Riskin Hesaplanması

Borsalarda işlem gören yatırım araçlarının getirilerinin önceden tahmin edilemeyişi finans kuramı temellerinden biridir. Finansal varlıklara sahip olan kişi o varlıktan kaynaklanan haklara sahip olabileceği gibi, o varlık nedeniyle belirli risklerin tamamını ya da bir bölümünü de taşımaktadır. Finansal araçlar yatırımcıları risklerden koruyabilirler (Abay, 2013: 176-178). Yatırımcıların, bir yatırımdan elde edecekleri getirileri maksimum seviyeye çıkarırken, aynı zamanda yatırımdan doğabilecek riskleri de minimum seviyede tutmaları doğru bir yatırımın göstergesi olacaktır (Toraman ve Yürük, 2014: 134). Yatırım ortamı belirsiz bir ortamdır ve yatırımcı için birçok risk unsuru içermektedir. Söz konusu belirsizlik durumu, yatırımcıları yatırım aşamasında zor kararlara sevk etmektedir (Cihangir vd., 2008: 126). Fakat yatırımcı, servetini çeşitli varlıklar arasında paylaştırmak suretiyle portföyler oluşturarak, bu belirsizlik ve risk unsurlarını yok etmeye çalışmaktadır. Portföyün oluşturulması ve yönetilmesi yatırım ortamına ait belirsizlikleri ortadan kaldırmaktadır. Bir bütün olarak portföyün içerdiği risk, portföyde bulunan varlıkların toplam riskinden küçüktür (Yalçıner vd., 2005: 71). Portföy

performansının ölçülmesinde, sadece getiri oranlarını dikkate almak yeterli olmamaktadır. Sermaye piyasalarında yatırımcılar riskten kaçınmaktadırlar. Bu nedenle risk ve getirinin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Portföyü oluşturan varlıkların riskleri dikkate alınmadan, yalnızca geçmiş dönemlere ilişkin getirilerinin karşılaştırılması yanıltıcı sonuçlar verebilmektedir.

Türk Dil Kurumu’nda “zarara uğrama tehlikesi” olarak tanımlanan risk, finansal anlamda ise beklenen getirinin, gerçekleşen getiriden sapma ihtimali olarak karşımıza çıkmaktadır. Portföy yönetiminde varyans risk ölçüsü olarak kabul edilmektedir. Varyansın karekökü alınarak hesaplanan standart sapma da riski ifade etmektedir. Standart sapma veya varyans, her bir olası getirinin, beklenen getiriden ne kadar saptığını göstermektedir. Olası getiriler, beklenen getiriye ne kadar yakınsa, yatırımın riski o derece az; olası getiriler, beklenen getiriden ne kadar uzaksa, yatırımın riski o derece yüksektir. Diğer bir ifadeyle, standart sapmanın veya varyansın değeri yükseldikçe, risk de artmaktadır (Korkmaz ve Ceylan, 2015: 471).

Bir menkul kıymetin varyansı, her senaryo için gerçekleşen getirinin beklenen getiriden sapmalarının karelerinin, olasılıklarla çarpımlarının toplamıdır (Korkmaz ve Ceylan, 2015: 479).

σ2i = ∑ Pij(Rij − E(Ri))2

𝑁

𝑗=1

3.2.1.2.1. Sistematik ve Sistematik Olmayan Risk

Sermaye piyasalarında çeşitli riskler söz konusudur (Akçayır vd., 2014: 334). Risk yatırımcıların riski kontrol edebilme ve sınırlandırılabilme olanağına göre, sistematik risk ve sistematik olmayan risk olarak ikiye ayrılmaktadır. Söz konusu riskler, içeriğinde farklı riskleri de barındırmaktadır. Bunlar aşağıda açıklanmaktadır (Üstünel, 2000: 4-5).

1. Sistematik Risk: Yatırımcılar tarafından sınırlandırılmayan bu risk türü, kendi içinde dört farklı riski barındırmaktadır.

ait beklentilerindeki değişmelerin sermaye piyasasında işlem gören menkul kıymet fiyatlarında dalgalanmalar meydana getirerek, zarar etme olasılığının artmasıyla oluşan risktir.

b. Faiz Oranları Riski: Faiz oranlarında özellikle artış yönündeki değişmelerin menkul kıymet fiyatları üzerindeki olumsuz etkisiyle oluşmaktadır.

c. Satın Alma Gücü Riski: Ülkenin gelecekteki nakit girişlerinin, yatırımcıların satın alma gücü üzerindeki etkisiyle oluşan belirsizlik durumudur. Bu riske enflasyon riski de denmektedir.

d. Politik Risk: Olası siyasi, ekonomik krizler ve bunlara ilaveten savaş gibi durumların yaşanmasıyla oluşan risktir. Bu durumlarla birlikte döviz kurlarındaki dalgalanmalar, yabancı sermaye yatırımlarındaki azalmalar ve benzeri durumlar da bu riskin kapsamına dahil edilebilirler.

