Nida Anıl KAZANÇ25
Özet
Klimt’in başyapıtlarından biri olan, günümüzde resim sanatıyla, görsel sanatlarla ilgisi olan olmayan, birçok insan tarafından bilinen, tanınan, hatta eserin sahibi Klimt adının önüne geçen “Kiss” tablosu tüm zamanlarda ilgi görmüştür. Bu ilgi, tablonun yapılış tarihi olan 1907-08’lerden günümüze dek değişen dünyanın siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel birçok oluşumunda yeniden yorumlanarak, bu süreçlere tanıklık etmiştir. Neredeyse tüm toplumların görsel benliğinde yer edinmiş olan böyle bir eserin, Tammam Azzam’ın yaratıcı etkinliği kapsamında; Mart 2011’de başlayan ve günümüze dek, trajik hikayeler, dramatik sayılara ulaşan can kayıplarıyla devem eden Suriye iç savaşına vurgu yapması dikkat çekicidir ki; amaç da budur zaten.
Bu çarpıcı ve ironik Klimt-Azzam birlikteliğinin tasarımcısı Tammam Azzam, Suriye’li bir sanatçıdır. Geçmişin başyapıtlarını benzer güncel işlerde kullanmaktadır. Savaş sebebiyle ülkesinden uzakta, farkındalık yaratma çabasıyla, üretmeye devam etmektedir. Eskinin güncellenmesini; acının, yıkımın hüznüyle sağlamıştır.
Çalışmada, savaşın yıkıcı, tüketici gücünün, klasikleşmiş bir sevgi, aşk tasviriyle birleştirilerek, sanatın gelişen, değişen dünya düzenindeki etkinliği vurgulanacaktır.
Anahtar Sözcükler: İroni, Savaş, Resim, Klimt, Azzam. Abstract
The painting ‘’Kiss’’, one of the masterpieces of Klimt, has always attracted many people’s attention who are not interested in art or visual arts today and been known to be more famous than its own creator by most people.this interest has witnessed the re-interpretation of world’s political,economical,social and cultural aspects or processes since it was painted in 1907-08. It is notable that such a work of art in Tammam Azzam’s creative activity,which had a significant place in nearly all nations’ visual memory, has emphasized the war in Syria which began in March,2011 and has cost the lives of many innocent people with tragic stories and dramatical figures so far. That is the ultmate purpose of this activity. Tammam Azzam, the creator and designer of this outstanding and ironic ‘’Klimt-Azzam’’ combination, is a Syrian artist. He has been using the old masterpieces of art in his current works. He has been struggling to build awareness among people by using his artistic style abroad because of the war and deplorable conditions in Syria. He has accomplished the update of the old by emphasizing the sorrow of suffering and destruction.
This study includes personal interviews, articles and similar works, aiming to emphasize the impact of the art on the changing and developing world order by combining the destructive and consuming power of the war with a description of classical love and affection.
Key Words: Irony, war, painting, Klimt, Azzam.
İçinde yaşadığımız çağ özellikle ortadoğu devletlerinin siyasal ve sosyolojik açıdan büyük bir çalkantıya sahne olduğu bir dönem olarak tarihe geçecektir. Hemen yanı başımızda cereyan eden mezhep temelli çatışmalar ve doğurduğu sonuçlar insanlık tarihinin kara bir sayfası olarak okunacaktır. Vahşi cinayetlerin sistematik bir biçimde işlendiği, insanların doğdukları topraklardan göçe zorlandığı bir dönemde sadece siyasal ya da toplumsal yapı değil, sanatsal duyarlılıklarda yeni biçimlerle kendini göstermeye başlamıştır. Bu karmaşa ortamında yapıtlarıyla sivrilmiş, çalışmalarında bölge insanının problemlerini dile getirmeye gayret etmiş önemli isimlerden biri Suriyeli genç sanatçı Tammam Azzam’dır (Resim 1).
25
8-10 Nisan / April 2015
Resim 1: Tammam Azzam
Tammam Azzam, 1980 yılında Şam’da doğdu ve Suriye’nin güneyinde küçük bir köyde büyüdü. Roman yazarı olan babasının, kütüphanesinin o yıllardaki en büyük şansı olduğunu ve hayal kurmaya o yıllarda başladığını söylemektedir. Altı yaşında başladığı çizimlerine, 1998’de Güzel Sanatlar Fakültesinde devam etmiştir.
