A. B5REY
1. Riskler
UÇÖ’ nün ve Birle#mi# Milletlerin (BM) uluslararas$ bildirgeleri ve sözle#melerinde kapsama ald$ $ ve tan$mlad$ $ riskler AB sosyal güvenlik sistemlerine kaynakl$k etmektedir. Bu metinlerde sosyal risklerin nitelikleri, birey ve toplum için ta#$d$ $ önem, AB sosyal güvenlik sistemlerinin temelini
82 EC, Report of The High Level Group on the Future of Social Policy in an Enlarged European Union. Directorate-General for Employment and Social Affairs, European Commission (EC), Belgium, 2004, s. 7-9, 16, 19-30.
83 Lucie PAQUY, European Social Protection Systems in Perspectives (Translated by Jennifer Merchant). Compostola Group of Universities Series European Issues, Vol. 3, VUTIUM Press, Brno, 2004, s. 43.
olu#turmaktad$r. Bu nedenle a#a $da sosyal riskler ve sosyal güvenlik aç$s$ndan önemli baz$ UÇÖ ve BM metinlerine yer verilmi#tir.
1944 y$l$nda UÇÖ taraf$ndan kabul edilen Filadelfiya Bildirgesi’nde toplumda bireyin sahip olmas$ gereken bütün haklar vurgulanm$#t$r: “Maddi refah ve manevi geli#meyle birlikte sayg$nl$k ve özgürlü ün #artlar$ sa lanarak ekonomik güvence ve f$rsat e#itli i gerçekle#tirilecektir.” Bu sosyal güvenlik bak$#$nda, özellikle asgari gelirin sa lanmas$yla yeterli sa l$k bak$m$, çocuk ve annelik gibi güvenlik gereksinimlerinin hepsi yerine getirilecektir. 1948 y$l$nda BM Genel Toplant$s$’nda kabul edilen 5nsan Haklar$ Evrensel Bildirgesi’nde ise ayn$ de erler yakla#$k olarak ayn$ dönemde tekrar edilmi#tir: “Herkes, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenlik hakk$na sahiptir ve ki#iliklerinin özgür geli#imi ve sayg$nl$klar$ için zorunlu olan ekonomik, sosyal ve kültürel haklar$n gerçekle#tirilmesi amac$yla kaynaklar$n$n ve örgütlenmelerinin uygunlu una göre her devlete uluslararas$ i#birli i çerçevesinde yetki verilmektedir. Bireylerin ve ailelerinin refah$ ve sa l$ $ için asgari geçim hakk$ vard$r. 5#sizlik, sakatl$k, dulluk, ya#l$l$k ve kendini kontrol edememe ko#ullar$ndaki geçim eksikli i durumunda güvence hakk$na sahiptir (m. 25)” 84.
1952 y$l$nda Sosyal Güvenli in Asgari Standartlar$na 5li#kin 102 Say$l$ Sözle#me ile UÇÖ sosyal riskleri tan$mlayarak, bu risklerle kar#$la#an tüm bireylerin sosyal güvenlikten yararlanmalar$ gerekti ini vurgulam$#t$r. Bu risklerin olu#ma nedenleri ile ilgili geni# bir tan$mlama yapm$#t$r. UÇÖ, tüm bireyler için dokuz risk grubunu #öyle tan$mlam$#t$r: T$bbi bak$m, nedenine bak$lmaks$z$n fiziksel ve zihinsel iyi olma durumunu bozan herhangi bir riskle kar#$la#m$# olma; hastal$k, iyi olma durumunu bozan bir durum nedeniyle çal$#ma faaliyetini ve di er faaliyetlerini yürütülemedi i durumlar; i#sizlik, çal$#maya istekli ancak uygun i#in olmad$ $ndan dolay$ gelir belirsizli i durumu; ya#l$l$k, 65 ya#$n üstündeki bireylerin bulundu u durum; i# kazas$ ve meslek hastal$ $, fiziksel ve zihinsel durumu bozucu ko#ullar ve i# yetersizli i gibi durumlar; aile yard$mlar$, dü#ük gelir riskinde çocuklar$n gereksinimleri; sakatl$k, sürekli ya da geçici i# göremezlik; anal$k, hamilelik ve
84 Chantal EUZÉBY, “Rethinking Social Security in the European Union: Extending Fundamental Universal Rights”, International Social Security Review. Vol. 57, No: 1, 2004, s. 85.
