Sağlıklı – Sağlıksız Örgüt

Nasow (1984)’e göre sağlıklı bir örgütün özellikleri şu şekilde özetlenebilir:

1. Amaçlar büyük oranda paylaşılmıştır, kişisel ve örgütsel amaçlar bütünleşmiştir.

2. Çalışanlar örgütün sorunlarını açıkça dile getirebilir ve bu sorunların çözüleceği yolunda bir beklentiye sahiptirler.

3. İnformallik ve pragmatik problem çözmeye önem verilir. 4. Kararlar bilginin olduğu yere devredilir.

5. Sorumluluk takım tarafından paylaşılır. 6. Çalışanların fikirleri saygı görür ve kullanılır.

7. İhtiyaç ve duygular, görev içeriğini oluşturan bireyler arası bir süreç olarak görülür.

8. İşbirliği örgütün her yerinde hakimdir, yardım serbestçe istenir ve kullanılır. 9. Kriz durumunda yöneticiler takım oluşturur ve kriz giderilinceye kadar işbirliği içinde çalışılır.

10. Çatışma açıkça planlanır ve geliştirici olarak çözülür (Balcı, 2002: 103).

Owens (1992) ve DeRoche (1981)’e göre etkili ve sağlıklı bir örgütün bazı özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Üyeler amaçlar etrafında toplanmış olmalıdır. 2. İyi bir iletişim sistemi olmalıdır.

3. Örgütte güç, rasyonel olarak dağıtılmalıdır. 4. Örgütün kaynakları etkili olarak kullanılmalıdır. 5. Örgüt üyelerinin moraline önem verilmelidir.

6. Örgütte yenilik ve yenileşme olumlu bir değer olarak yer almalıdır. 7. Örgütün çeşitli birimleri belli bir oranda bağımsız olmalıdır.

8. Örgütün problem çözme kapasitesi geliştirilmelidir (Özdemir, 2000: 139- 140).

Bruhn (2001: 150) bir örgütü sağlıklı yapan temel özellikleri şekil 2.3.’te belirtmiştir.

Şekil 2.3. Sağlıklı bir örgütün özellikleri

Bir örgütün sağlıksız olmasına neden olabilecek faktörler şunlardır:

- Hatalı ya da eksik stratejiler - Kötü örgütsel tasarım - Belirsizlik

- Örgüt kültürü

- Çalışanların niteliği (Dive, 2002: 3).

ÖRGÜT KÜLTÜRÜ

Değer ve beklentiler açıktır. Açık misyon ve amaçlar Açık iletişim, paylaşılan bilgi Tartışabilen bireyler

Birbirlerine saygı duyma

LİDER DAVRANIŞI

Katılımcı yönetim Tüm seviyedeki girdilerin araştırılması

Yetki devrinin sorumlulukla yapılması

Başarısızlığa tolerans gösterme Değişimi başlatma ve yönetme Yaratıcılık ve yenileşmeyi destekleme

Çatışmayı yönetebilme Objektif değerlendirme

ÜYE DAVRANIŞI

Maksimum yetenekle çalışma Sadakat

Risk alabilme

Kendini örgüt için değerli ve önemli hissetme

2.2.4.1. Sağlıklı okul

Podgurski (1990, 7), okul sağlığını şöyle tanımlar:

Baskı gruplarının rahatsız edici etkilerini sınırlandıran, hem göreve hem ilişkiye yönelik bir liderin olduğu, öğrenciler için ulaşılabilir amaçların koyulduğu, yeterli kaynak desteğinin sağlandığı ve başarıya yönelik olan ve görevlerini, okullarını, meslektaşlarını olumlu yönde tanımlayan öğretmenlerin bulunduğu okuldur.

Okul sağlığı, okulların örgüt iklimini kavramsallaştırmak için kullanılır ve okul etkililiği için önemli bir değişken olarak görülmektedir (Brookover vd. 1978’den akt. Hoy ve Feldman, 1987: 31). Okullar, optimal kişisel, sosyal ve akademik öğrenmenin gerçekleştirildiği sağlıklı bir okul iklimi oluşturmaktan sorumludurlar (Childers ve Fairman, 1986: 332).

