Santiago İlkeleri

Santiago ilkeleri Uluslararası Para Fonu (International Money Fund-IMF) bünyesinde bulunan Uluslararası Çalışma Grubu (International Working Group- IWG) tarafından Vietnam dahil olmak üzere üç gözlemci ülke, 6 Asya ülkesinin de bulunduğu 23 ülkeden en az bir UVF’nin katılımıyla 11 Ekim 2018 tarihinde kabul edilmiştir (Truman, 2011: 15). IWG’nin görevi tüm UVF’leri uygun yönetişim, hesap verebilirlik ve yatırım uygulamalarını yansıtan genel kabul görmüş ilke ve uygulamaların bir çerçevesini belirlemekti (Monk, 2009: 462). Bu amaçlar doğrultusunda Uluslararası Çalışma Grubu, Santiago İlkelerinin altında yatan dört yol gösterici hedef belirlemiştir (Lippincott, 2013: 658-659):

1. İstikrarlı bir küresel finansal sistemin ve serbest sermaye ve yatırım akışının korunmasına yardımcı olmak,

2. Yatırım yaptıkları ülkelerde geçerli tüm düzenleme ve açıklama gerekliliklerine uymak,

3. Ekonomik ve finansal risk ve getiri ile ilgili hususlara dayanarak yatırım yapmak,

4. Yeterli operasyonel kontrol, risk yönetimi ve hesap verebilirlik sağlayan şeffaf ve sağlam bir yönetişim yapısına sahip olmak.

Literatüre Santiago Prensipleri olarak geçen bu ilkeler toplamda 24 adet Genel Kabul Görmüş Prensip ve Uygulamadan (Generally Accepted Principles and Practices- GAPP) oluşmaktadır. Bu ilkelerin ilk beşi UVF’ler ile alakalı yasal çerçeve, hedefler ve makroekonomik politikalar ve koordinasyonu, sonraki on iki ilke; kurumsal çerçeve ve yönetim yapısını ve son yedi ilke ise; yatırım ve risk yönetimi hakkında açıklamalar yapmaktadır (Bayar ve Yıldırım, 2013: 75). Çalışma fonu tarafından açıklanan ilkeler şu şekildedir:

Tablo-12: Ulusal Varlık Fonları İçin Santiago ilkeleri

GAPP 1: Ulusal varlık fonları için yasal bir çerçeve olmalı ve bu yasal çerçeve fonların etkin işleyişini ve belirtilen hedefleri başarabilmesini desteklemelidir.

GAPP1.1.: Ulusal varlık fonlarına ilişkin yasal çerçeve, ulusal varlık fonlarının ve işlemlerinin yasallığını sağlamalıdır.

GAPP 1.2.: Ulusal varlık fonlarının yasal dayanak ve yapısına ilişkin temel özellikleri ile diğer devlet organları ile arasındaki yasal ilişkiler kamuoyuna açıklanmalıdır.

GAPP 2: Ulusal varlık fonlarının siyasi amacı açık bir şekilde tanımlanmalı ve kamuoyuna açıklanmalıdır.

GAPP 3: Ulusal varlık fonlarının faaliyetlerinin önemli doğrudan yerel makroekonomik etkiler oluşturduğu yerlerde, bu faaliyetler, genel makroekonomik politikalar ile tutarlılığının sağlanması amacıyla, yerel para ve maliye otoriteleriyle yakından koordine edilmelidir.

GAPP 4: Finansman sağlama, geri çekilme ve harcama işlemleri ile ilgili ulusal varlık fonlarının genel yaklaşımları için anlaşılır ve kamuoyuna açıklanmış politikalar, kurallar, prosedürler yada düzenlemeler bulunmalıdır.

GAPP 4.1.: Ulusal varlık fonunun finansman kaynağı kamuoyuna açıklanmalıdır. GAPP 4.2.: Ulusal varlık fonlarının geri çekilme ve hükümet adına harcama yapma

yaklaşımları kamuoyuna açıklanmalıdır.