hapsedilme durumlar$n$n sonuçlar$ ve ya#amak için destekten yoksun olma (dul, fiziksel ve ruhsal yetersiz kimseler) durumlar$d$r.85
a. Temel Riskler
AB ülkelerindeki sosyal güvenlik sistemlerinde UÇÖ’nün 102 say$l$ sözle#mesinde yer alan dokuz risk kapsama al$nm$#t$r. Risklerin neden oldu u zararlar$n tan$mlanmas$ baz$ ülkelerde oldukça geni# olmas$na ra men, baz$ ülkelerde bu tan$mlama dar bir #ekilde yap$lm$#t$r. AB ülkelerinde sürdürülen refah devleti uygulamalar$, hanehalk$ ve i#gücü piyasas$ndaki de i#ikliklerin sosyal etkisi ve yeni risklerin ortaya ç$kard$ $ gereksinimleri de tan$mlamaktad$r.86
AB ülkelerinde sosyal güvenlik sistemlerinin tan$mlad$ $ bu risklerin kapsama al$nmas$ ve kar#$lanmas$ konusunda AB’nin geni#lemesi, demografik de i#imler ve küreselle#me süreci bask$ yapmaktad$r. Bu sorunlar AB sosyal güvenlik sistemlerini do rudan de il, ancak dolayl$ olarak etkilemektedir.
Öncelikle AB’nin geni#lemesi ve bölgesel farkl$l$klar$n olmas$, AB sosyal güvenlik sistemleri için kayg$ olu#turmaktad$r. 10 yeni üye ülke ile 15 üye ülkenin e#itsizliklerinin ve Birli in kayna#ma sorununun giderilmesi için AB bütçesinden güçlü bir mali yard$mla destek verilmesine ra men e#itsizlikler büyük oranda devam etmektedir87.
Avrupa bölgelerinin geni#lemesi, yoksul bölgelerin vars$l bölgeyle kar#$la#mas$na neden olmu#tur. Yoksul bölgelerde sosyal güvenli e ili#kin uyumun sa lanmas$ için belirli standartlar$n olmas$ gerekmektedir. Ancak bu bölgeler geni#leme sonras$nda, sosyal güvenli e ili#kin belirli standartlar$ ve uyumu ortaya koyamamaktad$r. Sosyal güvenlik sistemlerine ili#kin uyumun gerçekle#ememesi, geli#mi# AB üyesi ülkelerin sosyal güvenlik sistemleri için sorun olu#turmaktad$r.
85 Patrica BROWN, Jacgues ZILLER, Transformations in Social Security Systems. IOS Working Group on Social Security Systems, IOS Publishing Ltd., 1997, s. 1-2.
86 EC, Report, s. 52.
87 Harald BADINGER, Gabriele TONDI, “Trade, Human Capital and Innovation: The Engines of European Regional Growth in 1990s”, European Regional Growth. (Editor: Bernard FINGLETON), Springer-Verlag, Berlin, 2003, s. 216.
