Russel R. Currie ve LIP Turizm DavranıĢ Taslağı (1997-1999)

Currie (1997), turist davranışlarının genellikle günlük yaşamdan farklı olduğunu ifade etmiştir. İş, eğlence/boş zaman ve varlığı devam ettirme olarak üç temel kategoride incelenen günlük yaşam davranışlarını açıklamak için aşırı eğlence/aşırı tanıdıklık veya dengeleme kavramları kullanılmıştır. Bu anlayış üzerine Currie (1997), aşırı eğlence/aşırı tanıdıklık veya dengeleme kavramlarına ek olarak turizm ortamında yaşanan zıt ve sıradan olan davranışlar için liminoid kavramını önermiştir (s.884).

Bireylerin turistik yaşam davranışlarını tahmin etmek için

 Compensatory=Dengeleme,

 spill-over leisure/ familiar = aşırı eğlence/aşırı tanıdıklık,  Liminal ve  Liminoidal Keyif Haz Sıkıcı Sıkıntı Kaygı

Rahatlama Heyecan, Coşku

Alçak Uyarılma Yüksek

Uyarılmayı, canlılığı ve hareketi arama

108

olmak üzere dört kavram üzerinden yola çıkarak günlük yaşamın aksine sergilenen turizm yaşamı davranışlarını tahmin etmek için liminoidal, değişen ve sıradan/monoton (LIP-Liminoidal, Inversionary ve Prosaic) olmak üzere LIP Turizm Davranış Taslağı‟nı geliştirmiştir (Currie, 1997:885).

Currie‟nin (1997) ifadesine göre, “taslakta yer alan limen, günlük yaşamı ve turistik yaşamı birbirinden ayıran iç içe hayali bir geçiş koridorudur. Kişiler toplumsal, çevresel ya da duygusal kısıtlamaları nedeniyle günlük yaşamda arzu ettikleri belirli davranışları gerçekleştiremezler. Liminoid evrede sıradan davranışlar ve günlük yaşamın değişen davranışları, bireyler günlük yaşamdan çıkıp liminal eşikten liminoidal duruma geçtiğinde ortaya çıkar” (s:894).

Turistik Deneyim Öncesi Evre Limen Turistik Deneyim Evresi

ġekil 2.5: LIP (Liminoidal, Inversionary ve Prosaic) Turizm Davranış Taslağı Kaynak: Currie,1997:893

Currie ve Gagnon 2000 yılında yaptıkları başka bir çalışmalarında limen kavramını bireylerin birincil beklentilerini liminoidal süreçte yerine getirdiklerinden bahsetmişlerdir. Burada kullanılan limen hayalidir, statik olmayan bir durum ile günlük yaşamı birbirinden ayırır ve gerçeküstü bir yaşamı ifade eder. Yazarlar nitel araştırma yapan araştırmacıların yaptıkları görüşmelerle bireylerin beklentilerine ilişkin çalışmalar yürütüklerine değinerek birincil beklentilerin yerine getirilmesinin bireylerin memnuniyet düzeylerinin tespit edilmesinin dışında aynı zamanda bireylerin eşiğin kesiştiği noktada liminodal evrenin belirlenmesine de olanak sağlamıştır (2000:115).

İş Davranışı

Varlığını

SürdürmeDavranışı Boş Zaman Davranışı

Günlük YaĢam Liminoidal Evre

Sıradan/Monoton Davranış

Değişen/ tersine dönen Davranış

109

ġekil 2.6:Turistler veya Eğlenceli Tatiller Kaynak: Currie ve Gagnon, 2000:119

Yazarlar bu çalışmalarında bireylerin birincil beklentilerinin tespit edilmesi ile tüketilen ürün ve hizmetten memnun olma seviyesinin artmasına ve bireylerin eşikten geçerek liminoidal duruma geçmelerine imkan vereceğinden bahsetmektedirler. Yazarlar bireylerin liminoidal evreye geçmelerine yardımcı olacak uygulamalar ile bireylerin birincil beklentileri arasındaki ilişkiyi araştırmayı temel amaç olarak benimsemişlerdir. (s.116).

Şekil 2.6‟da bireylerin birincil beklentilerinin tatmin düzeylerine göre eşikten geçip liminoidal evreye geçecekleri nokta gösterilmektedir. Bireylerin birincil beklentileri tatmin edilmezse bireyler limen çizgisini aşıp liminoidal evreye girmemektedirler (s.118).

Yazarlar eşiğin gerçekçi olmayan ve gerçek dünyayı ayıran bir çizgi olduğundan bahsetmektedirler. Bireyler liminoidal evreye geçmek için bir sürü adımdan geçerler.

Günlük Yaşam Seyahat Beklentileri Liminoidal Aşama Eğlenceli Seyahatlar Turist Limen/Eşik  Pozitif  Beklentilerin karşılanması  Memnuniyet  Negatif  Beklentilerin karşılanmaması  Tatminsizlik

110 Clawson ve Knetsch‟in24

(1966) çalışmasına atıfta bulunarak turizm deneyimlerinin beş aşamasından bahsetmişlerdir (2000:118);

1- Beklenti evresi

2- Destinasyona yolculuk

3- Destinasyonda eğlenceli geçirilen vakitler 4- Günlük yaşama dönüş

5- Tatil anılarını anımsama

Currie ve Gagnon (2000) bireylerin turistik deneyimin bu sürecini kabul ederek bu süreci daha kolay tamamlamalarına yardımcı olacağına ve ayrıca liminoidal evreye geçmede temel faktörlerin belirlenmesine yardımcı olacağından bahsetmektedirler (s.118).