GAPP 5: Ulusal varlık fonlarına ait istatistiksel veriler uygun makro ekonomik veriler dahil edilerek sahip ülke yada diğer ilgili taraflar için zamanında rapor edilmelidir.

GAPP 6: Ulusal varlık fonlarının yönetişim yapısı sağlam olmalı ve hedeflerin izlenmesinde, fon yönetiminin hesap verebilirliğini ve operasyonel bağımsızlığını kolaylaştıracak yetki ve sorumlulukların açık ve etkin bir dağılımı yapılmalıdır.

GAPP 7: Fon sahibi, ulusal varlık fonlarının hedeflerini belirlemeli, açıkça tanımlanmış prosedürlere göre yönetim kurulu/kurullarına üyelerini atamalı ve ulusal varlık fonlarının işlemleri üzerinde gözetim faaliyetleri yapmalıdır.

GAPP 8: Yönetim kurulu/kurulları ulusal varlık fonunun en iyi çıkarları doğrultusunda hareket etmelidir ve ulusal varlık fonun faaliyetlerini yürütmek için açıkça belirlenmiş yetkilere ve yeterli yetkinliklere sahip olmalıdırlar.

GAPP 9: Ulusal varlık fonunun operasyonel yönetimi bağımsız bir şekilde ve açıkça tanımlanmış sorumluluklar çerçevesinde ulusal varlık fonunun stratejilerini gerçekleştirmelidir.

GAPP 10: Ulusal varlık fonlarının hesap verebilirlik çerçevesi ilgili kanun, yönetmelik, diğer yapısal belgeler veya yönetim sözleşmesine göre açıkça tanımlanmalıdır.

GAPP 11: Ulusal varlık fonlarının faaliyet ve performansı üzerine yıllık bir rapor ve buna eşlik eden finansal tablolar zamanında ve kabul görmüş uluslararası veya ulusal muhasebe standartları ile tutarlı bir şekilde hazırlanmalıdır. GAPP 12: Ulusal varlık fonlarının faaliyetleri ve finansal tabloları kabul görmüş

uluslararası veya ulusal denetim standartları ile tutarlı olarak yıllık olarak denetlenmelidir.

GAPP 13: Mesleki ve etik standartlar açıkça tanımlanmalı, ulusal varlık fonunun yönetim kurulu/ kurullarının üyelerine, yöneticilerine ve personeline bildirilmelidir.

GAPP 14: Ulusal varlık fonunun operasyonel yönetim amacıyla üçüncü taraflarla olan ilişkileri ekonomik ve finansal temellere dayanmalı ve ilişkilerde açık olan kurallar ve prosedürler izlemelidir.

GAPP 15: Ulusal varlık fonunun operasyonları ve faaliyetleri, ev sahibi ülkelerdeki ilgili mevzuata ve kamuoyunu aydınlatma yükümlülüklerine uygun olarak yapılmalıdır.

GAPP 16: Ulusal varlık fonlarının operasyonel olarak sahibinden bağımsız olduğu yönetim çerçevesi ve hedefleri kamuoyuna açıklanmalıdır.

GAPP 17: Uluslararası finansal piyasaların istikrarına katkı sağlamak, ev sahibi ülkelere güveni artırmak ve ekonomik ve finansal yönelimini göstermek amacıyla ulusal varlık fonuna ilişkin finansal bilgiler kamuoyuna açıklanmalıdır

GAPP18 : Ulusal varlık fonunun yatırım politikası açık olmalıdır. Bununla birlikte bu yatırım politikaları, sahibi veya yönetim kurulu tarafından belirlenmiş hedeflerle, risk toleransı ve yatırım stratejisi ile tutarlı olmalıdır. Yatırım politikaları sağlam portföy yönetim prensiplerine dayalı olmalıdır. GAPP 18.1.: Yatırım politikası, ulusal varlık fonunun finansal risklerini ve olası

kaldıraç kullanımını yönlendirmelidir

GAPP 18.2.: Yatırım politikası, iç ve/veya dış yatırım yöneticilerinin kullanıldığı derecede faaliyetlerine ve otoriteye ve seçildikleri sürece ve izlenen performanslarına hitap etmelidir.