Ayn$ zamanda ekonomik bütünle#me sonucunda beklenen ekonomik büyümeler gerçekle#ememi#tir.88
AB’nin eski ve yeni üye ülkeleri aras$ndaki sosyal alana ili#kin farklar, geni#leme sonras$nda da devam etmektedir. Bu farkl$l$klara gayri safi yurtiçi has$la (GSY5H), enflasyon oran$, kamu dengesi ve devlet borçlar$ örnek olarak verilebilmektedir.89
Ekonomik bütünle#me ki#i ba#$na GSY5H art$# oran$ ile de ölçülmektedir. Yeni üye ve aday ülkelerin 15 üye ülkeyle kar#$la#t$r$lmas$nda GSY5H’n$n sat$n alma gücü paritesi (SGP), nominal GSY5H’dan daha gerçekçi bir gösterge olu#turur. 15 üye ülkeyle AB’ne üye olan geçi# ekonomisine sahip ülkeler GSY5H’n$n SGP’ne göre kar#$la#t$r$ld$ $nda Yunanistan, Portekiz ve 5spanya’n$n kat$l$mlar$nda ya#ananlardan daha fazla içsel farkl$l$klar bulunmaktad$r.90
AB’nin bir önceki güneye geni#leme sürecinde Birlik üyesi devletler ücret ve sosyal standartlar$n düzeyinin dü#ük olaca $ndan (sosyal damping) ve Birli e kat$lacak olan yeni ülkeler ise, Topluluk normlar$n$n rekabet edebilirliklerini olumsuz etkileyece inden kayg$ duymu#lard$r. AB’nin geni#lemesinde 25 üye devlet için öncelikli sorunlardan biri artan e#itsizlikler ve ülkeden ülkeye de i#en uygulama farkl$l$klar$ nedeniyle sosyal güvenlik ve istihdam alanlar$nda geni#lemenin karma#$kl$ a yol açaca $d$r. Ayr$ca, geni#leme ile birlikte AB sosyal politikas$ ve istihdam politikalar$n$n i# sa l$ $ ve güvenli i, esneklik ve güvence, göç ve sa l$k gibi belirli alanlar$n dikkate al$narak yeni düzenlemelere gereksinim duymaktad$r.91
AB sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilmesi için önemli unsurlardan biri olan i#gücüne kat$l$m oranlar$, AB’ne aday ülkelerde ve yeni üye ülkelerde, 15 üye ülkeye göre dü#üktür. Ayr$ca 15 üye ülkede i#gücüne kat$l$m oran$ giderek
88 A.k., s. 216.
89 Erzsébet KOVÁCS, Zoltán KOLLÁR,“Social Side of the EU Enlargement”, www.ecomod.net /conferences/ ecomod2003/ecomod2003_papers/Kovacs.pdf, (05.03.2005), s. 9.
90 A.k., s. 5.
91 EC, Report, s. 10–16; Sarah M. BROOKS, Social Protection and Economic Integration The Politics of Pension Reform in an Era of Capital Mobility”, Comparat$ve Political Studies. Vol. 35, No: 5, Sage Publications, Ohio, June 2002, s. 499.
artmas$na ra men, yeni üye ve aday ülkelerde art$# göstermemektedir. Geçi# ekonomisine sahip üye ülkelerde yap$sal ekonomik de i#im yeni i#ler yarat$larak tamam$yla dengelenemedi i için büyük ölçüde i# kayb$na neden olmaktad$r. Bu nedenle Lizbon Bakanlar Konseyi’nce kararla#t$r$lan 2010 y$l$nda AB’nin ortalama istihdam oran$n$n %70’e ula#ma hedefine, on yeni üye ülke ve üç aday ülkede ula#$lmas$ oldukça güçtür.92
Öte yandan, demografik e ilimler Avrupa için önemli endi#e kaynaklar$ndan biridir. Nüfus özellikle 1960’lardan itibaren ya#lanmaya ba#lam$# ve
15 üye ülke için 1960-2000 y$llar$ aras$nda ortalama ya#l$ ba $ml$l$k oran$93