Yazarlar bu çalışmada kurdukları iki hipotezi test etmişlerdir. Bu hipotezler şu şekilde ifade edilmiştir;

 Birincil beklentiler yerine getirilmediği takdirde breyler eşik çizgisinden geçmezler.

 Bireylerin birincil beklentileri yerine getirilirse bireyler eşik çizgisinden geçerler.

Yazarlar yaptıkları bu çalışmada yapılandırılmamış mülakat formunu kullanarak son bir yıl içinde tatile gitmiş olan, yirmi yaşın üzerinde, hem kadın hem de erkeklerle görüşmeler yapmışlardır. Katılımcılar herhangi bir seyahat acentası tarafından sağlanan bir listede her üçüncü sırada adı geçen bireylerden oluşmuştur. Sonuçta tespit edilen sekiz kişi ile derinlemesine mülakatlar yapmışlardır. Görüşmeler kayıt altına alınmış ve yazıya geçirilmiştir. Daha sonra içerik analizi ile veriler analiz edilmiştir (s.120).

Çalışmanın sonucunda birincil beklentileri zihinsel tutuma ilişkin temalar, çevreye ilişkin temalar ve etkileşime ilişkin temalar şeklinde üç başlığa indirgemişlerdir. Yapılan görüşmeler neticesinde elde edilen verilerin analizi yapıldıktan sonra araştırmaya katılan 8 kişiden 7‟sinin katıldıkları tatilin beklentilerini karşıladığı sonucuna varılmış ve birincil beklentiler yerine getirilmediği takdirde bireyler eşik

24

Clawson, M., & Knetsch, J.L. (1966). Economics of outdoor recreation: Resources for the future. Baltimore: Johns Hopkins.

111

çizgisinden geçmezler şeklinde kurdukları hipotezi kabul eden araştırmacılar bireylerin birincil beklentileri yerine getirilirse bireyler eşik çizgisinden geçecekleri şeklinde kurdukları hipotezi de kabul etmişlerdir (s.121).

Çalışmanın sonucunda Currie ve Gagnon (2000), birincil beklentilerinin yerine getirilmesi durumunda bireylerin eşikten geçerek liminoidal evereye geçebileceklerine ve bu durumun da kişiden kişiye göre değişebileceğine ve her bir bireyin farklı zamanlarda liminoidal evreye geçebileceğine değinmişlerdir. Yazarların ifadesine göre eğer bireylerin günlük yaşamlarından uzaklaşmalarına ve memnuniyet düzeylerinin artırılmasına neden olabilecek herhangi bir uygulama ile karşılaşılmazsa bireylerin liminoidal evreye geçmeleri mümkün olmayacaktır (s.125).

2.9.2. Philip L. Pearce: Sıradan-Liminoid-Post Liminoid (2005)

Pearce (2005), liminality kavramının turist rollerini anlamak için artan sıklıkta kullanıldığını ifade etmiştir. Pearce (2005), ilk antropologların threshold (eşik), ritüeller ve geçiş alanları gibi konular üzerine çalıştıkları liminality kavramını üç kapsamda incelendiğine değinmiştir (s:25).

Bunlardan birincisi bireylerin günlük yaşamlarından ve tecrübelerinden oluşan sıradanlık/bayağılık anlamına gelen doğal yaşam durumudur.

İkincisi ise tam olarak threshold (eşik) evresiyle aynı anlamda olan turistlerin geçiş sürecini ifade eden liminoid evresidir. Bu evrede turistler anlaşılmaz ve karışık bir yapıyı içeren anormal bir yaşama sahiptirler. Bu aşama bazen hayatın ve var olmanın imkânlarının genişletildiği kutsal ve manevi bir aşama olarak görülmektedir. Tatil dönemi turist davranışlarını açıklamak için daha özel bir ayrıma gidilerek liminoid ve liminal terimleri arasında kavramsal bir düzenleme yapılmıştır. Liminal aşaması ruhsal ve evrensel öneme sahip evlilik törenleri gibi aşamalara geçiş sürecinin fikirsel olarak zihne yerleşmesini ifade etmektedir. Halbuki liminoid terimi bu geçiş sürecine katılan insanların rol ve davranışları ile sınırlı olan daha tekdüze bir terimi ifade etmektedir.

Bu süreci tamamlamak için liminoid sonrası (post-liminoid) anlamına gelen üçüncü bir aşama daha vardır. Bu aşama ise normal, günlük ve sıradan hayata dönüşü ifade etmektedir.

112

Pearce‟ın (2005) ifadesine göre antropologların çalışmalarının kökeni olan bu kavramsal şemada turist davranışlarını açıklamak kolay değildir. Öncelikle turistin turist rolünün ne zaman başladığı belirli değildir. Seyahat öncesi mi?, seyahat esnası mı?. Pearce, turist rolünün sık sık anılan sonuçlarından birinin kültür şoku olduğunu vurgulamıştır. Pearce‟a göre kültür şoku liminoid bir bölgeye girilmesinin bir sonucudur. Pearce, turizm faaliyetinin bir sonucu olan kültür şokunun post-liminoid yaklaşımla açıklamanın mümkün olamayabileceğini sadece turizm faaliyeti sonrası huzursuzluk, keyifsizlik halinin açıklanmasının anlaşılabileceğini ifade etmiştir (s.25-26).

113

BÖLÜM 3: ARAġTIRMANIN DESENĠ

Bu bölümde, araştırma yöntemine ilişkin ayrıntılı bilgiler verilmektedir.