Sünnet Düğünü (Erkek Balanı Sünnötkö Oturguzuu cana Sünnöt Toyu)

Sünnet Arapça bir kelimedir ve Kuran’a has bir tabirdir. “Allah’ın sünneti, Allah’ın nizamı” manasını taşır (Bozkurt, 2006: 159).

Kırgızlar yaşam hayatlarında bütün hayır işleri için toy yapmaktadırlar. Genel olarak söylemek gerekirse toy kelimesi manas ensiklopedisinde şöyle açıklanmıştır: “kubanıç okuyalarga arnalıp, saltanat menen ötkörülüçüü eldik ırım-cırım” (mutlu günleri hatırlamak, debdebeli görünümde uygulanan ritüellerdir) (Manas ansiklopedisi. II. 1995: 444).

110

Toy kavramı Kırgız Türkçesinde toy fiiline dayanmaktadır. K. Yudahin’in Kırgız Sözlüğüne baktığımızda;

1. Ziyafet, işret düğün şöleni, uul toy: sünnet düğünü.

2. Toy-doymak, bıkmak, etke toydum: ete doydum ve Kırgız deyimlerinden: “Toygo barsañ toyup bar, celke tonuñ ilip bar” (düğüne gideceksen kernını doyurarakgit, omzuna da montunu giyerek git) anlamlarını taşımaktadır (Yudahin, 2011: 752). Kırgızlarda eskiden günümüze kadar uygulanmakta olan bu gelenek önemli ritüellerden sayılır. Kırgızlarda erkek çocukları üç, beş, ya da yedi yaşını doldurdukları zaman mutlaka çocuklarını sünnet ettirirler. Kırgız Türklerinde çocukları sünnet ettirme kavramına Kırgız Türkçesinde “balanı sünnötkö oturguzuu, balanın kolun adaldoo, balanın çoçogun kestirüü, balaga sünnöt toyu casoo” “uul tou casoo” ifadelerini kullanmaktadırlar.

Kırgızlarda sünnet ettirmek geleneği ile ilgili bazı bilgilere bakacak olursak:

Durmuş Arık, Kırgızlarda Kurban Fenomeni adlı çalışmasının içeriğinde sünnet töreniyle ilgili şöyle bilgi vermiştir: Kırgız Türklerinde yapılan sünnet toyunda erkek çocuklar için üç, beş, yedi yada dokuz yaşlarında sünnet töreni yapıldığını ve Kırgızca söyleyişiyle “sünnötkö oturguzu”, “çoçok kestirüü”, “sünnöt toyu” adlarıyla adlandırdıklarını ve sünnet töreninde de bir hayvan kestiklerine dair bigi verdiğini görüyoruz (Arık, 2005: 163).

Zekeriya Karadavut’a göre sünnet olan çocuğun kesilen parçası, hamile kalıp çocuk doğurması için çocuğu olmayan kadına yedirildiğini ve Kırgız Türklerinde çok çocuk sahibi olmak mutluluk kaynağı olduğundan dolayı çok çocuklu kadına daha hürmet ve saygı gösterdiklerini, sekizden fazla çocuğu olan annelere “batır ene (kahraman anne) ifadesini kullandıklarını anlatmaktadır (Karadavut, 2006: 8).

Murzahalim Karimov’un “Ata Babalar Taberigi” adlı kitabında “Bala oturguzuu” konusunda şöyle bilgi vermiştir: Kırgızlarda çocuk üç yaşına geldiğinde “kolun adaldap koyobuz (sünnet ettiririz derler)”. Kırgız Türklerinde uygulanan sünnet toyu beşik toyuna benzemektedir. Sünnet toyunun ayrı bir özelliklerinden biri “ceen tabak (yiyen aşı)” ikram edilmesidir. Eskiden Kırgızlar çocuklarını sünnet ettirirken eli hafif becerikli ustaya bu görevi vermişlerdir. Kırgızlarda sünnet ettirdiklerinde yapılan işlemler: Sünnet ettirilecek çocuğa güzel kıyafetler giydirilir. Annesi tarafından çocuğa yatak hazırlanır ve temiz çarşaflar serilir. Sünnet edilirken çocuğun etrafında dayıları bekler. Annesi küçük parmağını temiz suya batırarak dışarıda bekler. İşlem

111

yapıldıktan sonra ağlayan çocuğun eline dayısı “kaşka cilik” (koyun kemik eti) tutturulur. Ustanın eline hediye olarak para, ekmek, şeker ve gömlek giydirilir. Çocuğun dayıları ayrı odada ağırlanır ve “ceen tabak” (yiyen aşı) ısmarlanır (Karimov, 2011: 178) Ceen tabağın anlamıda şöyledir: büyük bir tabağa pilav etiyle beraber konur ve o tabağı düğüne gelen yiyenleri beraber yerler (Akmataliyev, 2003: 59). Berdikoco Biynazarov, “Kırgızdın Köröngölü Murastarı” adlı eserinde “sünnötkö oturguzuu” konusunda şu bilgileri değinmiştir: Kırgızlarda erkek çocukların üç yaşından dokuz yaşına kadar yapılması gereken en önemli geleneklerden sayılır. Sünnet ettirmek Kırgızlar İslam dinini kabul etmeden önceki dönemlerde de çocuklarını sünnet ettirmişlerdir. Biynazarov bu çalışmasında “Kırgızlar çocuklarına sünnet yaptırmasından amaç nedir?” sorusunu şu şekilde cevaplamıştır. “Eski dönemlerden bugüne kadar insanlar arasında “bel ooru (bel ağrısı)” çok yaygın olan hastalıklardan biri olmuştur ve bu nedenle kadın ve erkeklerin çocukları olmamasının sebebi de oradan kaynaklandığını göstermektedir düşüncesinde oldukları için erkek çocuklarını sünnet ettirmektedirler. Kırgızlarda sünnet edilmeyen çocukla dalga geçilir ve erkekler arasında söylenilen küçümseyici ifadelerden biri de “bürük” (kapalı) lafını kullanırlar. Kırgızlarda erkek çocuğu sünnet ettirme görevi babaya düşer, eğer baba çocuğunu sünnet ettirmezse o babanın oğlunun üstünde borcu olduğu anlamına gelir (Biynazarov, 2014: 9-8).

“Bürük” kelimesinin kavramı K. Yudahin’in Kırgız Sözlüğünde: “1. hitan ameliyat yapılmamış olan zekar (penis); 2. henüz hitan ameliyat görmemiş çocuk anlamındadır (Yudahin, 2011:156).

Ismayıl Kadırov’a göre Kırgızlarda erkek çocukları sünnet yaptırmak “kolun adaldatuu (çocuğun elini helal ettirme)” denmektedir. Sünnet esnasında çocuk görmesin, korkmasın diye gözlerini eşarp yardımıyla bağlamışlardır. Çocuğun etrafında da dedeleri beklemektedir (Kadırov, 2014: 94).

Ayturgan Tileşova’nın çalışmasında sünnet ettirmek: Erkek çocuğun erkek cinsel organının ucundaki derinin etrafı kesilmesi olarak tarif edilmiştir. Buna Kırgızlarda “kol adaldatuu” ya da “çoçok kestirüü” denmektedir. Usta kişiye “coto cilik (koyun etinin bir parçası)” verirler ustayı razı ederler. Çocuğun gözünü bağlayıp sonra kesiş işini yapmaktadırlar. Kesilen yere sürmek için hayvan yünü yakılır ve külü kesik yere serpilir. Bunun nedeni de kan çok akmasın amacında yapılmaktadır. O esnada çocuk kendisi ayağa kalkana kadar kaldırılmamalıdır. Bu uygulama Müslümanlığın bir

112

simgesidir. Günümüzde tıp uzmanları tarafından da tavsiye edilmektedir. Kırgız geleneklerinde çocuğu sünnet ettirmek çocuğun Müslümanlar arasına katılmasıdır. Sünnet yapıldıktan sonra aile kendi durumuna göre köy ahalisi, akrabalar çağırılarak sünnet töreni yapılır (Tileşova, 2016: 41).

Kırgızlarda uygulanan herhangi bir ritüellerinde “kan çıgaruu (kan çıkarmak, adak adamak, adak kesmek)” amacında sünnet ettirdikleri gün ailede küçük baş hayvan kesilmesi gerekir. Sünnet ettirme törenine: komşuları, akrabaları, arkadaşları dünürleri davet edilir güzel yemekler yapılır büyükler tarafından da güzel sözler söylenerek dua edilir. Genel olarak Kırgız Türklerinde ailenin maddi durumuna göre sünnet toyu yapıldığı söylenmektedir. Aile çok varlıklı ise sünnet toyunda büyük baş hayvan olarak at kesilir ek olarak da koyun kesilmektedir. Buna Kırgız toylarında “candamay kesüü” derler. Toyda kesilen hayvanın yanında ek olarak hayvan kesme geleneği olduğu için sünnet toyunda da atın yanında koyun kesilmektedir. Eğer ailenin maddi durumu iyi değilse, evde küçük baş hayvan kesilir, komşuları akrabaları dünürleri davet edilir kesilen hayvan etinden güzel yemekler yapılır, gelen misafirler ağırlanır ve misafirler tarafından sünnet ettirilen çocuk için güzel sözlerle dualar edilir. Çünkü Kırgızların geleneğinde dua çok önemli sayılmaktadır.

3.2.9.1. Sünnet Düğününde Yapılan Uygulamalar ve İnançlar 3.2.9.1.1. Misafir Ağırlama (Konok Bölü)

Kırgızlar arasında müşahade edilen bilgilere göre, sünnet düğününden üç gün önce akraba ve yakın arkadaşlar toy yapılacak evetoplanırlar ve düğüne gelecek olan misafirleri ağırlamak için konuşurlar. Geleneğe göre göre kırk eve misafir ağırlamak için kırk tane koyun verilir. Misafirler düğünden bir gün önce ağırlanır.

3.2.9.1.2. Düğün Kurbanı (Sokum Soyu)

Kırgızlar arasında gözlemlenen bilgilere göre, sünnet düğünü yapılacağı günden bir gün önce büyük baş hayvan kesilir (dana, koyun, at) bu kesilecek hayvanlara sokum olarak adlandırmaktadırlar. Kesilen hayvan etleri pişirilir. Etlerini ertesi gün sabah gelen misafirlere aksakallara dağıtılır ağırlanır. Kesilen hayvan etlerinden pilav, çorba yemekleri hazırlanır.

113 3.2.9.1.3. Kiyafet Giydirme (Sarpay Kiyüü)

Kırgızlar arasında yaşanan bilgilere göre sarpay kelimesi “üst baş kıyafetleri” anlamına gelmektedir. Sünnet düğünü yapıldığı gün oğlanın anne babasına akrabalarına kardeşlerine anneannesi tarafından kıyafetler getirilir ve giydirilir. Bu gelenek, sünnet düğünü hayırlı olsun, iyilik olsun anlamı taşımaktadır. Getirilen bu kıyafetlere de sarpay adı verilir.

3.2.9.1.4. Ata Bindirme (Tayga Mindirüü)

Kırgızlar arasında müşahade edilen bilgilere göre, toyda oğlanın dayısı tay getirir ve tayın güzelce süslenmesi gerekir. Sünnet yapılacak oğlan taya bindirilir ve aksakallar tarafından dua edilir. Tay, dayısının hediyesi olarak o evde kalır. Oğlan bu şekilde sünnet edilir.