%26’den %35’e yükselmi#tir. 2020 y$l$nda %47 olan bu oran$n, 2050 y$l$nda %70 olmas$ beklenmektedir. Avrupa dü#ük do um oran$ ve azalan nüfus nedeniyle ya#lanmakta ve 15 üye ülke için y$ll$k ortalama nüfus art$#$ 1950-1975 dönemi boyunca %0,8 iken, 1975-2000 dönemi boyunca %0,3 olarak gerçekle#mi# bulunmaktad$r. Ya#lanman$n demografik etkisi özellikle emeklilik ve sa l$k hizmetleri ile ilgili kamu harcamalar$n$ art$racakt$r.94
AB’nin nüfusu 2025 y$l$na kadar göç yoluyla artt$r$lacak ve 2005 y$l$ndaki 458 milyon nüfusun, 2025’te %2’lik art$#la 469,5 ve 2030 y$l$nda da 468,7 milyona ç$kmas$ beklenmektedir.95
AB’nde uzun dönemli demografik e ilimlere bakt$ $m$zda ya#l$ nüfustaki art$# öncelikle büyümenin, ard$ndan da sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilirli ini güç bir duruma sokaca $ görülmektedir. Sonuç olarak 15 AB üyesi ülkede 80 ya# üzerinde bulunanlar$n oran$ oldukça h$zl$ bir #ekilde artmakta ve 2015 y$l$nda 20 milyona, 2030 y$l$nda 27 milyona ula#mas$ beklenmektedir. Bu
92 Sabine HORSTMANN, Monika KAISER, “The Economic and Demographic Background” Social Protection in the 13 Candidate Countries a Comparative Analysis, European Communities, Belgium, 2003, s. 12.
93 Ya#l$ ba $ml$l$k oran$, 60 ve üzeri ya#taki nüfusun toplam nüfusa oran$d$r.
94 André SAPIR et all. An Agenda For A Growing Europe: Making the EU Economic System Deliver. Report of an Independent High-Level Study Group Established on The Initiative of The President of the European Commission, Brussels, July 2003, s. 95.
95 EC, Green Paper “Confronting Demographic Change: A new Solidarity between The Generations”, Communication From The Commission, European Commision (EC), Brussels, 16.3.2005, COM(2005) 94 final, s. 2.
durum sosyal güvenlik alan$nda, özellikle sa l$k ve emeklilik alanlar$nda yeni
istemlerin ortaya ç$kmas$na neden olacakt$r.96 Avrupa’da nüfusun ya#lanmas$,
mevcut sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilmesi ve istikrar$ için alternatif yollar üzerine tart$#malar$ tetiklemektedir97.
BM raporlar$nda Belçika, Danimarka, Yunanistan, Almanya, 5talya, Hol- landa, Avusturya ve Portekiz'de nüfusun azalaca $, di er üye ülkelerde görülecek art$#lar$n ise çok dü#ük oranlarda seyredece i öngörülmektedir. En yüksek nüfusa sahip Almanya'n$n nüfusunun önümüzdeki 10 y$l içerisinde %1,3 oran$nda azalmas$, Fransa ve 5ngiltere’de ise sadece %1,5 ve %0,9 oran$nda artmas$ beklenmektedir. Do um, ölüm ve uluslararas$ göç oranlar$nda önemli de i#iklikler kaydedilmedi i
takdirde, AB nüfusunun dünya nüfusu içerisindeki pay$n$n azalaca $
öngörülmektedir98.
Nüfusun azalmas$ ve toplumun giderek ya#lanmas$ uzun dönemde üretim hacminin azalmas$, sosyal güvenlik harcamalar$n$n artmas$ ve toplumun dinamizmini kaybetmesi gibi çe#itli sorunlar$ da beraberinde getirmektedir. Söz konusu geli#melerin AB’nde ekonomik büyümeyi de olumsuz etkileyece i tahmin edilmektedir99.