Ortadoğu tarihinde son elli yıldaki zorluklar sebebiyle, Arap sanatının birtakım kişisel çabalar dışında kendine özgü bir kimliğe sahip olduğu söylenemez. 2011’de Suriye de başlayan iç çatışmalar, zaten hayata tutunabilmenin zor olduğu bu coğrafyada tam bir kaos ortamı yaratmıştır. Azzam da, binlerce Suriye’li gibi ülkesini terk etmek, sürgünde yaşamak zorunda kalmıştır. Dubai’ye yerleşen sanatçı, çatışmaların sebep olduğu trajediler ve yıkımlar karşısında Suriye halkının bir nevi sözcüsü olmuş, uluslararası toplumun, ülkesindeki drama kayıtsız kalmasına hitap eden sanatıyla adını duyurmuştur. Azzam’ın sanatını besleyen kaynaklardan biri ülkesinde yaşanan savaşın beraberinde getirdiği insanlık trajedisi iken bir diğeri ise batı sanatının büyük sanatçılarının başyapıtları olmuştur.
Azzam’ın eserleri, titizce çalışılmış ayrıntılar ve çarpıcı odaklamalarla insanlığın vahşi yüzünü haykırmaktadır. 2013 yılında verdiği bir söyleşisinde “Ben asker değilim, rejim umurumda değil, rejime karşı mücadele etmiyorum. Ben, insanlara destek olmak için mücadele ediyorum. İşte benim farkım bu” diyerek bir anlamda savaşan taraflardan birine destek olmak gibi amacının olmadığını, sadece mağdur olan insanların acılarına tercüman olmaya çalıştığını ifade etmektedir.
Tammam Azzam’ın çalışmalarında bazı seriler öne çıkar. Bunlardan birisi Çamaşırlar serisidir. Bu seride iplere asılmış bir takım çamaşırlar görülmektedir. Kiminde çamaşırların arkasında yer alan kent yıkıntıları belirirken, kiminde ise kızıla bürünmüş bezlerin yarattığı çarpıcı bir kompozisyon egemendir. Sanatçının bir metafor olarak kullandığı çamaşırlar, her şeylerini arkalarında bırakarak kaçmak zorunda kalan Suriye halkının birer yansımasıdır. Öyle ki savaştan kaçmak zorunda kalan bu insanlar çamaşırlarını toplama fırsatı bile bulamamışlardır. Gittikleri yerlerde kendilerine ait
8-10 Nisan / April 2015
olmayan elbiseleri giyip, başkalarının evlerinde yaşamaya mahkûm edilen bu insanlar kısaca mülteci yaşamın dramını yaşamaktadırlar.
Resim 2 – 3: Azzam, “Çamaşırlar Serisi”, 2011
Azzam’ın duvar formu üzerine yerleştirdiği bir dizi çalışması da afiş özelliği taşımakta olup yine savaşın yıkımına ve insanların yaşadığı derin acılara göndermeler yapmaktadır. Çalışmalarında eski, zaman zaman kurşun ve şarapnel deliklerinin yer aldığı duvar fotoğraflarını zemin olarak kullanır. Bu zeminlerin üzerine bilgisayar ortamında grafitiler gerçekleştirir. Bu çizimlerde modern zamanların popüler ikonlarını (olimpiyat logosu, twitter amblemi vs.) yeniden biçimlendirir. Fakat bunu yaparken bu ikonları savaş ve yıkımın bariz izlerini taşıyormuşçasına kendi öz biçiminden uzaklaştırmaya çalışır. Resim 4’ de Olimpiyat sporcularının adeta savaş sahnesinde birbirlerini katledercesine kompoze edilmesi ve bunu yaparken siyah rengin dramatik etkisini tercih etmesi dikkat çekicidir. Aynı zamanda Resim 5 de görülen sosyal medyanın etkili platformlarından Twitter’ın meşhur mavi kuşunun kırmızı ile boyanıp vurulmuş olması da bu seçkinin önemli örnekleri arasında yer alır.
Resim 4: Azzam, “Suriye Olimpiyatı”, 2013 Resim 5: Azzam, “Twitter-Breaking News”, 2013 Sanatçı bazı çalışmalarında ise hazır nesneleri yeniden biçimlendirmiştir. “Suriye Gelecek Bahar” adını verdiği bir sergisinde, savaşa özgü nesneleri yeni bir dünya ve umut yaratabilmek adına değişime uğratmıştır. Resim 6’da bir el bombasının etrafını
8-10 Nisan / April 2015
baharı çağrıştıran renkli minik çiçeklerle bezemiştir. Bu ve benzer minvaldeki çalışmalarında genel olarak yeni bir dünya ve umut özlemi içerisinde olduğunu görürüz.
Resim 6 : Azzam, “Suriye Baharı”, 2012
Batı sanatının, tanınmış eserlerinin dijital kolajlarını yaptığı “Suriye Müzesi” adını verdiği, çalışmaları ise sanatçının adını duyurmasını sağlayan örnekleri olmuştur. Goya, Picasso, Warhol, Matisse ve Klimt gibi ünlü sanatçıların eserlerinden aldığı detayları Suriye manzaraları üzerine çalışmıştır.