2. Sistematik Olmayan Risk: Yatırımcılar tarafından sınırlandırılabilen bu risk, üç farklı riskten oluşmaktadır.

a. Finansal Risk: İşletmelerin borç ödeme yeterliliğinin azalması olarak açıklanabilir. Bir işletmeye ait finansal riski artıran faktörlerden en önemlileri şunlardır: Borçların artması, satışlardaki azalmalar, hammadde fiyatlarındaki artışlar, yeni teknolojiye ayak uyduramamak, sektör içi rekabetin artması, grevler, işletme sermayesinin yetersiz kalması.

b. Faaliyet ve Endüstri Riski: İşletmenin faaliyet gösterdiği endüstri kolunda meydana gelmesi beklenen gelişmeler, yasalar ve hükümetlerin tutumlarındaki değişmelerden kaynaklanmaktadır. Olumsuz gelişmelerin yaşanması muhtemel işletmelerde bu risk türü yüksek olmaktadır.

c. Yönetim Riski: İşletmelerin kötü yönetilmelerinden doğan risk türüdür. Yönetimin yapabileceği hatalar, işletmenin satışlarının düşmesine ve az kar elde etmesine neden olacağından, yönetim riskini artırır.

Toplam risk, sistematik ve sistematik olmayan riskin toplamına eşittir. Diğer bir ifade ile sistematik ve sistematik olmayan risk, riskin bileşenleridir. Söz konusu bileşenlerin aralarındaki ilişki aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.

Şekil 16. Riskin Bileşenleri

Kaynak:Korkmaz, T., Aydın, N., ve Sayılgan, G. (2013). Portföy Yönetimi.

Anadolu Üniversitesi Web-Ofset Yayınları, Eskişehir, s.20.

Portföy kuramına göre, portföy riskinin iyi bir çeşitlendirme ile azaltılabileceği varsayılmaktadır. Toplam riski oluşturan sistematik ve sistematik olmayan riskte çeşitlendirme yapılarak portföy riskinin ne şekilde azaldığı yukarıdaki grafikte gösterilmektedir. Buna göre, sistematik risk, yatırımcı tarafından çeşitlendirilme yapılsa dahi azalmayan, her portföy için söz konusu olan risktir. Sistematik olmayan risk, yapılacak iyi bir çeşitlendirme sonucunda, portföyün toplam riskini sistematik risk düzeyine kadar indirmeyi mümkün kılmaktadır. Sistematik risk, piyasa ile portföy getirilerinin aralarındaki korelasyondan kaynaklanmaktadır. Sistematik riskin ölçüsü beta katsayısıdır. Beta, portföyün getirisinin, piyasa getirisine karşı olan duyarlılığını ölçmektedir (Korkmaz vd., 2013: 21.) Sistematik olmayan risk ise portföyün içinde bulunan menkul kıymetlerin getirilerinin değişkenliğinden ve korelasyonundan kaynaklanmaktadır.

Toplam riskin toplamı olarak ifade edilen sistematik ve sistematik olmayan riskin formülü aşağıdaki gösterilmektedir (Kılıç, 1997: 47).

σ2_(r

p) = βp2σ2(rm) + σ2(ep)

 σ2_(r

p) : Toplam risk,

 βp2σ2(rm) : Sistematik risk,

 βp: Beta, portföyün getirisinin piyasaya karşı duyarlılığı,

 σ2_(r

m) : Piyasanın getirisinin varyansı,

 σ2_(e

p) : Sistematik olmayan risktir.

Beta, portföy getirilerinin, piyasa getirilerine karşı duyarlılıklarını ölçmektedir. Piyasa portföyünün getiri oranlarında meydana gelen değişmelere bağlı olarak, menkul kıymet getirilerinde meydana gelen değişiklikler arasındaki ilişkiyi gösteren beta katsayısı aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır.

𝛽 =COV(rm, rs) VAR(rm)

Formüle göre,

 COV(rm,rs) : Piyasa getirisinin ve menkul kıymet getirisinin kovaryansı,

 VAR(rm) : Piyasa getirisinin varyansıdır.

Bütün menkul kıymetlere ilişkin ortalama beta katsayısı değeri 1’dir. Eğer bir menkul kıymetin beta katsayısı 1’den küçük ise, menkul kıymetin piyasadaki hareketlere karşı duyarlılığı düşük; tam tersi şeklinde ifade edileceği üzere, eğer beta 1’den büyük ise, menkul kıymetin piyasadaki hareketlere karşı duyarlılığı yüksektir. Menkul kıymete ait beta katsayısı 1 ise menkul kıymet piyasa ile aynı duyarlılığa sahiptir. Diğer bir ifade ile menkul kıymet piyasadaki sistematik riski içermektedir (Korkmaz vd., 2013: 21).

Kovaryans, iki riskli menkul kıymetin getirilerinin ne ölçüde birlikte hareket ettiğini göstermektedir. Hesaplanan kovaryans katsayısının pozitif olması, menkul kıymet getirileri arasında bir eş yönlülük olduğunu, negatif ise, menkul kıymet getirileri arasında ters yönlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Beklenen getirilerin gerçekleşme olasılıkları kullanılarak, kovaryans aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır (Korkmaz ve Ceylan, 2015: 481-482).

𝐶𝑂𝑉_{𝑅𝑖,𝑅𝑘} = ∑ 𝑃_𝑖𝑗

𝑁

𝑗=1

[(𝑅_𝑖𝑗 − 𝐸(𝑅_𝑖)(𝑅_𝑘𝑗− 𝐸(𝑅_𝑘))]