25 AB ülkesinde 2000 y$l$ndan 2015 y$l$na kadar toplam nüfus içinde gençlerin oran$ %11 oran$nda azalacak ve bu 2030 y$l$na kadar devam ederek %6 azalma daha görülecektir. Bu, k$sa dönemde e itim ve sa l$k için daha az kaynak isteminin olaca $ anlam$na gelmektedir. 5#gücü piyasas$nda gençlerin oran$ h$zl$ bir #ekilde azalmakta ve benzer durum yeni üye ve Güney Avrupa ülkelerinde de görülmektedir.100
AB’ne üye ülkelerde aile istikrars$zl$ $n$n giderilmesi, temelde çekirdek aile modelinin korunmas$ anlam$na gelmektedir. Fordist dönemde sa lanan aile
96 EC, Report, s. 20, 23. 97 EC, Modernising, s. 10
98 5KV, Türkiye’nin Tam Üyeli inin Avrupa Birli i’ne ve Türkiye’ye Katk$lar$. 5ktisadi Kalk$nma Vakf$ (5KV) Yay$nlar$, 5stanbul, 2002, s. 31.
99 A.k., s. 33. 100 EC, Report, s. 19.
istikrar$n$n post-fordist dönemde bozulmas$ ile sosyal güvenlik sistemlerinde de sorunlar ortaya ç$kmaktad$r. Sosyal güvenlik sistemlerinde kabul edilen salt baban$n çal$#t$ $ çekirdek aile modelinden, düzensiz ve çift gelirli aile modeline dönü#e tan$k
olunmaktad$r101. Bu de i#imden kaynaklanan yeni sorunlar sosyal güvenlik
sistemlerinde açmazlara yol açm$#t$r.
Avrupal$lar demografik sorunlar nedeniyle daha çok çocu a sahip olmak isteseler dahi konut edinme sorunlar$, aile istikrars$zl$ $n$n, özellikle tek ebeveynli ailelerin artmas$, i# sürelerinin uzunlu u ve yeterli gelir elde edememe gibi sorunlar nedeniyle bu mümkün olmamaktad$r. AB ülkelerindeki bu sorunlar$n giderilmesi ve gereksinimlerin kar#$lanmas$ için, kad$n ve erke e ebeveyn izni gibi aile ve i# ya#am$n$ ba da#t$ran düzenlemelerin yap$lmas$ gerekmektedir. Birli e üye Güney Avrupa ülkeleri ve yeni üye ülkelerin ailelere, özellikle tek ebeveynlilere uygun konut, istihdam ve gelire eri#im ile ya#l$lara yard$m ve hizmetlerin sa lanmas$ için daha çok çaba göstermesi gerekmektedir.102
AB ülkeleri için anal$k ve çocuk bak$m$, demografik sorunlar nedeniyle ayr$ bir öneme sahiptir. Anal$k, çal$#ma ve çal$#mama durumlar$na ba l$ olarak de erlendirilen bir risk olmaktad$r. Sosyal güvenlik aç$s$ndan anal$k ve çocuk bak$m$, kad$n ve erkek aras$nda i#lem farkl$l$ $ kadar önemli olmaktad$r. AB ülkelerinde aile ve i# hayat$n$ ba da#t$rmak 2000’lerin ba#$na kadar sosyal politikan$n temel sorunlar$ndan biriydi. Anal$k riski ile Avrupa refah devletleri farkl$ biçimlerde ilgilenmektedirler. Anal$k riski refah devletlerinde kabul edilen ilk aile riskidir ve bu risk, refah devleti sosyal güvenlik sistemlerine dahil edilmi#tir. Evlenme, ni#anlanma ve hamilelik nedeniyle i#ten ç$karmalar refah devletlerinde
yasaklanm$#t$r.103 Avrupa’da nüfusun ya#lanmas$na ko#ut olarak anal$k riskine
verilen önem artmaktad$r.
Nüfusun azal$#$ toplumsal de i#meleri de beraberinde getirmektedir. Aile yap$lar$ de i#mekte ve “ya#l$ i#çiler (55-64)”, “ileri ya#takiler (65-79)” ve “çok
101 C. EUZÉBY, s. 100. 102 EC, Green Paper, s. 2. 103 PAQUY, s. 69-70.
ya#l$lar$n (80 ya# ve üzeri)” say$s$ artarken, çocuklar, gençler ve çal$#ma ça $ndakiler azalmaktad$r. Özellikle geçler için ya#am$n farkl$ kesimleri aras$ndaki ili#ki karma#$kla#makta ve bu gençler e itim, ilk i# ve ilk çocuk gibi belirli ya#amsal olaylar$ ertelemektedirler104.
