Bora ÖZEN89
Özet
Sokak sanatı demek, sokakta büyüyen sanat demektir. Yani sözlük anlamıyla bile bu işle ilgili bir illegal durum söz konusudur. Sokak sanatı kültürü son 20-30 senede grafiti köklerinden başlayarak gelişip global bir harekete dönüşmüştür. Sık olarak politik ya da sosyal bir açıklama içerirler, pek çok sokak sanatçısının amacı topluma açık bir mesaj vermektir. Geleneklere uymayan fikirleri topluma tanıtırlar ve çoğunluğu etkilerler.
Sanat, oyun, protesto, yaramazlık ne derseniz deyin, sokak sanatı artık dünyada bir şehrin yüzünü değiştiren bir olgu haline gelmiştir.
Anahtar Kelimeler: Grafitti, Sokak, Sanat, Kadıköy, Yel değirmeni
Abstract
Street art means, it means growing street art. So even with the dictionary meaning of the case is an ilegal about this process. Starting from the root of grafiti street art culture in the last 20-30 years to develop and has become a global movement. Often contain a political or social statement, the purpose of the many streetartists to give a clear message to the community. Unconventional ideas are introduced and the majority of society are affected.
Art, games, protests, what you call it mischief, street art has become a phenomenon that changed the face of a city in the world.
Key Words: Grafitti, Street, Art, Kadıköy, Yeldeğirmeni
Sokak sanatı muhalif kaynaklı antidisipliner sanata atıfta bulunur, kamu alanında yani sokaklarda uygulanan her türlü sanatı içerir. Bu tanım seksenlerin başında popülerlik kazanmıştır. Mural, graffiti, stencil (şablon), sticker (çıkartma), sokak işaretleri, video projeksiyon, sokak enstalasyonları, heykeller ve ses yerleştirmeleri de sokak sanatının içinde yer alan tür ve tekniklerdir.
Sanat, oyun, protesto, yaramazlık ne derseniz deyin, sokak sanatı artık dünyada bir şehrin yüzünü değiştiren bir olgu haline gelmiştir.
Sokak sanatı demek, sokakta büyüyen sanat demektir. Yani sözlük anlamıyla bile bu işle ilgili bir illegal durum söz konusudur. Sokak sanatı kültürü son 20-30 senede grafiti köklerinden başlayarak gelişip global bir harekete dönüşmüştür. Sık olarak politik veya sosyal bir açıklama içerirler, pek çok sokak sanatçısının amacı topluma açık bir mesaj vermektir. Geleneklere uymayan fikirleri topluma tanıtırlar ve çoğunluğu etkilerler.90
Sokak sanatını yapanlar bireysel şöhretlerin peşinde değillerdir, sanat galerilerinde sergilenmeye ‘layık’ görülecek ‘çerçevelenmiş’ düşüncelerin bir parçası olmak istemezler. Tek dertleri, kendilerinden izinsiz reklam panoları ve ilanlarla işgal edilen sokaklarını geri alabilmektir. Sokak sanatının yapısında yerleşik değerlere karşı bir
89 Yrd. Doç., Cumhuriyet Üniversitesi GSF Grafik Bölümü, ozen.bora@gmail.com 90
8-10 Nisan / April 2015
meydan okuma vardır, genellikle yasal olmayan şekilde uygulandığı ve sanatçıların kimliklerini sakladıkları için çok daha kolay yanlış anlaşılmaktadırlar.
Resim 1: Kadıköy, Yeldeğirmeni, Sanatçı: PixelPancho, 2012
Grafiti kültürüyle özdeşleşen vandallık, kurallara aykırı davranma vs gibi olumsuz ve ‘göz korkutan’ tanımlamalar sokak sanatı için de kullanılmaktadır. Ama araçların ve onları kullanış farklılığından dolayı çoğu yerde sokak sanatı için post-grafiti yahut doğasına uygun şekilde daha sarsıcı bir sokak diliyle ‘gerilla sanatı’ deyimlerini uygun görenler de mevcuttur. Aslında bu akımın tam olarak kim tarafından ne zaman başlatıldığı bilinmiyor bu yüzden Grafiti’nin çıkış zamanları, Street Art’ın da temellerinin atıldığı zaman olarak kabul ediliyor ve 80’lerde Amerika’daki reklam furyası ve sanatın elitleştirilmesi çabalarının tavana vurmasıyla da hız kazanıyor. Mottosu genel bir tabirle reklam verenler ve büyük kuruluşlar tarafından satın alınmış alanları geri almak ya da bu alanların dinamiklerini bir takım görseller kullanarak değiştirmek olan sokak sanatı özetle herkesin görebileceği yerlerde yapılan anonim provokasyonlardır diyebiliriz.
