Süreç

Program geliştirme çalışmalarında süreç boyutunu eğitim durumları- etkinlikler, sınıf ortamı (ilgi köşeleri) ve materyaller oluşturmaktadır. Süreç, programın uygulamaya dönük boyutunu ifade etmektedir.

Süreç boyutu, eğitim durumları-etkinlikler, planlama, etkinlikleri uygulama, günlük sınıf deneyimlerini ifade eder. Eğitim durumları çocukların gelişimlerine dayanan amaç ve kazanımları temel alarak uygulanır. Eğitim durumlarının uygulanması etkili bir sınıf ortamına ve uygun öğretme stratejilerini gerçekleştirebilmeyi de gerektirir. Planlamanın yapılması ve eğitimin uygulanması süreci, yazılı doküman ile gerçek sınıf uygulamalarının arasında bir bağdır (Catron, Allen, 2003.s.17).

Günlük eğitim programında çocuklara yönelik öğrenme yaşantıları etkinlikler aracılığıyla sağlanmaktadır. Etkinlikler çocukların gelişim alanlarına, dikkat sürelerine göre çeşitlilik göstermektedir. Çocuklara istenilen davranışların kazandırılmasını sağlayan yaşantıların düzenlenmesi bu aşamada ele alınmaktadır. Öğrencilere istenilen davranışın verilebilmesi için yaşantıların etkili bir biçimde düzenlenmesi gerekir. Diğer bir anlatımla, bu yaşantıların düzenlenmesinde belli ölçütlerin olması ve öğrenmelerin nasıl olduğunun bilinmesi gereklidir. Bu nedenle etkinlikler-eğitim durumları öğrenci açısından öğrenme yaşantıları, öğretmen açısından da öğretme yaşantıları olarak düşünülebilir. Öğrenme etkinlikleri içerisinde öğrenciyi merkezde tutabilmek için amaçlar ile tutarlı etkinliklerin neler olabileceği iyi bir şekilde düşünülmeli ve buna uygun öğrenme etkinlikleri seçilmelidir (Aral ve diğ. 2002.s.89-90.; Demirel, 2011. s.105-120).

Eğitim durumlarının etliliğini sağlanması adına belirli kurallar bulunmaktadır Bunlar:

• Eğitim durumları belirlenmiş olan amaçlara ulaşmayı sağlayıcı nitelikte olmalıdır. Örneğin amaç “problem çözme becerisini geliştirmek” ise etkinlikler bu amacı geliştirici nitelikte olmalıdır.

• Düzenlenmiş olan etkinlikler çocuklara göre planlanmalı ve çocuklardan etkinlik içerisinde memnun olmaları göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuk etkinlik içerisinde memnun olmadığı veya istekli olmadığı takdirde etkili bir öğrenme sağlanamaz. Bu durum öğretmenin çocukları iyi bir şekilde tanımasını ve gelişimlerinin farkında olmasını gerektirir.

• Eğitim durumları çocukların başarabildiklerinden, önceki yaşantılarından ve becerilerinden esinlenerek planlanmalı. Bu durum da öğretmenin çocukların gelişimlerinin farkında olmasını gerektirir.

• Etkinlik içerisinde yönergeler kısa, açık ve öz olmalıdır.

• Çocukların karar verebilme, problem çözme, üretkenlik becerilerini geliştirmelidir.

• Etkinlik güvenli olmalıdır.

• Farklı seviyedeki yeteneklere uygun olmalıdır. • Yaş grubuna uygun olmalıdır.

• Etkinlikler aktif/pasif, dışarıda/ içeride, öğretmenin başlattığı/çocuğun başlattığı, bireysel/grup etkinlikleri olarak düzenlenmelidir.

• Oyun, çocukların günlük etkinliklerinde temel etkinlik olarak belirlenmelidir (Catron, Allen, 2003.s.158; Tyler, 1949.s.83-100).

Milli Eğitim Bakanlığı 36-72 Aylık Çocuklar İçin 2006 Okul Öncesi Eğitim Programında amaçları gerçekleştirmek ve çocukların gelişimini desteklemek için dokuz çeşit etkinlik bulunmaktadır. Bunlar:

• Serbest Zaman Etkinliği • Sanat Etkinliği

• Türkçe Dil Etkinliği • Oyun ve Hareket Etkinliği • Müzik Etkinliği

• Fen ve Matematik Etkinliği

• Okuma-Yazmaya Hazırlık Etkinliği • Drama Etkinliği

Etkinliklerin başarılı bir şekilde uygulanması adına etkili bir sınıf çok önemlidir. Etkili sınıf; öğretmen ve çocukların ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran, oyun ile öğrenmeye, programın amaçlarının uygulanmasına olanak sağlayan, çocuğun keşfetmesine, zevk alarak vakit geçirmesine, sağlıklı bir şekilde beslenmesine, dinlenmesine ve sağlık koşullarının da önemli olduğu bir ortamdır. Sınıf içerisindeki ortamın ve materyallerin çocukların kendi başına karar verebileceği, keşfetmenin zevkini yaşayabileceği şekilde düzenlenmesi çok önemlidir. Ayrıca çocukların kendilerini ifade edebilmesi için sınıf, dramatik oyun, gerçek ve hayali düşüncelerini uygulayabilecekleri, problem çözme becerilerini geliştirebilecekleri özelliklere sahip olmalıdır.

İyi düzenlenmiş bir sınıf planlarken öncelikle “Ne yapılacağı?” sorusunun cevabı belirlenmeli ve bu cevaplara göre sınıf düzenlenmeli, sınıf içerisinde meydana gelebilecek problemler en aza indirgenmeli ve ayrıca sınıfta çeşitli öğrenme merkezleri bulunmalıdır. Bu köşeler arasında geçişler kolay olmalı, çocukların ilgilisini çekmeli ve etkin katılımları sağlanmalıdır. Sınıfta çocukların yapamadıklarından çok yapabildiklerine dikkat çekilmelidir (Catron, Allen, 2003.s.94-95).

Yukarıda da bahsedildiği gibi iyi düzenlenmiş bir sınıf ortamında etkinlik köşeleri ve bu köşelerde çocuklar için materyaller bulunur. Köşelerde bulunan bu materyaller çocukların gelişimlerine, yaşlarına, çocuk sayısına ve programın amaçlarına uygun olmalıdır.

Erken çocukluk eğitiminde ilgi köşesi oluşturmak, çocukların bilgi ve becerilerini arttırmaları anlamına gelmez. İlgi köşesinin oluşturulmasında önemli olan, mevcut fiziksel ortam, köşelerin sayısı ve türü, materyaller, çocukların ilgileri, becerileri, yetişkinlerin gözlemleri, geri bildirim ve değerlendirmelerin yapılmasıdır. Köşelerin amaçlarına uygun bir şekilde olması için süreç amaçlı ve planlı bir şekilde uygulanmalıdır. Bunun için ilgi köşelerini düzenlerken altı noktaya dikkat edilmelidir. Bunlar;

1. Köşeler oluşturulurken öğretmen çocuklarla ilgili bilgi, gözlem ve onların gelişim seviyelerini göz önünde bulundurmalıdır. Köşede meydana gelecek olan etkinlikler için şu sorular sorulmalıdır;

• İlgi köşeleri uzun dönemli amaçlara nasıl katkı sağlar? • Çocukların kazanımı ne olacaktır?

• İlgi köşeleri çocukların geçmiş yaşantıları üzerine mi bina edilmiştir ve geçmiş yaşantılarını nasıl destekler?

• Kavram ve fikirlerin sunumu için en iyi yol mudur? • Çocuklar eğlenceli bir şekilde zaman geçirebilirler mi?

• Köşe, materyaller, etkinlikler çocukların gelişim seviyelerine göre mi düzenlenmiştir?

• Köşede bulunan materyaller keşiflerde bulunmayı sağlıyor mu? • Köşenin etkililiği ve sonuçları nasıl değerlendirilebilir?

2. Köşeler durağan olmanın yerine değiştirilebilir ve esnek olmalıdır.

3. Çocukların gelişim alanlarını desteklemek, gelişim alanlarındaki dengeyi sağlamak için günlük veya belirli aralıklarla çeşitli köşeler düzenlenmelidir. 4. Çocuk etkinliğe başlamadan önce cesaretlendirilmeli, yeni materyal ve etkinlik

ile ilgili süreç geçirmelidir.

5. Köşeler farklı gelişim alanları için düzenlenebilmelidir. Önceki gün bilişsel gelişim için kullanılan bir köşe sonraki gün dil gelişimi için de kullanılabilmelidir.

6. Çocuklarla köşelerdeki süreç ve öğrenme deneyimleri ile ilgili olarak iletişimde bulunulmalıdır (Kostelnik, Soderman, Whiren, 2004.s.120-128).

Materyal, okul öncesi eğitim programlarındaki etkinliklerin, köşelerin ve gelişimsel uygulamaların temel öncüsüdür. Materyal, çocuklara çalışma kitaplarından daha etkili öğrenme fırsatları sağlar; dil, bilim, sanat, müzik, köşelerinde bulunarak çocuğun gelişimini destekler. Çocuk için bilgiyi ilk elden yapılandırarak öğrenme daha kalıcı bir öğrenme yöntemidir. Materyaller de ilk elden öğrenme açısından çok önemlidir. Örneğin, çocuk bitkiler ile ilgili bilgisini onları yetiştirerek; coğrafya

bilgisini haritalarla uğraşarak; okuma yazma ile ilgili becerilerini dil materyalleriyle uğraşarak yapılandırır. Materyallerin seçimi ve kullanımı ilgili birtakım kurallar sıralanabilir. Bunlar:

• İlk elden deneyim sağlayacak somut ve gerçek materyal sağlama, • Güvenli, eksiksiz, kullanılabilir materyal sağlama,

• Sağlam ve kaliteli materyal sağlama, • Materyallerin uygun kullanımını sağlama,

• Çocukların materyallerin depolanması, organize edilmesi, bakımı konusunda görev almalarını sağlama ve kullanımı ile ilgili kuralları sunma (Kostelnik, Soderman, Whiren, 2004.s.120-128).

Okul öncesi eğitim ortamlarında etkin öğrenme ancak materyallerle olabilmektedir. Materyallerin olmadığı yerde veya yetersiz olduğu yerde etkin öğrenmeyi gerçekleştirmek mümkün değildir. Çocuklar için hazırlanmış materyaller, günlük yaşamda kullanılan materyallerin çocuk boyutunda olanlarından seçilmelidir. Örneğin tavalar, tencereler, tahta parçaları, kitaplar, kâğıtlar, kutular gibi materyaller bunlardan bazılarıdır. Sınıf içerisindeki bu materyallerin çocukların ilgilisini çekmek ve istekli bir şekilde oynamalarını sağlamak amacıyla hepsini aynı anda sunmak yerine zaman zaman değişiklik yaparak, dönüşümlü çocukların ilgisine sunmak daha yerinde bir davranış olacaktır (Kandır ve diğ., 2010.s.14-15).