. s. 160}

gibi unsurlara bağlıdır. Bu çerçevede, her kalite düzeyinde üretim yapılabilen Türkiye’de üretilen deri saraciye eşyalarının kalitesi genel olarak ortalama seviyenin bir miktar üstündedir. Türkiye’de üretilen ürünlerin kalitesi ve fiyatı, önemli üretici ve ihracatçı ülkeler arasında yer alan Güney Kore, İngiltere, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Çin, Hindistan, Macaristan, Endonezya ve Meksika gibi pek çok ülkeden daha yüksektir. Buna karşılık Fransa, İsviçre, İtalya, İspanya gibi genellikle gelişmiş olan ülkelerde üretilen ürünlerden ise daha düşüktür.

Sektörde yurt dışı talepler halen sınırlı sayıda firma tarafından karşılanabilmektedir. Sektördeki diğer firmaların kapasitesi yurt dışı piyasalardan gelecek muhtemel talepleri karşılayacak ölçeğe sahip olmayan küçük miktarlarda üretim yapan işletmelerdir. Sektör önemli bir üretim ve ihracat potansiyeline sahip olmasına rağmen, bu potansiyel değerlendirilememektedir. Gelişmenin tekrar hızlanması, sektörde yeni orta ve büyük ölçekli tesislerin devreye girmesi ve bu tesislerin uluslar arası piyasanın taleplerine uygun kalitede ve fiyatta mal üretmesiyle, pazarlamada başarılı olunmasıyla mümkün görünmektedir. Ayrıca, mevcut firmaların modaya uygun üretim yaparak kalitelerini geliştirerek ve ürünlerinde çeşitlilik sağlayarak rekabet gücünü sürdürmeleri önem taşımaktadır.

Tablo 2.14. Saraciye Sektörü Dış Ticareti, Bin Dolar

Kaynak: İTKİB

2.2.5.4.2. Türkiye’nin Saraciye Eşyası İhracatı

Saraciye sanayiinde uzun yıllardan beri uluslar arası rekabete açık bir yapı oluşturulamamıştır. Daha önce ifade edildiği üzere, bu oluşuma biraz daha zaman tanımak üzere beş yıl süreyle saraciye ürünlerinin ithalatında üçüncü ülkelere OGT’nin üstünde oran uygulanmıştır. Buna rağmen, sanayide yapısal dönüşümü

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 İhracat 38.514 39.666 36.169 30.624 34.004 39.760 42.743 46.356 İthalat 19.674 21.803 31.912 29.322 34.564 28.135 37.116 55.985

sağlayacak ve ekonomik ölçekte üretim yapılmasına olanak verecek yatırımlar bu sürede de yeterince gerçekleştirilememiştir. Böylece, sanayinin gittikçe azalan rekabet gücü, bir yandan saraciye ürünleri ithalatında artışa yol açarken, diğer yandan saraciye ihracatında istikrarsız dalgalanmaların devam etmesine neden olmuştur. Gerçi bu dalgalanmalarda makroekonomik istikrarsızlığın da bir payı olmasına karşın, asıl neden sanayinin kendine özgü yapısal eksikliklerdir. Saraciye sanayiinde gelinen noktayı daha iyi göstermek açısından cari fiyatlarla 1989 yılında saraciye ihracatı, ithalatın 12,4 katı iken 1996 yılında 2 katı, 1998-2000 yılları arasındaki dönemde 1,1 katı, 2001 yılında 1,5 katı olmuştur.

Türkiye’nin saraciye ihracatı yaptığı diğer başlıca pazarlar İspanya, Hollanda, İtalya, Fransa, İrlanda, Yunanistan, Belçika, Portekiz olarak sıralanmaktadır. Toplam saraciye ihracatı içinde ilk on ülkenin payı ise, 1996-2001 döneminde, yüzde 85-87 arasında değişmektedir. Görüldüğü üzere, saraciye eşyası ihracatında da sınırlı sayıda ülkeye bağımlı olunması nedeniyle bu ülkelerden herhangi birinde olumsuzluk yaşanması halinde ihracatımız darboğaza girmektedir.

