Sınıf veya Dönem Seviyesine Uygun Olan ve Yararlanılan Eserler

Kaynakça, bir çalışmanın oluşturulması sırasında başvurulan ve araştırıcıların sürekli başvuracağı, kitap, makale, dergi ve diğer çalışmalarının isimlerinin sıralandığı, basım yeri, zamanı ve kaçıncı basım olduğu yazılı listedir (Erdal, 1994: 13). Kaynakça yeni bir çalışma yapılmadan önce alan taraması yapılmasına ve alandan haberdar olunmasına yardımcı olan bir veri tabanıdır. İlköğretim öğrencileri bulundukları dönem gereği birçok şeyi merak etmektedirler. Kitapların sonlarında yer alan kaynakça bölümü kısmen de olsa ilgili olan çocukların meraklarını giderebilir. Kaynakça, öğrencilerin araştırma ve öğrenme ilgilerini arttırabilir.

Ders kitaplarında kaynakçanın yer alması aynı zamanda, kitap yazarlarının kaç eserden faydalandığını göstermesi açısından da önemlidir. İlköğretim programlarının yeniden yapılandırılma çalışmalarının ışığında ders kitaplarında değişiklikler yapılmıştır. Bu yeniliklerle birlikte bazı kitapların sonunda hem görsel hem de yazılı eser kaynakçası olmak üzere iki tür kaynakça kullanılmıştır (Tablo-3). Bunun için kaynakça iki başlık altında incelenmiştir.

Tablo-3: Yayınevlerine Göre Ders Kitaplarının Sonunda Yer Alan Yazılı Kaynakların Dağılımı

Yayınevi Kaynak Sayısı

1.Millî Eğitim Bakanlığı -

2.Evrensel İletişim Yayınları 21

3. A Yayınları 27

4.Koza Yayınları 35

Özgün Matbaacılık elli altı esere yer vermiştir. Kaynakça antoloji, derleme, seçki, dergi ve tek ya da daha fazla yazarlı kitaplardan oluşmaktadır.

Kaynakçada hangi metnin hangi eserden alındığına dair herhangi bir açıklamaya yer verilmemiştir. Ders kitabındaki metni okuyan çocuk, ana metne ulaşması için metnin alındığı eserin tam künyesini bilmesi gerekir. Bunun için okuma parçasının alındığı eserin tam künyesi mutlaka verilmelidir. Kaynakçada bir ortaklık bulunmamaktadır.

Örnek verilecek olursa “La Fontaine Masalları, Türkçesi: Sabahattin Eyuboğlu, Cem Yayınevi, s.85-86, İstanbul, 1969. (Özgün Matbaacılık, 2007: 94)

Leo Buscaglia, Sevgili Babam, Çev.: Oya Alpar, İnkılap Kitabevi, s.113-121, İstanbul, 1991(Özgün Matbaacılık, 2007: 94)

Birinci örnekte çeviren için “Türkçesi” , ikinci örnekte ise “Çev.” kısaltılması kullanılmıştır. Bu farklılık çocukların kavram kargaşası yaşamalarına neden olabilir. Çeviri eserler için yazarın adının önüne çeviren ya da “çev.” kısaltılması getirilmektedir (Yazım Kılavuzu, 1996: 75).

A Yayınları yirmi yedi eserin kaynağına yer vermiştir. Kaynakçada yazım birliği bulunmamaktadır.

Örnek: Elçin, Prof. DR. Şükrü, Halk Edebiyatına Giriş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara,1986.

Günay, Dr. Turgut, Balıkçı İle Yengeç, Kelile ve Dimne’den Seçilmiş Hikâyeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 271, Çocuk Kitapları Dizisi, Ankara,1986.

Yazım Kılavuzu’na göre doktor kelimesi “Dr.” Şeklinde kısaltılmalıdır(Yazım Kılavuzu, 1996: 76). Fakat birinci örnekte DR şeklinde kısaltma yapılmıştır.

Eseri çeviren yazarı belirtmek için “Türkiye Türkçesine Aktaran” kavramı kullanılmıştır. Diğer kitaplar arasında ortak bir nokta bulunmamaktadır.

Evrensel İletişim Yayınları yirmi bir esere yer vermişken görsel kaynakçaya yer verilmemiş; görsel tasarımların kime ait olduğu belirtilmemiştir. Kaynakçada yazar soyadları büyük yazılmış ve eserler kaynakça kurallarına uygun verilmiştir.

Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi ders kitabının sonunda kaynakçaya yer verilmemiştir. Okuma parçaları, yazarların hangi eserlerinden alındığı belli değildir. Kaynakça göz ardı edilmiş; bu da bir eksiklik olarak görülmektedir.

Yeni Öğretim Programı’na (İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu, 2006) göre hazırlanan kitaplarda “Görsellik”, “Görsel Sunu” ve “Görsel Okuma” kavramlarına yer verilmektedir. Yayınevlerine göre görsel kaynakça bakımından karşılaştırma yapıldığında aşağıdaki tablo ortaya çıkmaktadır (Tablo-4).

Tablo-4: Yayınevlerine Göre Ders Kitaplarının Sonunda Yer Alan Kaynakçada Görsel Kaynakların Dağılımı

Yayınevi Kaynak Sayısı

1.Millî Eğitim Bakanlığı -

2.Evrensel İletişim Yayınları -

3. A Yayınları -

4.Koza Yayınları 17

5.Özgün Matbaacılık -

Ders kitabının sonunda eser kaynakçasının yanında görsellikle ilgili kaynakçanın da olması yararlı olacağı düşünülmektedir. Kitaplara alınan görsel unsurların kime ait olduğu, nerede yayınlandığı ve hangi eserinden alındığı belirtilmesi çocukların esere kısa zamanda ulaşmasını sağlayacaktır.

Koza Yayınları kaynakça için iki ayrı başlık kullanmıştır. Birincisi yazılı eser, ikincisi ise görsel eser kaynakçasıdır. Yazılı eser sayısı on sekiz, görsel eser sayısı ise on yedidir. Toplamda otuz beş esere yer verilmiştir. Kaynakçada hangi metnin hangi eserden alındığı yazılmıştır. Bu yaklaşım diğer yayınevlerinde olmadığı için oldukça önemli bir farktır. Koza Yayınları dışındaki yayınevleri görsel kaynakça ile ilgili herhangi bir açıklama ve esere yer vermemiştir.

Kaynakçalarda yazım birliğinin olmadığı görülmüştür. Kitap sonlarında kaynak gösterimlerinde farklılık bulunmaktadır. Kaynak gösterimindeki farklılık, doğruyu

bulma ve öğrenme konusunda olumsuzluklar oluşturabilir. Kitap yazma ölçütlerine tüm yayınevlerinin uyması gerekmektedir.

Türk Dünyası Haritası

Kitap inceleme yönetmeliğinde harita ile ilgili şu açıklamaya yer verilmiştir: Türk Dünyası haritası; Türkçe, Sosyal Bilgiler, Millî Tarih, Millî Coğrafya, T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük, Türk Dili ve Edebiyatı, Türk Dili, Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Lehçeleri, Tarih, Genel Türk Tarihi, Osmanlı Tarihi kitaplarının sonuna Türkiye haritasından sonra gelmek üzere bulunur.

Tablo-5: Yayınevlerine Göre Ders Kitaplarının Sonunda Yer Alan Türk Dünyası Haritası

Yayınevi Harita

1.Millî Eğitim Bakanlığı Var

2.Evrensel İletişim Yayınları Var

3. A Yayınları Var

4.Koza Yayınları Var

5.Özgün Matbaacılık Var

Ders kitaplarının sonunda yer alan haritalar öğrencilerin başta yaşadığı ülkenin sınırlarını bilmeleri bakımından önemli bir araçtır. Bunun yanında ülkenin komşularını öğrenmeleri haritalar yoluyla daha çabuk olmaktadır.

Bütün altıncı sınıf Türkçe ders kitaplarının son sayfasında “Türk Dünyası Haritası” başlığı adı altında Türk dünyasının yayıldığı alanlar verilmiştir. Öğrencilerin Türk dilinin konuşulduğu alanları öğrenmeleri, kendi dillerinin dünyadaki yaygınlığını görmeleri açısından yararlı olabilir. Bu anlamda ders kitaplarının sonlarında haritaların yer alması olumlu bir yaklaşımdır.