Sağlıklı bir okul örgütü, amacını tanımlamak ve başarmak için neye sahip olduğunun ve neye ihtiyacı olduğunun farkındadır (Cicchelli, 1975: 3). Sağlıklı okullar çevresine başarılı bir biçimde uyum sağlayabilir, amaçlarına ulaşabilir, ortak değerler oluşturabilir ve öğretmenlerin takım çalışması yoluyla dayanışmasını sağlayabilir (Hoy ve Hannum, 1997: 293).

Hoy, Tarter ve Kottkamp (1991, 87-88), ilköğretim okulları için “Örgüt Sağlığı Ölçeği” ni geliştirirken sağlıklı ve sağlıksız okulların aşağıdaki özelliklerini belirtmişlerdir:

Sağlıklı okul

Sağlıklı bir okul, gereksiz müdahalelerden korunur (örgütsel bütünlük). Öğretmenler okula, öğrencilere ve diğerlerine karşı olumlu duygular beslerler (yüksek öğretmen etkileşimi). Öğretmenler öğrencilerin öğrenmek için çaba gösterdiğine inanırlar (yüksek akademik odak). Öğretmenler müdürün öğretimin geliştirilmesinde kendilerine yardımcı olduğunu düşünürler, müdür yaklaşılabilir, destekleyici ve anlayışlıdır; aynı zamanda öğretmenlerin performansı için yüksek standartlar belirler (yüksek mesleki liderlik). Öğretmenler müdürün öğrenmeyi sağlayan bir okul yapısı oluşturduğuna ve kendilerinin sosyal ve duygusal ihtiyaçlarına duyarlı olduğuna

inanırlar. Müdür, üstlerini etkileyebilir ve öğretmenler tarafından ihtiyaç duyulan öğretim kaynaklarını dağıtan biri olarak görülür (yüksek kaynak etkisi).

Sağlıksız okul

Sağlıksız okulda gündemi belirleyen çeşitli baskı grupları vardır (düşük örgütsel bütünlük). Müdür okulun amaçlara yönelik hareket etmesinde ve öğretmenler arasında birlik oluşturmada pasif ve etkisizdir (düşük mesleki liderlik). Müdürün üstleri üzerinde bir etkisi yoktur (düşük kaynak etkisi). Öğretmenler öğretimde ihtiyaç duyduklarına sahip olmadıklarını hissederler. Birbirlerine, okula ve öğrencilere karşı olumlu duygular beslemezler (düşük öğretmen etkileşimi). Öğrencileri akademik açıdan değersiz görürler, onlara göre öğrenciler çok çalışmazlar, ödevlerini yapmazlar ve öğrenmeyi ciddiye almazlar (düşük akademik odak).

Okul sağlığı kavramı, öğrenci-öğretmen, öğretmen-öğretmen ve öğretmen- yönetici etkileşiminin doğasını öğrenmek için geliştirilmiştir (Hoy ve Woolfolk, 1993: 356). Yönetici, öğretmen ve öğrenciler arasındaki karşılıklı dayanışma üzerine temellendirilmiştir (Edwards, 2008: 44).

Cicchelli (1975, 3-4), okul sağlığının ölçülmesinin avantajlarını şu şekilde belirtmiştir:

1. Örgüt, güçlü ve zayıf yönlerini iyi tanıyarak güçlü yönlerinden faydalanabilir ve zayıf yönlerini geliştirebilir.

2. Zayıflıkların farkına varılması, gelişmeyi sağlayan bir güçtür.

3. Sosyal örgütler çatışan beklentilerle daima yüzleşecektir. Örgüt tarafından beklentiler tanımlanırsa örgüt üyeleri arasındaki çatışmalar azalır.

4. Örgütlerin refahı için başarılabilir çıktılara ihtiyaç vardır.

Okul sağlığının ölçülmesi ve kavramsallaştırılması, okul geliştirme programlarının değerlendirilmesinin yanı sıra liderlik, motivasyon, karar verme, yapı ve etkililik için de temel oluşturur. Ayrıca, okulunda değişme ve gelişme çabalarında bulunan yöneticiler için durum saptamaya yardımcı olur (Hoy, Tarter ve Kottkamp, 1991: 72, 73).

İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Bu bölümde, örgütsel yapı ve örgüt sağlığı konularına ilişkin yurt içi ve yurt dışında yapılan araştırmalar ayrı ayrı ele alınmaktadır.

3.1. ÖRGÜTSEL YAPI İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR