Head Start Eğitim Programı

Head Start yaklaşımı 1969 yılında düşük sosyo-ekonomik koşullardan gelen okul öncesi çocukların duygusal, sosyal, psikolojik, sağlık ve beslenme ile ilgili tüm gelişimsel ihtiyaçlarını karşılamak ve çocuğun sosyal-duygusal gelişimini geliştirmek, arkadaşları ve yetişkinler ile olan iletişimini desteklemek, bilişsel/akademik ve dil gelişimini zenginleştirmek ve olumlu benlik kazanmasını sağlamak amacıyla ortaya çıkmıştır. Programın amacı;

• Çocukların gelişimlerini ve eğitim süreçlerini desteklemek.

• Aileleri, çocuklarına daha kaliteli bakım sağlamaları ve evde iyi bir eğitimci olabilmeleri için desteklemek.

• Ailelere ekonomik anlamda bağımsızlıklarını sağlamak için yardım etmek (Decker, Decker, 2005.s.19-20).

Head Start programında engelli çocuklara hizmet vermek bir amaç olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda engelli çocuğa sahip olan anne-babaların da bu eğitimden yararlanması bu programın temelinde yatmaktadır. Ayrıca Head Start programı personel eğitimi, tedavi, çocuk istismarı ve ihmalini engelleme ile ilgili konularda da destek vermeyi amaçlayan bir eğitim programıdır. Head Start yaklaşımı eğitim, sağlık, ebeveyn katılımı ve sosyal hizmet olmak üzere dört ana bölümden oluşur. Bu bölümler şu şekilde açıklanır:

Eğitim: Head Start Eğitim programları her çocuğun bireysel ihtiyaçlarını karşılamak üzere hazırlanmıştır. Bu programa dâhil olan her çocuk için zihinsel, sosyal ve duygusal gelişimi desteklemek amacıyla özel öğrenme alanları hazırlanmıştır.

Sağlık: Head Start programında çocukların sağlık problemlerini erken teşhis etme ve önleme önemli olması nedeniyle programa katılan tüm çocukların sağlık taramaları, aşıları yapılır ve takip edilir. Aileler için çocukların psikolojik sorunlarına nasıl yaklaşacakları ve çözümleyebilecekleri ile ilgili destekleme programları ve vücut ve beslenmeyi içeren zorunlu sağlık programları bulunmaktadır. Beslenme programlarında; çocukların günlük besin ihtiyaçlarının en azından üçte birini karşılamak amaçlanmıştır. Beslenme uzmanları programda çocuklara beslenme ile ilgili çeşitli etkinlikler hazırlamakta ve ebeveynlere dengeli beslenme konusunda bilgi vermektedir.

Ebeveyn Katılımı: Head Start programında ebeveynin, anne-baba eğitim programlarına katılması programdaki en önemli nokta olarak vurgulanması nedeniyle ebeveynlerin sınıftaki etkinliklere ve çocuk gelişimi ile ilgili çalışmalara etkin olarak katılımının sağlaması programda önemli bir yer tutmaktadır. Eğitimcilerin evlere yaptığı ziyaretler yoluyla ebeveyn, çocukların ihtiyaçları ve eğitim etkinlikleriyle ilgili olan pek çok bilgi edinir. Aynı zamanda birçok ebeveyn, Head Start eğitim yaklaşımında gönüllü olarak veya ücret karşılığında öğretmen yardımcısı, aşçı, bakıcı anne olarak çalıştırılır.

Sosyal Hizmetler: Head Start’ın bir parçası olan sosyal hizmetler ailelere çeşitli alanlarda yardımcı olmak amacıyla kurulmuştur. Bu kuruluşlarda çalışan personel ailelere ihtiyaçlarını nereden ve nasıl karşılayacakları konusunda da bilgi verirler (Gürsoy, Bıçakçı, 2009.s.157-161).

Bölgesel olarak programın çalışanları; yönetici, sınıf öğretmeni, ev ziyaretçisi, eğitim, çocuk gelişimi servisi, beslenme ve sağlık servisi, aile katılımı servisi, aile ve toplum ortaklığı servisi, özel eğitim servisi uzmanlarıdır Head Start Programı’nda çalışacak personelin çocuk gelişimi alanlarında eğitim görmeleri veya erken çocukluk eğitimi ile ilgili kurslara katılmaları sağlanır. Bu kurslardan veya üniversitelerden mezun olanlar, sadece Head Start Programları’nda değil, aynı zamanda gündüz

bakımevlerinde ve okul öncesi programlarında da çalışırlar. Head Start Programları’nda gönüllü kişiler de personel olarak görev alırlar. Gönüllü kişilerin çoğunu üniversite öğrencileri, ev hanımları Head Start çocuklarının ebeveynleri ve emekliler oluşturur. Gönüllüler sınıf iç ve dışı etkinliklere yardım eder, çocukları sağlık merkezlerine kontrole götürür ve ebeveyn eğitimine yardımcı olurlar (Johnson, Roopnarine, 2005.s.71-74).