Bu çalışmalarının içinde en öne çıkanlardan birisi kuşkusuz Goya’nın 3 Mayıs katliamını konu edindiği eserini kendi çalışması ile bütünleştirdiği yapıtıdır. Suriye yıkıntıları içine Goya’nın eserinde yer alan kurban ve katillerin yerleştirilmesi savaşın ve ölümün sonuçlarının dünyanın hemen her yerinde benzer bir etki yaratmasına bir göndermedir. Sanatçıya göre, İspanya’daki savaş birkaç günde dünyanın ilgisini çekmişken, Orta Doğu da yaşanan benzer savaş, yıllardır görmezden gelinmektedir. Goya’nın kendi ülkesinin trajedisine olan ilgisi ile aslında Azzam’ın Suriye yıkımına olan alakası birbirinden çok farklı değildir. İki sanatçıda benzer bir savaş sahnesinde sivil insanların yaşadığı vahşeti görünür kılmaya çalışmıştır. Azzam kendi çalışmasında yeni bir kurban ve katil imgesi yaratmak yerine Goya’nın klasikleşmiş yapıtındaki karakterlerden faydalanmıştır. Çünkü dünyanın hemen her yerinde benzer travmalarda kurbanlar aynı kaderi yaşamaktadırlar (Resim 7).
8-10 Nisan / April 2015
Resim 7 : Azzam, “3 Mayıs”, 2012
Her ne kadar bir savaş resmi olmasa da Azzam Batı sanatının farklı temaya sahip önemli örneklerini de kendi çalışmaları içinde değerlendirmiştir. Bunlardan birisi de Van Gogh’un, “Yıldızlı Gece” isimli çalışmasıdır. Azzam’a göre bu yapıt her ne kadar savaş gerçeğini konu edinmiyor olsa da Van Gogh’un kendi dünyası içinde yaşadığı sancıların Suriye halkının acılarıyla benzeşmesi bakımından önemlidir (Resim 8).
Azzam bir başka örnekte ise Andy Warhol’un Elvis Presley imgelerini kullanmıştır. Elindeki silahı izleyicilere yöneltmiş olan Elvis, Azzam’ın çalışmasında da tıpkı Warhol’un çoğaltma tekniğinde olduğu gibi çoğaltılarak Suriye yıkıntıları içinde yer almaktadır. Sanatçıya göre içinde bulunduğu Suriye toprakları insanların ellerinde silahlarıyla gezdiği bir dönemden geçmektedir ve bu bir anlamda vahşi batı hikayelerini çağrıştırmaktadır (Resim 9).
8-10 Nisan / April 2015
Bu serinin en çok ses getiren örneklerinden birisi de, bizim de çalışmamızın ana konusunu teşkil eden, 1907-08 tarihli, Gustav Klimt’in, “The Kiss”, adlı tablosunun, Tammam Azzam’da “Freedom Grafiti / Özgürlük Grafitisi” ne dönüşmesidir.
Bu eser benzer kolajlarından farklı olarak ne bir savaş ne de bir sıkıntı halini ortaya koyan bir dönem örneğinden ilham almamıştır. Klimt’in “The Kiss” isimli çalışmasında birbirini sıkıca kucaklamış iki sevgilinin hararetli öpüşmesi görülmektedir. İlk bakışta Klimt’in çalışması ile Azzam’ın Suriye savaşının ağır izlerini ele aldığı fotoğrafı arasındaki gerilim izleyici üzerinde bir şaşkınlık yaratmaktadır (Resim 10-11).
Klimt’in eserinde tutkuyla kavuşmuş, kadın ve erkeğin sonsuzluk temsilindeki aşkları anlatılmıştır. Sanatçının altın çağının doruk noktası olarak belirtilen bu resminde süslemeci renklerle, parıldayan altın varakla ve soyut desenlerle birlikte ideal bir dünyaya çağrışım yapmakta olduğu düşünülür. İki aşığı saran altın renkli çerçeve onları dünyadan soyutlamaktadır. Çiçekli bir zemin üzerinde duran bu çift zeminin en uç kısmında betimlenmiş ve kadının ayaklarına neredeyse uçurumdan düşüyormuş gibi bir anlam verilmiştir. Figürlerin yerleşimi ölüm ile yaşam arasında ki ince çizgiye gönderme yapar gibidir. Çoğu zaman Klimt ve sevgilisi Emile Flöge olarak yorumlanan bu sevgi ve teslimiyet birlikteliğinde, kadının ve erkeğin ayağına dolanan çiçekler, doğanın ve tüm var oluş sebeplerinin, sevgi ve aşkın emrinde olduğunu vurgulamaya çalışmaktadır. Tutkulu aşkın, zamansızlığını ve mekansızlığını ifade eder. Aşkın ve sevginin en yoğun anlatımıyla ikonlaşmış bu görüntünün Azzam’da yeni bir kurguyla anlamlandırılması dikkat çekicidir.