Küreselle#me AB ülkelerindeki sosyal güvenlik sistemlerinde ba#l$ca iki konuda etki yapmaktad$r. Bu konulardan ilki, sosyal güvenlik harcamalar$nda art$#a neden olmas$d$r. 5kincisi küreselle#me ile birlikte üretim sürecinin esnekle#tirilmesi ve atipik istihdam biçimlerinin yayg$nla#mas$d$r.
5stihdam uygulamalar$ ve aile hayat$ndaki de i#iklikler (post-endüstri toplumuna dönü#ümün bir parças$ olarak birlikte grupland$ $ için) refah devletinde yeni bask$lara yol açmaktad$r. Bu de i#iklikler, i#çi s$n$f$na özgü yeni risklerin ortaya ç$kmas$na yol açm$#t$r. Geleneksel refah sistemleri i#gücü piyasas$ de i#ikli i, ekonomik küreselle#me, artan uluslararas$ rekabet ve di er faktörlerin (artan talebin genel etkileri v.b.) sonuçlar$ndan dolay$ bu risklerle yüz yüze kalm$#lard$r105.
Eski sosyal risk politikalar$, geni# çapl$ ekonomik ve demografik bask$lar alt$nda oldu u halde, i#leyi#ini etkili bir #ekilde devam ettirirken, refah devletlerindeki bask$larla ortaya ç$kan yeni sosyal riskler nedeniyle yeni politika geli#melerine gereksinim duyulmaktad$r. Eski sosyal risk programlar$nca yürütülen reformlar emeklilik sistemlerinin sürdürülebilirli i, sa l$k ve sosyal bak$m hizmetlerinin maliyet-verimlili i ile ilgiliyken, yeni sosyal risk programlar$ndaki reformlar özellikle dü#ük nitelikli gençler aras$ndaki i#sizlik oran$n$n azalt$lmas$, eski risk programlar$n$n yetersiz kald$ $ marjinal gruplar için beslenme gereksinimi ve kad$nlar$n çal$#maya te#viki için çocuk bak$m$ ve f$rsat e#itli ini sa lamaya yöneliktir106.
104 EC, Green Paper., s. 3.
105 Peter TAYLOR-GOOBY, “New Social Risks in Postindustrial Society: Some Evidence on Responses to Active Labour Market Policies from Eurobarameter”, International Social Security Review. Vol. 57, No: 3, England, 2004, s. 46.
AB’ne üye 15 ülkede bulunan çocuklar$n %19’u göreceli olarak yoksulluk riski ile kar#$la#makta ve bu risk tek ebeveynli ailelerde daha a $r hissedilmektedir. Bunun sonucu olarak çocuklar$n ilkö retime devam etmeleri bir sorun haline gelmekte ve orta dönemde gençler aras$nda yoksulluk riskini art$rmaktad$r.107
Özellikle 15 AB üyesi ülkenin sosyal güvenlik sistemlerinde çal$#ma hakk$ sa lanamad$ $nda ve aile istikrars$zl$ $ yayg$n oldu unda, bireyin aile ya da mesleki statüsüne ba l$ olmaks$z$n temel haklar sa lanmaktad$r. Bu haklar$n ba#$nda yer alan sa l$k sigortas$ ve aile yard$mlar$ ebeveynler arac$l$ $ ile çocuklara da sa lanmaktad$r108.