“Talebenin gözünün önünde, mesela Türkçenin nerelerde konuşulduğu, Dede Korkut hikâyelerinin nerelerde teşekkül ettiğini, divan şairlerinin nerelerde doğup yaşadıklarını, Yunus Emre’nin seyahat ettiği yerleri, Mevlana’nın nerede doğup Konya’ya nasıl geldiğini, Karacaoğlan’ın dolaştığı yerler” (Erdal, 1994: 19) gibi ünlü yazar ya da şairlere özgü haritalara da yer verilebilir. Bu nedenle, Türkçe ders kitaplarının sonlarında eserlerinden faydalanılan yazarların doğduğu, eğitim gördüğü, yaşamıyorsa mezarının bulunduğu ve yaşıyorsa yaşadığı yeri gösteren haritaların konması öğrencilerin ilgisini çekeceği düşünülmektedir.

Kitaplarda Metin Kısımlarının Başlıklar Dışında Kalan Harf ve Rakam Büyüklükleri

Ders kitaplarında farklı yazı tipi ve puntoları kullanılmıştır (Tablo-6). Tablo-6: Yayınevlerine Göre Yazı Tipi ve Yazı Puntoları Tablosu

Yayınevi Yazı Tipi Yazı Puntosu

1.Millî Eğitim Bakanlığı Helvetica 12

2.Evrensel İletişim Yayınları Palatino-roman 11

3. A Yayınları Helvetica 10

4.Koza Yayınları Times New Roman 10

5.Özgün Matbaacılık Helvetica-Türk 10

Ders kitapları yönergesinde altıncı sınıflarda yazı puntosunun 10 olması gerektiği belirtilmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı “Halvetice” yazı tipi, metin yazıları 12 punto; Evrensel İletişim Yayınları “Palatino-roman” yazı tipi, metin yazıları 11 punto; A Yayınları “Halvetice” yazı tipi, metin yazıları 10 punto; Koza Yayınları “Times New Roman” yazı tipi, metin yazıları 10 punto, Özgün Matbaacılık Yayınları “Halvetice-Türk” yazı tipi ve metin yazıları 10 puntodur.

Yayınevlerinin kullandıkları yazı tipleri en sık kullanılan yazı tipi örnekleridir; fakat iki yayınevinin seçtiği yazı puntosu öğrencilerin seviyelerine göre oldukça büyük olduğu, diğer yayınevlerinin ise belirtilen ölçülere göre punto seçmişlerdir. Yazı tipi ve yazı puntoları metinlerin okunabilirliğini etkileyen faktörler arasındadır.

Son sayfalara ilişkin şu değerlendirmeleri yapmak mümkündür: Ders kitaplarına alınan metinlerin yazarları hakkında bilgi verilmesi oldukça önemli bir konudur. Yazarların çocuklara örnek olmaları ve çocukların yazarların hayatlarını merak etmeleri, başarılı olmalarını sağlayan motive edici bir etken olabilir. Çocukların, sevdikleri metnin yazarı hakkında bilgi sahibi olmaları, okuduğunu anlamayı doğrudan etkilemeyebilir; fakat çocuğun, yazarı yazmaya iten sebepleri bilmesi yazar olma yolunda örnek oluşturabilir. İncelenen kitapların sadece birinde yazar hakkında kısa bilgiye yer verilmiştir. Bu verilen bilgi de yetersiz kalmıştır.

Örnek:

mensur şiirler yazmıştır. Başlıca eserleri: Nadide(Öykü), Hayal İçinde(Roman), Niçin Aldatırlarmış(Öykü).

Hüseyin Cahit Yalçın’ın ne zaman, nasıl yazar olduğu ve hangi eseriyle ünlü olduğu konusuna hiç değinilmemiştir. Yazara ait bir resim ya da fotoğrafa yer verilmemiştir. Çocukların ilgilerini çekecek olan bu görsellerin yokluğu kitabın eksiklerinden biridir. Ayrıca verilen bilgi Yalçın’ın sıradan bir insanmış gibi bir izlenim uyandırmaktadır. Bu kısa bilgiyi okuyan bir çocuğun metni merak etmesi, yazara hayranlık duyması oldukça güçtür. Çocuğun ilgisini çekecek herhangi bir ayrıntıya yer verilmemiştir. Oysa çocukların okumaya yönlendiren en önemli etkenlerden biri yazarların hayatını ele alan biyografilerdir. O halde “Yazar hakkında bir bilgi yazılırken; o kimsenin doğum tarihi, memleketi; yetişme, öğrenim, iş hayatı, kişiliği, hizmetleri, etkisi, eserleri hakkında bilgi, ününü haklı kılan nedenler yerli yerinde yazılmalıdır”(Karaalioğlu, 297).