Resim 10 : Klimt, “The Kiss”, 1907 – 08 Resim 11 : Azzam, “Özgürlük Grafitisi”, 2013
Azzam’ın eserinde savaştan arta kalan yıkık dökük bir bina görülmektedir. Bu bina Suriye’nin Duma kentinde yer almaktadır. Sanatçının bir arkadaşı tarafından fotoğraflanarak kendisine elektronik ortamda gönderilen görsel, Klimt’in figürlerine ev sahipliği yapmaktadır. İlk bakışta büyük bir duvar resmi izlenimi veren çalışma aslında dijital bir montajdan ibarettir. Kısa sürede sosyal medyada yüzbinlerce kişiye ulaşan çalışma büyük beğeni ve ilgi toplamıştır.
8-10 Nisan / April 2015
Klimt’in eserindeki bu tutkulu görüntüyü, Suriye’de yıkık bir duvara taşıyan Azzam, ülkesinin acılarını görmezden gelen uluslararası kalplere dokunmaya çalışarak savaşın acısına ve yıkımına karşın aşkın ve sevginin umudunu filizlendirmeye çalışmaktadır. Öte taraftan bu eserle, şimdilerde birer yıkıntıya dönmüş bu ve benzeri pek çok hanede kaybolan, tutku dolu hayatlara göndermede bulunmaktadır.
Tammam Azzam dış dünya tarafından kayıtsızca izlenen ülkesindeki savaş ve yaşanan acıları protesto etmek için, sanattaki en büyük aşk temsillerinden birini kullanmıştır. Aşk ve tutkuyla temellenen, insancıl birlikteliklerin kudretini vurgulamıştır. Azzam bu eserinde barışçıl buluşmaların hala mümkün olabileceği bir ülke hayali kurmaktadır. Yıkılmış bir binanın ön cephesinde maddesel boyuta taşıdığı yapıtı, evrensel sevgi için tutkulu bir yalvarıştır.
Kaynakça
ALGAN, Volkan. (2013). “Tammam Azzam ve Suriye’de Vahşeti Yaratanların Ortak Eseri” Erişim Tarihi: 21.04.2015, Erişim Adresi:http://haber.sol.org.tr/kultur-sanat/tammam-azzam-ve-suriyede-vahseti-
yaratanlarin-ortak-eseri-haberi-67438
FLIEDL, Gottfried. (2003). “Klimt”, Taschen Publications,Vienna.
KHAN, Tabish. (2013). “The Art of War by Syrian Artist Tammam Azzam”. Erişim Tarihi: 21.04.2015, Erişim Adresi: http://londonist.com/2013/12/the-art-of-war-by-syrian-artist-tammam-azzam.php
JONES, Jonathan.”Tammam Azam Kiss:An unromantic commentary on the Syrian conflict’’ February,2013. Erişim Tarihi: 21.04.2015, Erişim Adresi:
http://www.theguardian.com/artanddesign/jonathanjonesblog/2013/feb/04/syria-klimt-kiss-tammam-azzam Sanatçı Kataloğu, Erişim Adresi: http://www.ayyamgallery.com/artist/tammam-azzam
TOM, Hussein, (2013). “I, the Artist and the Syrian”, The Majolla Magazine, December, Erişim Tarihi: 21.04.2015, Erişim adresi: http://www.thenational.ae/arts-culture/art/the-power-of-love-with-tammam- azzam-in-dubai#ixzz2L8u2HIZ7
“Freedom Graffiti by Tammam Azzam” Erişim tarihi: 21.04.2015, Erişim Adresi: http://images.exhibit- e.com/www_ayyamgallery_com/News___Frameweb.pdf
Resim Kaynakçası
1. Erişim Adresi: http://dannawrites.com/tammam-azzam-about-the-syrian-revolution/
2. Erişim Adresi: http://www.ayyamgallery.com/artists/tammam-azzam/images/7 3. ErişimAdresi:http://oasis-mag.blogspot.com.tr/2011/11/dirty-laundry-tammam-azzam-
ayyamgallery.html
4. Erişim Adresi: http://www.ayyamgallery.com/artists/tammam-azzam/images/7 5. Erişim Adresi: http://bandannie.com/tag/tammam-azzam/
6. Erişim Adresi: http://www.ayyamgallery.com/artists/tammam-azzam/images/3
7. Erişim Adresi: http://bandannie.com/tag/tammam-azzam/
8. Erişim Adresi: http://bandannie.com/tag/tammam-azzam/
9. Erişim Adresi: http://bandannie.com/tag/tammam-azzam/
10. Erişim Adresi: http://pixgood.com/the-kiss-original-painting.html
8-10 Nisan / April 2015