Bireysel Emeklilik Sisteminin Tarafları

Türkiye’de Bireysel Emeklilik Sistemi’nin taraflarını; emeklilik şirketi, katılımcı, portföy yöneticisi, saklayıcı kuruluş (Takasbank), Sermaye Piyasası Kurulu, Hazine Müsteşarlığı, Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu, Emeklilik Gözetim Merkezi ve bireysel emeklilik aracıları oluşturmaktadır. Söz konusu taraflar aşağıda ayrıntılı bir şekilde açıklanmaktadır.

2.5.3.1. Emeklilik Şirketi

Bireysel emeklilik şirketi, BETYSK’ya göre kurulan ve bireysel emeklilik sisteminde faaliyet göstermek üzere emeklilik branşında ruhsat almış şirketi ifade eder. Bireysel emeklilik şirketi kuruluş izni için Hazine Müsteşarlığı’na başvuruda

bulunulur, izin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilir. Kurulacak bireysel emeklilik şirketinin ticaret unvanında "emeklilik" ibaresinin yer alması şarttır. Emeklilik şirketlerinin kuruluşuna ilişkin esaslar 4632 Sayılı BETYSK’ya ve Emeklilik Şirketlerinin Kuruluş ve Çalışma Esaslarına İlişkin Yönetmelik (EŞKÇEİY) ile verilmiştir. Söz konusu esaslar çalışmanın ilerleyen bölümlerinde detaylı bir şekilde açıklanmaktadır.

2.5.3.2. Katılımcı

Emeklilik sözleşmesinin taraflarını katılımcı ile emeklilik şirketi oluşturmaktadır. Katılımcı imzaladığı sözleşme uyarınca, açılan bireysel emeklilik hesabına katkı yapan kişidir.18 yaşını dolduran ve fiil ehliyetine sahip olan herkes, emeklilik şirketiyle imzalayacağı bir sözleşme ile gönüllü olarak, katılımcı sıfatıyla BES’e dâhil olmaktadır.

2.5.3.3. Portföy Yöneticisi

Portföy yöneticisi, emeklilik şirketleri tarafından kurulan emeklilik yatırım fonlarını yatırıma yönlendiren ve yöneten portföy yönetim şirketindeki uzman kişilerdir. Portföy yönetim şirketi faaliyet gösterebilmek için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan Portföy Yöneticiliği Yetki Belgesi almak zorundadır. Emeklilik şirketi ile portföy yöneticisi arasında yapılan portföy yönetim sözleşmesi ile verilecek portföy yönetimi hizmetine ait esaslar belirlenmektedir (Dalğar; 2006: 67).

Emeklilik fonları portföyleri portföy yöneticileri tarafından, 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu, emeklilik sözleşmesi ve emeklilik fonu içtüzüğüne göre yönetilmesi zorunludur (Sezer; 2008: 39).

2.5.3.4. Saklayıcı Kuruluş

4632 Sayılı Kanun’un 2. Maddesi’nde saklayıcı kuruluş belirtilmektedir. Buna göre, SPK tarafından belirlenen ve emeklilik yatırım fonuna ait varlıklarının

saklandığı kuruluştur. SPK saklama kuruluşu olarak Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank)’ı görevlendirilmiştir.

2.5.3.5. Sermaye Piyasası Kurulu

Bireysel emeklilik sisteminde, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından yapılan düzenlemeler, emeklilik yatırım fonları, portföy yönetim şirketleri ve saklayıcı kuruluşa ilişkindir (BESGR; 2004: 27). Bireysel emeklilik sisteminin temelini bireysel emeklilik fonları oluşturmaktadır. SPK’nın yayınladığı Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik ile bireysel emeklilik fonlarına ilişkin asıl düzenlemeler gerçekleşmiştir (Korkmaz vd., 2007: 166).

Bireysel emeklilik yatırım fonlarının denetimi, muhasebeye ilişkin kayıtları, tüm paydaşların bilgilendirilmesi, bireysel emeklilik fonu türleri ve bu türlere ilişkin portföylerin sınırlamaları, fonların birleşme ve devirlerine yönelik esaslar SPK tarafından düzenlenmektedir (Dalğar; 2006: 69). Emeklilik sözleşmesinde bulunan maddelere, aktarma işlemlerine ilişkin esaslara, kamuya açıklanacak bilgilere ilişkin hususlara, giriş aidatı, yönetim gideri, fon gideri, işletim gideri miktarları ve oranlarının belirlenmesi gibi konularda da SPK’nın görüşü alınarak belirlenmektedir. Bireysel emeklilik sisteminin taraflarından biri olan SPK sistemle ilgili yaptığı denetleme ve düzenlemelerle oldukça önemli bir yere sahiptir.

2.5.3.6. Hazine Müsteşarlığı

BES’in işleyişi açısından Hazine Müsteşarlığı, en önemli kurumlardan biridir. Hazine Müsteşarlığı’nın bireysel emeklilik sistemi alanındaki görevleri, 4632 Sayılı BETYSK ile tanımlanmıştır. Hazine Müsteşarlığı, görevleri ve yetkileriyle sistemin eksiksiz bir şekilde yürütülmesi açısından çok önemli bir kurumdur. Hazine Müsteşarlığı’nın BES ile ilgili görevleri aşağıda sıralanmaktadır (Alper, 2002: 23).

 Bireysel emeklilik sözleşmelerinin içeriğindeki maddelerin belirlenmesi,  Emeklilik şirketlerinin denetimi,

 Emeklilik şirketlerinin faaliyet ruhsatlarının ve kuruluş izinlerinin verilmesi,  Bireysel emeklilik şirketlerinin kamuyu bilgilendirmesi gereken faaliyetlerine

ilişkin usul ve esasların belirlenmesi,

 Giriş aidatları, yönetim ve fon işletme giderlerinin belirlenmesi,

 Emeklilik şirketleri arasında olan hesap aktarımına ilişkin durumların belirlenmesi.

Hazine Müsteşarlığı tarafından bireysel emeklilik sistemine yapılan denetim ve düzenlemeler sayesinde, katılımcıların haklarını gözeten ve risk yönetimine önem verir özellikte bir sistem oluşturulmuştur (Eken ve Gaygısız, 2010: 73).

2.5.3.7. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu

Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu, bireysel emeklilik sistemi hakkındaki politikaların belirlenmesi ve belirlenen politikaların gerçekleşmesi adına gerekli önerileri sunmak ve gerekli tedbirleri almak üzere kurulmuştur (BESGR, 2004: 22).

Kurul, Hazine Müsteşarı’nın başkanlığında Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür düzeyinde birer temsilciden oluşur (BEDKÇEUHY Md. 4). Danışma kurulu üç ayda bir toplanmaktadır. (BEDKÇEUHY Md. 7).

2.5.3.8. Emeklilik Gözetim Merkezi

Emeklilik Gözetim Merkezi Anonim Şirketi (EGM), sistemin etkin ve güvenilir bir şekilde çalışması amacıyla; emeklilik şirketlerinin faaliyetlerini gözeten ve kamu otoritelerine raporlayan, ek olarak kamuoyu ve katılımcıları bilgilendiren bir denetleme noktasıdır. Hazine Müsteşarlığı görevlendirilen EGM 10/07/2003tarihinde kurulmuştur. Bireysel emeklilik sistemindeki tüm paydaşlara gerekli bilgilerin güvenilir bir biçimde aktarılmasını sağlamak amacıyla görevlendirilmiştir. EGM, sermayesi 4.275.225 Türk Lirası olan bir anonim şirkettir. EGM'nin görevi olan bilgi aktarımını sağlayabilmek için bireysel emeklilik

şirketlerinin faaliyetlerini elektronik ortamda, günlük olarak gözetler ve ilgili kamu otoritelerine raporlar. Sisteme ilişkin tüm verileri saklar ve gizliliğini korur. Bu verilere ilişkin istatistikler üretir (www.egm.org.tr).

Emeklilik Gözetim Merkezi, topladığı bilgiler aracılığıyla analizler yapmakta sistemin güvenilirliği açısından gerekli gördüğü önerilerde bulunmaktadır (EGMÇEY Md. 11). EGM, emeklilik yatırım fonları ilgili tüm bilgileri kurulduğu tarihten itibaren SPK ve Müsteşarlık ile paylaşarak sektörün gelişmesine katkı sağlamaktadır (Gökgöz, 2007: 261).

2.5.3.9. Bireysel Emeklilik Aracıları

Bireysel emeklilik şirketi adına, şirket ile katılımcı arasında imzalanan bireysel emeklilik sözleşmelerine aracılık eden kişilere bireysel emeklilik aracısı denmektedir (BETYSK Md. 2). Bireysel emeklilik aracılarının lisans sahibi olmaları ve aracıların Müsteşarlığın belirlediği hususlar dahilinde EGM tarafından tutulmakta olan Bireysel Emeklilik Aracıları Sicili’ne kayıtlı olmalı zorunludur (BETYSK Md. 5). Söz konusu sicile ve Bireysel Emeklilik Aracıları Sınavı’na ait işlemler EGM tarafından yürütülmektedir (EGMÇEY Md. 10). Bireysel emeklilik aracıları, bireysel emeklilik şirketlerinin pazarlamasını ve tanıtımını yaptıklarından dolayı sistemin işleyişi açısından önem teşkil eden, vazgeçilmez bir unsurudur (Şener ve Akın, 2010: 299).