GAPP 19: Ulusal varlık fonunun yatırım kararları, yatırım politikası ile tutarlı bir şekilde riske göre ayarlanmış finansal getirileri maksimize etmeyi amaçlamalı ve ekonomik ve finansal temellere dayanmalıdır.

GAPP 19.1.: Yatırım kararları ekonomik ve finansal düşüncelerden farklı şeylere maruz ise, bunlar yatırım politikasında açıkça belirtilmeli ve kamuoyuna açıklanmalıdır.

GAPP 19.2.: Ulusal varlık fonuna ait varlıkların yönetimi, genel kabul görmüş makul varlık yönetim prensipleri ile tutarlı olmalıdır.

GAPP 20: Ulusal varlık fonu, özel teşebbüsler ile rekabet ederken daha geniş yönetim ile ayrıcalıklı bilgi veya uygun olmayan etkiden faydalanmamalıdır.

GAPP 21: Ulusal varlık fonları, hissedarların mülkiyet haklarını, özsermaye yatırımlarının değerinin temel bir bileşeni olarak görürler. Bir ulusal varlık fonu mülkiyet haklarını kullanmayı tercih ederse, yatırım politikası ile tutarlı bir şekilde yapmalı ve yatırımlarının finansal değerlerini korumalıdır. Ulusal varlık fonu, borsada kote olan işletmelerin menkul değerlerini seçmeye ilişkin mülkiyet haklarının kullanımını yönlendiren temel faktörler dahil genel yaklaşımını halka açıklamalıdır.

GAPP 22: Ulusal varlık fonu, faaliyet risklerini tanımlayan, değerlendiren ve yöneten bir çerçeveye sahip olmalıdır.

GAPP 22.1.: Risk yönetim çerçevesi, kabul edilebilir parametreler ve seviyeler içerisinde ilgili risklerin yeterli şekilde izlenmesi ve yönetimini için güvenilir bilgi üreten ve zamanında rapor eden sistemlere, kontrol ve teşvik mekanizmalarına, uyulacak kuralları gösteren tüzüklere, iş sürekliliği planlamasına ve bağımsız bir denetim işlevine sahip olmalıdır. GAPP 22.2.: Ulusal varlık fonunun risk yönetim çerçevesine genel yaklaşımı

kamuoyuna açıklanmalıdır.

GAPP 23 Ulusal varlık fonunun varlık ve yatırım performansı mutlak veya göreceli kriterlere göre ölçülmeli ve açıkça belirlenmiş prensip veya standartlara göre fon sahibine rapor edilmelidir.

GAPP 24 GAPP’ ın uygulanmasının düzenli gözden geçirilme süreci ulusal varlık fonu tarafından veya onun adına yapılmalıdır.

Kaynak: (Bayar ve Yıldırım, 2013: 75-77)

Santiago ilkelerin temel amaçları UVF’lere yönelik oluşan ön yargıları engellemek bu fonların şeffaflık ve erişilebilirliğini arttırmaktır. İlklerin kabul edildiği 2018 yılından bu yana bu ilkelere uyum oranı her geçen gün artmıştır. 2011 Temmuz itibariyle Uluslararası Ulusal Varlık Fonları (International Forum of Sovereign Wealth Fund- IFSWF) üyesinin yüzde 95’i uygulamalarının tamamen veya kısmen Santiago ilkeleri ile uyumlu olduklarını beyan etmişlerdir (Lippincott, 2013: 659).