Head Start Programları kurum merkezli, ev merkezli ve karma şekilde uygulanmaktadır. Bunlar şu şekilde açıklanabilir;

Kurum Merkezli Head Start Programı: Kurum merkezli Head Start Programı’nın genel amacı, çocuğun sosyal/duygusal, zihinsel ve fiziksel yönden kapasitesini en üst düzeye çıkarmaktır. Bu amaca ulaşmak için de çeşitli uyarıcıların bulunduğu ortamlar oluşturulur ve günlük planlar da belirtildiği gibi sosyal, bilişsel ve motor becerilerin kazanılmasına yönelik pek çok etkinlik gerçekleştirilir. Bu programın diğer amaçları ise şunlardır:

• Çocuğun yaratıcı düşünme becerisini geliştirmek,

• Yaşantılar yoluyla çocuğun problem çözmesi için fırsatlar yaratmak, • Problemlere çözüm yolu buldukça güven kazanmasını sağlamak, • Çocuğa olumlu benlik tasarımı ve sosyal yeterlilik kazandırmak.

Ev Merkezli Head Start Programı: Ev merkezli programda, kurum merkezli programda olduğu gibi beslenme, sağlık, psikolojik ve sosyal hizmetler bulunmaktadır. Ev merkezli programda çocuğun gelişim özellikleri göz önünde bulundurularak ailelere çocuk gelişimi ve çocuğun gelişimini destekleme konusunda eğitim verilir. Bu programda eğitimci, haftada bir veya iki kez eve giderek aileye çocuğun eğitimini destekleyici gelişim alanlarına yönelik kartlar bırakır ve bu konuda aileleri yönlendirir.

Karma Head Start Programı: Hem ev hem de kurum merkezli eğitimin birleşmesiyle oluşmaktadır (Gürsoy, Bıçakçı, 2009.s.157-161).

Kurum merkezli, ev merkezli ve karma dışında göçmen ailelere erken dönemde uygulanan Head Start eğitim programları da bulunmaktadır. Bunlar da şu şekilde ifade edilir;

Göçmen Aile Programları: Göçmen çocuklarının yaşadıkları yerlerde, gelişimlerini desteklemek amaçlı eğitim büroları kurulmuştur. Bu bürolar ile iletişim kurarak Göçmen Eğitim Kimliği ve İstihdam Programları oluşturulmuştur. Göçmen çocuklar sık sık yer değiştiren bir aile yapısına sahiptirler. Bazı durumlarda sadece bir hafta için okula kayıt olurlar. Kayıt oldukları yerlerde mümkün olduğunca çabuk bilgi alma zorunluluğu duyulur.

Göçmen Öğrenci Kayıt Transfer Sistemi, ulusal bilgisayar iletişim ağı ile çocukların sağlık ve eğitimleri ile ilgili kayıtları tutma, depolama ve nakletme amacıyla tasarlanmıştır (Gürsoy, Bıçakçı, 2009.s.157-161).

Erken Head Start Programı

Erken Head Start programı, 1995 yılından itibaren, küçük ya da bebeği olan düşük gelirli aileler ile hamile kadınlar için programlar sunan toplum kaynaklı federal bir kuruluştur. Erken Head Start, çocuk dünyaya gelmeden başlayan ve doğumdan üçüncü yılın sonuna kadar aileye hizmet sağlayan bir çocuk gelişim programıdır. Erken Head Start programları, çocuk gelişimi, aile gelişimi, personel gelişimi ve toplum gelişimi olmak üzere dört alanı içermektedir.

Head Start programında fiziksel ortam, çocukları, öğretmenlerin, yöneticilerin ve ailelerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenir. Eğitim materyallerinin uzun süreli kullanımına hizmet eden, maliyeti düşük ve sağlam olmalarına dikkat edeilir. Head Start Okulları’nın temel özelliği, çocukların kendilerini evlerinde hissetmelerini sağlamaktır. O nedenle sınıfın tüm detayları, çocukların gözünden düşünülür ve gerçekleştirilir (Gürsoy, Bıçakçı, 2009.s.157-161).

Aile katılımı

Okul öncesi eğitim programları içerisinde head start yaklaşımı geniş kapsamlı aile katılımını uygulayan bir programdır. Uzmanlar programın başarılı olmasının temelinde, aile katılımının olduğunu belirtirler.

Program aile ile karşılıklı güven, işbirliği kurabilmeye ve ailenin amaçlarını, bilgilerini anlayarak, kabul etmeye önem verir. Bu anlayışın oluşması sonucunda program ailelerin ileriye dönük amaçlarını, sorumluluklarını ve yapacaklarını içeren ve süreci takip ederek değerlendiren bireyselleştirilmiş aile ortaklığı kabulü önermiş ve uygulamıştır. Bu kabul ailelerle birlikte çalışmayı ve diğer organizasyonların desteğini alarak ailelerin amaçlarını ve planlarını geliştirebilmeyi içerir. Bölgesel kuruluşlar ailelere ilgi ve ihtiyaçlarını karşılanması konusunda destek verir.

Programın aile katılımı ile ilgili algısında iki önemli ilke çok önemli olmuştur. Bunlar; aileler programın politika ve uygulamalarına aktif katılımcı olması ve ailelerin çocuğun sağlıklı gelişme ve büyümesinde önemli bir etken olmasıdır. Aile katılım etkinlikleri ev ziyaretleri ve ailenin gönüllü bir şekilde programda bulunmasını içerir. Katılımda bulunan ailelerin çocukları program içerisinde bulunması zorunlu değildir. Programın en iyi bilinen aile katılım etkinliği, “ortak yönetimsel politika belirleme topluluğu” dur. Bu topluluğun bölgesel olarak üyelerinin % 51’i programdan eğitim almakta olan çocukların ailelerinden oluşmalıdır. Topluluk; programın uzun ve kısa dönemli amaçlarını belirlemede, iş tanımı ve kayıt önceliklerini belirlemede, program yöneticisinin kim olacağına veya işinin sonlanmasına karar vermek, çalışanların profesyonel gelişimi ve desteklenmesi, yönetimsel ve mali açıdan gereklilikler adına kararlar alırlar (Johnson, Roopnarine, 2005.s.71-74).

Program, yukarıda da belirtildiği gibi aileler programda gönüllü veya ücretli olarak çalışabilmektedir. Ailelere bölgesel programın amaçlarını ve müfredatını belirlemede etkin olabileceği fırtsalar sunulur. Ayrıca aileler günlük eğitim akışının içerisinde de okulu ziyaret ederek, grup etkinliklerine katılarak bulunabilir.

Program içerisinde ailelere ebeveynlik tutumlarını, bilgi ve becerilerini geliştirmek ve çocukları hakkında kaygı duydukları, başa çıkamadıkları durumlar ve olayları program çalışanlarıyla paylaşabilmelerini sağlamak için çeşitli fırsatlar sunulur. Ailelere çocukların gelişimi, eğitimi ve sağlıklı beslenmesi hakkında çeşitli eğitim olanakları da sunulur (Johnson, Roopnarine, 2005.s.71-74).

Head Start Programı, belirli amaç ve hedefleri olan çocukların bilişsel, sosyal, duygusal ve fiziksel yönden gelişimleri için gelişimsel olarak uygun sınıf içi ve sınıf dışı aktivitelerden oluşan; gelişimin tüm alanlarında çocukların ilerlemelerini izleyen ve değerlendiren bir programdır. Head Start programlarında iyi dengelenmiş çocuk değerlendirme sistemi bulunmalıdır. Bu değerlendirme sistemi, sekiz farklı alandan oluşmaktadır. Bu alanlar; dil gelişimi, okuma-yazma, matematik, bilim, yaratıcı sanatlar, sosyal ve duygusal gelişim, öğrenme yöntemleri ve fiziksel sağlık ve gelişim olarak ayrılmaktadır (Gürsoy, Bıçakçı, 2009.s.157-161).

Programın başarısında, çocuklara ve ailelerine geniş kapsamlı destek verilmesi, aile eğitim sınıflarında ailelerin eğitilmesi ve desteklenmesi, bölgesel ihtiyaçların belirlenerek giderilmeye çalışılması, amaçları gerçekleştirebilmek için ulusal ve bölgesel organizasyonlarla işbirliği içerisinde hareket etme etkili olmuştur (Decker, Decker, 2005.s.19-20).