Küreselle#me sürecinde gerçekle#en ekonomik de i#iklikler, sosyal yap$y$ etkilemektedir. Bunun bir sonucu olarak, özellikle ailevi bir örnek ya#am ve çal$#ma ya#am$ndaki ili#kiler olmak üzere, temel sosyal yap$lar de i#mektedir. Yüksek teknolojik geli#me, söz konusu de i#iklikleri h$zland$rm$#t$r. Bu de i#iklikler AB sosyal güvenlik sistemleri için yeni sorunlar yaratm$#t$r109.
AB ülkelerinde sosyal güvenlik sistemleri, küreselle#me nedeniyle gereksinimleri kar#$lamas$ göreceli olarak zay$flam$#t$r. Ancak sosyal güvenlik sistemlerinin, gereksinimlerin kar#$lanmas$nda etkinli ini yitirdi i söylenemez.110 Küreselle#me nedeniyle artan aile istikrars$zl$ $, yap$sal i#sizlik ve i# güvencesizli i gibi sosyo-ekonomik de i#iklikler birey için yeni gereksinimler do urmu#tur. Buna kar#$l$k, AB ülkelerindeki sosyal güvenlik sistemleri gereksinimleri kar#$layamaz duruma dü#mü#tür.111
AB sosyal güvenlik sistemleri bu yeni de i#iklik ve gereksinimlerle kar#$ kar#$ya kalmakta ve bu de i#ikliklere acil uyum sa lamak gerekmektedir. Sosyal güvenlik sistemlerini do rudan etkileyen ekonomik ve sosyal ko#ullar etkin
107 EC, Green Paper, s. 7. 108 C. EUZÉBY, s. 95.
109 Hans F. ZACHER, “Avrupa Sosyal Güvenlik Enstitüsü 25 Ya#$nda”, (Çev: Tankut Centel),Çimento 5#veren Dergisi. C. 10, Sa: 5, 1996, s. 6-7.
110 PAQUY, s. 41. 111 C. EUZÉBY, s. 86.
dönü#ümlere yol açmaktad$r. Küreselle#me ile birlikte ortaya ç$kan bu de i#iklikler sosyal güvenlik sistemlerini zay$flatmakta ve toplumun genelinde ve özellikle koruma gereksinimi yüksek kesimlerde sosyal d$#lanmaya neden olmaktad$r.112
Artan küresel e ilim AB ülkelerinin sosyal güvenlik sistemlerini, sosyal adaleti ve refah devleti anlay$#$n$ olumsuz etkilemektedir. Örne in, gelir adaletsizli i pek çok AB ülkesinde artmaktad$r ve günümüzde yüksek seviyededir. Küresel e ilim, refah devletinin görevi olan e itim, sa l$k hizmetleri ve gelir transferleri gibi uygulamalarla sosyal adaleti sa lamada tersine dönü#ü ortaya ç$karm$#t$r. AB refah devletlerinde, sosyal adaletin özünü olu#turan insan$n kendi yazg$s$na terk edilemeyece i anlay$#$ zay$flamaktad$r. Bu ülkelerde farkl$ #ekillerde kendini gösteren d$#lanma oransal olarak artmaktad$r. AB refah devletleri, iç pazarda ve küresel pazarda rekabet edebilmek ve ekonomik büyüme sa layabilmek için, refah devletinin sorumluluklar$ndan, dolay$s$yla sosyal güvenlik sistemlerinin güvence sa layan i#levlerinden ödünler vermektedir.113
AB sosyal güvenlik sistemleri üzerinde küreselle#me ile birlikte üretim sürecinin esnekle#tirilmesi ve atipik istihdam biçimlerinin yayg$nla#mas$ önemli derecede bask$ yapmaktad$r. Bugün tam istihdam ve sürekli i#lerin AB i#gücü piyasalar$ndaki hakimiyeti devam etmektedir. Ancak atipik istihdam AB’nde önemli bir olgudur ve h$zla yay$lmaktad$r. Finlandiya d$#$nda 5skandinav ülkelerinde, Hollanda, 5ngiltere ve 5spanya’da, özellikle kad$nlar için, atipik istihdam yayg$nla#m$#t$r.114
Atipik istihdam$n biçimleri aras$nda k$smi süreli çal$#ma oldukça yay$lm$#t$r ve halen Avrupa i#çilerinin %17.7’lik k$sm$n$ olu#turmaktad$r.