Saraciye ihracatı son yıllarda düzenli olarak artmaktadır. 2001 yılında 39.4 milyon dolar olan saraciye ihracat tutarı 2001-2003 yılları arasında % 15,7oranında artarak 45 milyon dolara yükselmiştir. 2004 yılında da yükselişine devam eden saraciye ihracatı % 33'lük artışla 60,3 milyon dolara erişmiştir. Diğer sektörlere göre gerçekleştirdiği ihracat tutarı az olmasına rağmen bu sektörün ihracat potansiyelinin olduğu düşünülmektedir. Saraciye de en önemli ihraç pazarlarımız İngiltere, ABD, Almanya ve İspanya'dır. 2004 yılında İngiltere'ye 11,7 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir ki bu tutar toplam saraciye ihracatının yaklaşık % 19,4'ünü oluşturmaktadır. İngiltere'ye gerçekleştirilen ihracatımızın 2004 yılında bir önceki yıla göre önemli bir artış kaydettiği görülmekle birlikte saraciye ihracatında en büyük artış % 415'lik oranla ABD'ye gerçekleşmiştir. Ayrıca Çin Halk Cumhuriyeti de 2004 yılı itibariyle önemli bir pazar haline gelmiştir. Öte yandan önceki yıllarda önemli bir yere sahip olan Hollanda'ya yapılan ihracattaki düşüş dikkat çekmektedir.

Türkiye’den ihraç edilen deriden mamul saraciye eşyalarının fiyatları, dünya ortalamasının üzerindedir. Bu ürünlerin ihraç fiyatları önemli ihracatçı ülkeler

konumunda bulunan alan Güney Kore, İngiltere, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Çin, Hindistan, Macaristan, Endonezya ve Meksika gibi ülkelerden daha yüksektir.

Dünya saraciye ithalatının yüzde 40’ından fazlasını gerçekleştiren iki büyük ithalatçı ülke ABD ve Japonya pazarında payımız yok denecek kadar düşük düzeydedir. Dünyanın en büyük ithalatçısı olan ABD ithalat pazarındaki pay 2000 yılında yüzde 0,23, üçüncü büyük ithalatçı Japonya’nın ithalatında ise yüzde 0,06’dır. İhracatta ülkeler bazında ilk sırada yer alan ABD pazarındaki payın bu kadar düşük düzeyde olması sektörün uluslar arası piyasada yerinin ne kadar az önemli olduğunun bir göstergesidir. AB ithalatı içinde ise payı 2000 yılında yüzde 0,40’dır. Görüldüğü üzere, öncelikle bu büyük pazarlarda, özellikle coğrafi yakınlık nedeniyle AB pazarında, sektörde gelişmenin sağlanması için payın artırma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

Ayrıca, küçük tutarlarda ithalat yapmalarına rağmen, komşu ülkeler başta olmak üzere coğrafi avantaja sahip olunan ülkelerdeki fırsatların değerlendirilmesi daha kolay olup, bu pazarların ihmal edilmemesi gerekmektedir.

Rusya, Ukrayna gibi Kuzey ülkeleri, Türk cumhuriyetleri, sınır komşusu ülkeler, gelir düzeyi yüksek olan Orta Doğu ülkeleri ve Kuzey Afrika ülkeleri, belli bir güce erişmiş olan saraciye sanayiine sahip olan Tunus ve Fas hariç, ithalatları küçük tutarlarda da olsa ihmal edilmemesi gereken pazarlardır. Bu ülkelerin bir kısmında Pazar payımız önemli seviyelere ulaşmışsa da henüz yeterli değildir. Örneğin Rusya’nın ithalatı içinde 2000 yılı itibarıyla ülkemizin payı yüzde 10,1, Türkmenistan yüzde 36,4’dür. Saraciye eşyası ihracatında artışa süreklilik kazandırılması için sınırlı sayıda ülkeye bağımlı kalınmaması ve çeşitlendirilmesi önem arz etmektedir.46

46 _{ÖZÇÖREKÇİ, a.g.e. s. 162}

2.2.5.4.3. Türkiye’nin Saraciye Eşyası İthalatı

Saraciye sektörü önemli alt sektör olup deri sanayinde yaklaşık 18.000 işçi bulunmakta ve şirketlerin %90’nı KOBİ niteliğindedir. İstanbul üretim merkezlerinin başında geliyor. Üretimin %90’nı iç pazara satılmakta olup, ihracat değeri bavul ticaretinin de eklenmesiyle 100 milyon dolara yaklaşmaktadır.

Saraciye ihracatı giderek yükselen eğilim gösteriyor. İhracat ürünleri arasında özelikle okul ve iç çantaları alır. 2004 ‘de ihracat değeri 60,2 milyon dolar, sektördeki payı %7’dir. Diğer deri alt sektörleriyle karşılaşıldığı zaman katma değeri nispeten düşüktür. 2005’de 5 milyon adet üretim ve 200 milyon dolar ihracat olduğu hesaplanmaktadır. Saraciye ithalatı giderek yükselmektedir. 2004’de 122,6 milyon dolar saraciye ürünleri ithal edilmiştir.