8-10 Nisan / April 2015
Resim 2: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Sepe&Chazme, 2014
Sokak sanatı, sanatçı için, yaşadığı yere kendinden bir şeyler katmak demektir. Bunu yaparken hiçbir maddi beklentisi yoktur, işlerini beğendirme ya da satış kaygısı olmadan üretir ve sokağa bırakır, bu yönüyle çok samimi ve gerçektir.
İnternetin sokak sanatını şu anda olduğu konuma getiren yegane araç olduğu konusunda da şüphe yoktur. İnternet, çevresinde böyle şeyler gözlemleyemeyen bir insana bile sokak sanatını başka şehirlerden takip etmesine olanak sağlamaktadır. Başka türlü nasıl evinizden tek bir tık sayesinde herhangi bir sokaktaki yeni çalışmaları görme imkanına sahip olabilirsiniz ki? İnternet kesinlikle sokak sanatı ruhuyla mükemmel bir şekilde uyuşmaktadır.
8-10 Nisan / April 2015
Resim 3: Kadıköy, Yeldeğirmeni, Sanatçı: M-City, 2014
Bugünden baktığımızda ise M.Ö. 25.000’lerde çizilmiş bir mağara duvarı resminin sanat olup olmadığıyla bugün grafiti’nin sanat kabul edilip edilmemesi tartışmaları benzer durumlardır.
Sizlere bugün anlatacağım semt İstanbul Kadıköy’den, Yel değirmeni semti. Sokak sanatının bu semtte yaygın olarak uygulanmasıyla semtin geçirdiği değişim ve dönüşümü sizlere aktarmaya çalışacağım.
8-10 Nisan / April 2015
Resim 4: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Jaz, 2013
Kadıköy belediyesi bu alanda gerçekten iyi ve güzel işlere öncülük ediyor ve örnek teşkil ediyor. Her sene gelenekselleştirdiği Sokak Sanatı Festivalini (Muralİst) düzenleyerek yurt dışından davet ettiği sanatçılara Kadıköy’deki binaların yüzeylerine devasa boyutlarda işlerini bırakmalarını sağlıyor. Genelde duvar resimleri illegal yollarla yapılıyor ama dünyanın birçok şehrinde belediyeler artık bu sanatı destekliyor. Kadıköy de İngiltere’nin BrickLane’i, Berlin’in Kreuzberg’i olma yolunda ilerliyor. Uluslararası sokak sanatçıları ile anlaşan Kadıköy Belediyesi Muralist etkinliğini başlatarak Kadıköy’deki apartmanların duvarlarını sanat eserleriyle doldurmaya başladı.
8-10 Nisan / April 2015
Belediye festivale katılacak olan sanatçıları seçerken yerel detaylar ile bağ kurup kuramadığına dikkat ediyor. Çünkü mahalle içi bir projede yapılacak işin mahallelilerle bağ kurması büyük önem taşıyor. Bir bienalde ya da modern sanat müzesinde sergilenen eserlerden çok farklı bir durumu var. Daha önce bu tarz projelerde yer almış sanatçılar tercih ediliyor. İşlerin tamamı Yel değirmeni Mahallesi’nde yer alıyor, projeyi ise Yel değirmeni Canlandırma Derneği ve Çekül destekliyor.
Resim 6: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Amose, 2012
Eserler sanatçıların iç dünyaları, yerel kültürlerinin izleri ve Türkiye ile ilgili izlenimlerinin izlerini taşıyor. Sanatçılar muralların her birini izleyicinin yorumlamasını tercih ediyor fakat geçen sene Haziran ayında yapılan işlerde Gezi olaylarına göndermeler de vardı. Sanatçılar olaylardan etkilenerek düşündükleri işlerini değiştirmiş, yeni tasarımlar yaparak gündeme ve olaylara gönderme yapan yeni çalışmalar üretmişlerdir. Macit Erbudak Sokak’taki resmin içinde İspanyolca “Direniş hatırası” yazıyor. İskele Sokak’taki çarpışan iki at ise çarpışan güçleri temsil ediyor.
Büyük, boş ve çoğunlukla çirkin gözüken bina cephelerini sanat yoluyla renklendirip sanatı sokağa taşımak öncelikle semti sonra da kenti değiştiren ve güzelleştiren bir unsur haline geliyor. Bu semti yakından bildiğim için de geçmişindeki görünümü ile bugün arasında kıyaslama yapabilmekteyim, önceden bakımsız metruk binaların bulunduğu bu semt Muralİst ile beraber sessiz bir değişime başladı, öncelikle semtte festival dışında daha fazla duvar resmi, grafiti, sticker ve stencil çalışmaları görülmeye başladı ama değişim sadece duvarlarla sınırlı kalmadı, değişen bu çehreyle birlikte semte sanatçılar da gelmeye başladılar, resim, heykel, seramik sanatçıları da bir bir atölyelerini bu semte taşımaya
8-10 Nisan / April 2015
başladılar, sanatın sokakta ve günlük hayatta bu derece yaşıyor olması sanat üretimi yapan insanlar için burasını cazip hale getiriyor oldu.