112 Margarita de LEÓN, “The Future of Social Protection Towards an Integration of Gender as a Fundamental Dimension of Variation in Welfare State Reform: The Case of Spain (5lk Taslak)”, http://www.lse.ac.uk/ collections/EPIC/documents/ICLeon.pdf, (05.02.2005).
113 Manuel CASTELLS, Pekka HIMANEN, The Information Society and The Welfare State: Finnish Model. Oxford University Press, New York, 2002, s. 77–78.
114 Martin HUTSEBAUT, “Social Seurity and Atypical Employment: A European Trade Union Perspective”, International Industrial Relations Association (IIRA), 4th Regional Congress of the Americas, Canada, 2002, s. 3.; Tijen ERDUT, Yeni Teknolojilerin 5# 5li#kileri Üzerindeki Etkisi. Türk A $r Sanayi ve Hizmet Sektörü Kamu 5#verenleri Sendikas$ (TÜH5S) Yay$n$:28, Ankara, 1998, s. 57-58.
Hollanda’da k$smi süreli çal$#anlar$n oran$ %41.1’dir ve bu oran giderek artmaktad$r. 15 AB üyesi ülkede belirli süreli çal$#anlar$n oran$ i#çilerin %11.4’tür ve belirli süreli sözle#me ile çal$#anlar için önemli düzenlemeler yap$lmaktad$r. 5spanya’da belirli süreli sözle#meler oldukça yayg$nd$r ve i#çilerin %26.7’sini olu#turmaktad$r. Di er atipik istihdam biçimlerinde istatistiksel veriler pek güvenilir de ildir. Fakat 1999’da Dublin’deki Avrupa Ya#am ve Çal$#ma Ko#ullar$n$ 5yile#tirme Vakf$’nca yap$lan bir ara#t$rmaya göre, 15 üye ülkede evde çal$#ma oran$ %9’dur. Tele çal$#ma özellikle Hollanda, 5sveç ve Danimarka’da yayg$nd$r. 2002 y$l$ itibariyle 15 AB ülkesinde tele çal$#anlar$n say$s$ 10 milyondur ve bu say$ i#gücüne kat$lanlar$n %6’s$d$r. Ça r$ üzerine çal$#ma da oldukça yayg$nd$r. 1998’de AB’nde toplam istihdam içinde geçici istihdam$n oran$ %1,4 idi. Genelde ö rencilerin çal$#t$ $ geçici i#ler ve ça r$ üzerine çal$#ma oldukça fazla miktardad$r ve bu i#lerde 2000 y$l$nda Belçika’da 300.000 ve 15 AB üyesi ülkede 3,8 milyon ki#i istihdam edilmektedir. Ancak bu i#ler atipik istihdam$n biçimi olarak geçici olsa da, çal$#anlar uzun süre bu i#lerde istihdam edilmektedir115.
Refah devletlerinde sosyal adalet, i#gücünün toplu korunmas$n$ sa lamakla mümkündür. Bilgi ekonomisi i#çilerin toplu korunmas$n$ zay$flatmaktad$r, çünkü a üretim biçiminde, i#levsel esnekli e sahip olmayanlar$n organizasyonu geçici, k$smi süreli ve ba $ms$z çal$#anlar biçiminde olmakta, de i#en ihtiyaçlara göre düzenlenmekte ve insanlar$n a i#letmeler etraf$nda toplanmas$na neden olmaktad$r. Böylece i#çi, i#veren ve devlet aras$ndaki sözle#melerde i#gücünün haklar$n$n garanti edilmesini sa layan refah devleti kuraldan çok kural d$#$ durumla kar#$ kar#$ya kalmaktad$r. Dönü#üm geçiren çal$#ma ili#kilerinde i#çilerin sosyal güvenli inin