2. BÖLÜM İSLAMİ FİNANS

2.İslami Finans

İslami finans uygulamaları İslam dinin yasak kıldığı “riba” çerçevesinde finansman sağlamak üzere oluşturulmuştur. Bilindiği üzere İslam dini “riba- faiz” olayına kesin olarak karşı çıkmış ve kutsal kitap Kuranı Kerim’ de bu durum “Allah ve Resulüne savaş açmak “olarak nitelendirilmiştir. Gelişen dünyada artan finansman ihtiyacı, Müslüman toplumlarda dini hassasiyetleri gereği dinin emir ve yasakları çerçevesinde karşılanma ihtiyacı doğurmuştur. Bu doğrultuda ülkemizde de Katılım Bankacılığı adını alan İslami Finans kurumları ortaya çıkmıştır.

Klasik anlamdaki konvansiyonel bankacılık ve finans sektörünün uygulamaları olan; tahvil, bono, factoring, future, forward gibi faiz temelli finansal enstrümanlara karşın İslami finansman aracı olarak “sukuk” ortaya çıkmıştır. Sukuk tahvil ile karşılaştırılmasına karşın belirgin farklılıklar mevcuttur. Tahvil sadece alacak hakkı sağlarken Sukuk, sahibine varlıkta payı oranında mülkiyet hakkı tanımaktadır (Sevinç, 2013: 79). Sukuk sahiplerinin, yapılan iş doğrultusunda kar etme olasılığı olduğu kadar zarar etme olasılığı da mevcuttur. Aşağıdaki tabloda sukuk ve tahvilin karşılaştırılması gösterilmiştir.

Tablo-13: Tahvil ve Sukuk Karşılaştırılması

Tahviller Sukuk

Kredi Riski İhraççının Riski İhraççının Riski Şartları Standart Bono Uygulamaları Tahville Aynı Fiyatlama Kredi Derecelendirmesine Ve

Talebe Bağlı

Konvansiyonel Bonolar Gösterge Olarak Alınmaktadır

Faiz Ödemesi Düzenli Kupon Ödemesi Kar payı ödemesi ya da zarara ortak olma

Kredi

Derecelendirme

Borçlu Şirketin Kredi Profili İle Aynı

Borçlu Şirketin Kredi Profili İle Aynı

Yatırımcı Konvansiyonel Yatırımcı Genel Olarak İslami Yatırımcılar Almakla Birlikte Bu Profil Zamanla Değişim Göstermektedir

Hedging CDS/ Interest Rate Swaplar Doğrudan Hedge Edilmesi İçin Bir Enstrüman Bulunmamaktadır Vade Kısa, Orta, Uzun Genellikle 3-5 Yıl Gibi Orta Vadeli

Olup Zamanla Vade Uzamaktadır.

Kaynak: (Aktaran Sevinç, 2013: 80)

İslami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Organizasyonu (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial- AAOIFI) tarafından uygulama alanına ve yöntemlerine göre 14 sukuk alt türü olduğu onaylanmıştır. Bu sukuk türleri çalışmanın ilerleyen bölümlerinde detaylı olarak ele alınacaktır.

Dünya genelinde İslami finansı geliştirme çabaları devam ederken Osmanlı ülkesinde de İslami finans uygulamaları dikkate değerdir. Osmanlı ekonomik hayatı incelendiğinde vakıfların önemli bir yer teşkil ettiği görülecektir. Bu vakıflar içinde “para vakıfları” konumuz ile alakalı bölümü oluşturmaktadır. Para vakıfları, ekonomiye sağladığı finansman ile Osmanlı ülkesinde ekonominin önemli bir mihenk taşı konumundaydı. Para vakıfları uygulama ve kullandığı yöntemler bakımından bugünkü Katılım Bankacılığının temelini oluşturmaktadır (Bulut ve Korkut, 2016). Para vakıfları ile ilgili genel bir değerlendirme ilerleyen bölümlerde yapılacaktır.