Kadıköy belediyesi ve Çekül vakfı ortaklığıyla 2010 yılından beri Yel değirmeni mahalle canlandırma projesi başlatılmıştır. Proje sosyo ekonomik ve kültürel ve fiziki anlamda daha yaşanabilir bir semt yaratmayı amaçlamaktadır. Sanatla beraber geliştirilen bu projelerin semtin yapısını ve çehresini olumlu manada değişmesine sebep olan etkileri olmaktadır.
Resim 7: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçılar: Rad, Cins, Canavar, 2012
8-10 Nisan / April 2015
Resim9: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Freddy Sam, 2013
Resim 10: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı:Alice , 2014 Resim 11: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Wicx, 2013 Mesela Gezi olayları sonrasında semtte işgal evleri oluşmaya başladı, Yel değirmenindeki Don Kişot işgal evinin hikayesi de böyle başlar, 20 yıldır kullanılmayan bir bina gezi direnişiyle başlayan forumların da arayışıyla beraber ortak kullanıma yönelik bir alana dönüştürüldü, yine Kadıköy belediyesinin açtığı “Kadıköy Satranç Merkezi” de semtte yer alan kültür ve sosyalleşme mekanlarından biridir.
8-10 Nisan / April 2015
Resim 12: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Dome, 2012
(TAK) “Tasarım Atölyesi Kadıköy” ise semtte yine belediye tarafından kurulan bir tasarım ve proje üretme - destekleme merkezidir. Yenilikçi ve yaratıcı fikirlerin uygulamaya geçtiği bir buluşma ortamı olan TAK, fikirleri olan Kadıköylüler, projesi olan Tasarımcılar ve olanakları olan destekçileri Kadıköy Belediyesi ile buluşturarak, ‘Tasarım Sizden, Uygulaması Bizden!’ sloganıyla yola çıkmış bir yapılanmadır. TAK binasının da yel değirmeni semtinde olması tesadüfi değildir.
8-10 Nisan / April 2015
Resim 15: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: İnti, 2013
Yel değirmeni Rasimpaşa mahallesinde 1895 yılında manastır okul ve kilise olarak inşa edilen tarihi Notre Dame du Rosaire Kilisesi ise “Yeldeğirmeni Sanat” adıyla hizmete açılmıştır. Uzun süre atıl durumda olan 119 yıllık tarihi bina 2014 mart ayından itibaren kültür sanat etkinliklerine ev sahipliği yapmaktadır.
Resim 16: TAK, Kadıköy Tasarım Atölyesi, Kadıköy, Yel değirmeni
Resim 17:Yeldeğirmeni Sanat Merkezi, Kadıköy, Yel değirmeni
8-10 Nisan / April 2015
Resim 18 – Resim 19: Kadıköy Don Kişot İşgal Evi
Resim 20: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı:
Daptar, 2013 Resim 21: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Ethos, 2012
Yel değirmeni semti gerçekten tarihi ve kozmopolit bir semttir. 21. yüzyılın başlarında Ermeni, Rum ve Türk’lerin bir arada yaşadığı bir yer olan semt şu anda da Türkiye’nin kozmopolitliğini taşımaktadır. Kente göç yoluyla gelmiş olan insanların yoğunlukla yaşadığı semt sanatçıların semti yerleşme ve üretim merkezi olarak tercih etmesiyle birlikte farklı bir çeşitlilikle günümüzde varlığını sürdürmektedir.
8-10 Nisan / April 2015
Resim 22: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı Atölyesi
Resim 23: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Bilinmiyor
Resim 24: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Meck, 2014
Resim 25: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Cins, 2012
Resim 26: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Bilinmiyor, 2014
Resim 27: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Wandrey. Ru 2014
8-10 Nisan / April 2015
Resim 28: Kadıköy, Yel değirmeni, Sanatçı: Wandrey. Ru 2014
Resim 29: Yel değirmeni Sanat Merkezi, Kadıköy, Yel değirmeni
Resim 30: Yel değirmeni Sanat Merkezi, Kadıköy, Yel değirmeni
Kısacası Yel değirmeni sanat yoluyla evrilmekte ve değişmektedir ama bu değişim tırnak içinde kentsel dönüşüm adı altında dozerler ve iş makinaları sokulmadan da bir semtin güzele ve iyiye doğru da değişebileceğine örnek teşkil etmekte geleceğe dair umut vermektedir.
8-10 Nisan / April 2015
Kaynaklar
GÜNEŞ, Şinasi (2009). Sokak Sanatı, İstanbul: Artes Yayınları.
Resimlerin Kaynakları
Resim 1, 2, 3, 4, 5, Fotoğraflar; Bora Özen
Resim 6, http://pelerinli.com/2013/03/kadikoyde-duvarlar-tuval-olmus/ Resim 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, Fotoğraflar; Bora Özen
Resim 15, http://www.mimdap.org/?p=127573
8-10 Nisan / April 2015
148