Sürdürülebilir Tedarik Zinciri Yönetimi Performans Değerlendirme Literatür Taraması Literatür Taraması

Firmaların rekabet edebilirliğinin artması ve yaşamını devam ettirmesi için sürdürülebilirlik konularını ele almaları gerekmektedir. Sürdürülebilir performans değerlendirme, 3 önemli boyutun (ekonomik, sosyal ve çevresel) bir bütün olarak ele alınarak firmaların kendilerini değerlendirilmesi gereken önemli bir çalışmadır.

Seuring ve Müller (2008), sürdürülebilir kalkınma hedefine ulaşmak için firmaların tedarik zinciri ağları arasındaki iş birliğini geliştirmesi gereğini vurgulamışlardır.

Aynı zamanda sürdürülebilirlik ile yapılmış çalışmaların sınırlı sayıda oluşu sebebiyle, firmaların yanında akademik çalışmalar da sürdürülebilirlik konusunu ele alarak tedarik zinciri yönetiminde performans değerlendirme çalışmalarını genişletmelidirler. Ageron vd. (2012) de; dış baskıların, finansal engellerin, tedarikçi seçiminin ve atık azaltma çabalarının STZY performans değerlendirmeyi çok etkilediğini savunmuştur. Taticchi vd. (2013), geniş bir literatür taramasına dayanarak, 2013 yılına kadar tedarik zincirlerinin sürdürülebilirlik performans ölçümleriyle ilgili üç boyutu (ekonomik, sosyal ve çevresel) da dikkate alarak yalnızca otuz makalenin yayınlandığını, ancak sürdürülebilir tedarik zinciri performans ölçümünde yalnızca 205 ilgili araştırma makalesinin bulunduğunu savunmuşlardır.

Bu başlık altında da konu ile ilgili yapılmış çalışmaların detaylı analizi verilerek, bu tez çalışmasının özgünlüğü gösterilmeye çalışılmıştır. Yine, literatür taraması süresinde yeşil tedarik zinciri yönetiminde sürdürülebilirlik konusunun bir ayağı olan

‘çevre’ faktörü olduğundan, bu çalışmalara da kısa yer verilmiştir.

STZY performans değerlendirme çalışmalarında, TZY ve TTZY performans değerlendirme de çalışıldığı gibi BSC, Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri, Veri Zarflama Analizi ve geliştirilmiş metodolojiler uygulanmaktadır. Bu noktada da Qorri vd. (2018), tedarik zincirlerinin sürdürülebilirlik performansını değerlendirmek için kullanılan ölçüm yaklaşımlarını analiz etmişler ve sürdürülebilir tedarik zinciri yönetimi ve yeşil tedarik zinciri yönetimi ile ilgili literatürde yayınlanan 104 hakemli makaleyi incelemişlerdir. Sonuçlar, farklı sektörlerde ve tedarik zinciri kademelerinde

11

sürdürülebilirliği değerlendirmek için çeşitli ölçüm yaklaşımlarının kullanıldığını göstermiştir. Çok kriterli karar verme yöntemlerinin uygulanması artmakta ve en çok kullanılan yaklaşımların Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi, Analitik Hiyerarşi Prosesi, Bulanık Küme Yaklaşımı, BSC ve Veri Zarflama Analizi olmuştur. Bu çalışmalara örnek; Haghighi vd. (2016), çeşitli plastik geri dönüşüm şirketlerinin sürdürülebilirlik performanslarını, farklı ekonomik, çevresel ve sosyal göstergeleri dikkate alarak yeni bir hibrit Veri Zarflama Analizi-BSC çerçevesi ile değerlendirmişlerdir. Bu model ile ilgili tedarik zinciri ağlarının her bir kademesinde en verimli birimleri bulmak için tüm geri dönüşüm şirketlerini sıralamışlardır. Ramezankhani vd. (2018) ise, otomotiv imalat sektörüne tedarik zincirinin zaman içerisinde hem sürdürülebilirlik hem de esneklik bakış açılarındaki performansını dinamik olarak değerlendirmek için veri zarflama analizi modeli uygulamışladır. Model aynı zamanda, daha sonra veri zarflama analiz modelinde kullanılan en iyi sürdürülebilirlik ve esneklik faktörlerini sistematik olarak seçmek için DEMATEL ile Kalite Fonksiyon Yayılımı (QFD) kullanan bir hibrit yöntemle de ilişkilidir. Tyagi vd. (2015), çalışmalarında bir kuruluşun yeşil tedarik zinciri yönetimi sisteminin performansını iyileştirmek için ve en iyi alternatifin seçimi için bulanık bir TOPSIS yaklaşımı geliştirmiştir. Bu araştırma çalışmasında, Delhi bölgesinde bulunan Hint otomobil endüstrilerinden alan uzmanlarıyla literatür taraması ve tartışmaya dayanarak değerlendirme için, yedi yeşil kriter ve üç alternatif belirlemişlerdir. Rodríguez vd. (2020), perakende tedarik zincirlerinin verimliliğini değerlendirmek için Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) ve dinamik ağ DEA kombinasyonu ile bir çalışma sunmuşlardır. Ek olarak, Krishnan vd. (2020) çalışmalarında çevresel etki değerlendirmesi yoluyla gıda tedarik zincirinde mevcut operasyonel ve kaynak yetersizliklerini belirlemeyi ve çevresel sürdürülebilirliği geliştirmek için yeniden tasarlanması için bir çerçeve önermeyi amaçlamışlardır. Çevresel etkiyi değerlendirmek için Yaşam Döngüsü Değerlendirme yaklaşımı kullanmışlardır.

Farklı bir çalışma ile Katiyar vd. (2017) de otomobil firmaları tarafından kullanılabilecek bir tedarik zinciri performans endeksini hesaplamak için bir yaklaşım sunmuşlardır. Daha sonra bir anket tasarlanmış ve Hintli otomobil firmalarının bir anketi yapılmıştır. Tanımlanan faktörler ve tedarik zinciri performansı arasındaki ilişkiyi araştırmak için Kısmi En Küçük Kareler Tekniği kullanılmıştır. Ayrıca, tedarik

12

zinciri performans endeksini hesaplamak için Kısmi En Küçük Kareleri ve Analitik Hiyerarşi Prosesini birleştiren entegre bir model geliştirilmişlerdir. Bir diğer çalışma da Acquaye vd. (2018), endüstride tedarik zincirlerinin karbon ayak izini analiz etmek için endüstriyel yaşam döngüsü yaklaşımına dayanan bir çevresel sürdürülebilirlik performans modeli geliştirmişlerdir. Çok Bölgeli bir Girdi-Çıktı modeli çerçevesi, BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) ülkelerine ve metal ürünleri endüstrileri için uygulanmıştır. Bilinen yöntemlerin yanında, Shibin vd. (2017), çalışmalarında teorik üretim için alternatif bir yöntem olan toplam yorumlayıcı yapısal modelleme tekniğini kullanarak sürdürülebilir tedarik zinciri performansını açıklamak için teorik bir çerçeve geliştirmişlerdir. Vivas vd. (2020), sürdürülebilirlik değerlendirmesi için analitik ve matematiksel modellerin bir kombinasyonu ile çalışmışlardır. AHP ve PROMETHEE ile Çok amaçlı yöntemde önleyici hedef programlama kullanılmıştır. Çalışma Brezilya petrol ve doğal gaz şirketinin verileriyle gerçekleştirilmiştir.

Yapılan bu çalışmalara ek olarak farklı modeller geliştirilip, uygulanan çalışmalarda olmuştur. Bunlar arasında; Tseng vd. (2019), belirsizlikler altında hiyerarşik bir yapıdaki veriye dayalı yeşil tedarik zinciri yönetimi performansını değerlendirerek literatüre katkıda bulunmuştur. Kafa vd. (2013), tedarik zinciri yönetiminde sürdürülebilirlik performansına ve çevre konularının önemini ve ihtiyacını vurgulamak için “Yeşil” konseptine odaklanmıştır. Yeşil tedarik zinciri yönetimi için sürdürülebilir kalkınma ile ilgili kaygıları içeren temel performans ölçütleri geliştirmişler ve analitik bir model önermişlerdir. Chardine-Baumann ve Botta-Genoulaz (2014), ise bir şirketin TZY uygulamalarının sürdürülebilir performansını değerlendirmek için model geliştirmiştir. Model, TZY uygulamalarının uygulanmasından potansiyel olarak etkilenmiş olan sürdürülebilir alanların belirlenmesine dayanmaktadır. Wu vd. (2016), STZY’nin anlaşılmasını teşvik etmek ve performansını değerlendirmek için genişletmiş ve nicel bir yöntem önermiştir. Suhi vd. (2019), Bangladeş'teki seçkin endüstrilerde sürdürülebilirlik için çevresel kriterleri değerlendirmek için bir çerçeve olarak en kötü yöntemi (BWM) önermişlerdir.

Çevreyi çeşitli şekillerde etkileyen farklı endüstriyel faaliyetler veya kriterler BWM kullanılarak değerlendirildi ve ağırlıklandırılıp, atık yönetimin en etkili gösterge olduğunu ortaya koymuşlardır.

13

3. TEDARİK ZİNCİRİ VE TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE