Rekabet etmeme borcu

a. Sözleşme devam ederken rekabet etmeme borcu ve sınırları

Taraflar sözleşmede kiraya verenin sözleşme süresi boyunca rekabet etmeme yükümlülüğünün olduğunu kararlaştırabilirler. Ancak böyle bir düzenleme yok ise, kiraya verenin, sözleşme süresi boyunca rekabet etmeme borcu olup olmadığı, cevap bulunması gereken önemli bir sorudur338. Hiç şüphe yoktur ki, ticari işletmeyi işleten kişinin asıl hedefi ticari işletmeden kazanç sağlamaktır339. İşte sorunun önemi de, bu noktada ortaya çıkmaktadır. Kiraya verenin ticari işletmeyle rekabet içinde olması, kiracının ticari işletmeden elde etmeyi amaçladığı kazanç üzerinde doğrudan veya dolaylı olarak bir etki yaratacaktır340.

Kiraya verenin, kiracı ile rekabet etmesi çeşitli görüntüler halinde ortaya çıkabilir. Kiraya veren, kiralanmış olan ticari işletmeyle aynı konuda faaliyet gösteren, aynı müşteri kitlesine hitap eden yeni bir ticari işletme kurabilir veya kurulmuş olan böyle bir ticari işletmeye ortak olabilir, böyle bir ticari işletmede çalışabilir veya işletme sırlarını açıklayabilir341.

Borçlar Kanunumuzda, hasılat kirasını düzenleyen maddelerde, kiraya verenin rekabet etmeme borcuna ilişkin açık bir düzenleme yoktur. Bu nedenle taraflara önerilen, kiraya verenin bu borcunu sözleşmede düzenlemeleridir342.

Klinger343, ticari işletme kirasındaki kiraya verenin rekabet etmeme yükümlülüğü ile ticari işletmenin satımında satıcının rekabet etmeme yükümlülüğünün bağlantılı olduğunu ileri sürmüştür. Ticari işletmenin satımında, satıcının, ticari işletmenin alıcı tarafından işletilmesini mümkün kılma yükümlülüğü vardır. Satıcı, alıcının ticari işletmeyle ilgili olarak sağladığı ilişkileri bozmamalıdır. Satım sözleşmesinin konusu, satıcı için zımni bir rekabet 338 Blenkers, s. 260; Lindenmeyer, s. 119. 339 Bkz. Blenkers, s. 239. 340

Blenkers, s. 260; Klinger, s. 92; Lindenmeyer, s. 121; Oppenländer, s. 275.

341

Grühn, BGB, § 581, Nr. 27; Blenkers, s. 260; Knoppe, s. 13; Lindenmeyer, s. 120.

342

Klinger, s. 92; Lindenmeyer, s. 120; Thommen, s. 66, 72.

343

etmeme yükümlüğünü ortaya çıkarmaktadır. Satıcının bu borcunun sınırları ve süresi, taraflarca kararlaştırılması gerekli olan bir husustur344.

Ticari işletmenin satımında satıcının rekabet etmeme yükümlülüğü, ticari işletme kirasında, sözleşme süresi boyunca kiraya veren için de geçerlidir. Sözleşmede rekabet etmeme borcuna ilişkin açık bir düzenleme olmasa bile, kiraya verenin rekabet etmeme borcu sözleşmenin güven ilkesine göre yapılacak olan tamamlayıcı yorumdan çıkarılabilir345. Kiraya verenin bu borcu, kira konusunu sözleşmede öngörülen kullanmaya ve işletmeye elverişli durumda teslim etme borcundan çıkmaktadır346.

Her ne kadar ticari işletmenin satımındaki ile kiralanmasındaki rekabet etmeme yükümlülükleri benzerlik gösterseler de ayrıldıkları noktalar da mevcuttur. Sözleşmede kiraya verenin bu borcu takdir edilirken, ticari işletmesi hakkındaki bilgisi de göz önünde tutulmalıdır. Kiraya verenin, kendi ticari işletmesinin korunmasında ve gelişiminde büyük menfaati vardır. Bundan dolayı, kiraya verenin rekabet etmeme yükümlülüğünü ihlal etmesi ve işletmeden yararlanmayı etkileyen davranışlarda bulunması daha düşük bir ihtimaldir347.

Cevap bulunması gereken önemli bir soru da, kiraya verenin rekabet etmeme yükümlülüğünün, mutlak bir yükümlülük olup olmadığıdır. Lindenmeyer’e göre348, kiraya verenin rekabetçi faaliyetleri, kiracının ticari işletmeden faydalanmasını ciddi anlamda azaltmadıkça kira sözleşmesi boyunca mümkündür. Ciddi anlamda bir azalma olup olmadığı her somut olayda ayrı değerlendirilmelidir349. Klinger’e göre350 ise, kiraya veren, işletmeye girişi engelleyen ya da doğrudan veya dolaylı olarak işletmeden yararlanmayı etkileyen davranışlardan kaçınmalıdır. İşletmenin etkin bir şekilde faaliyette bulunmasına yönelik olan her türlü engelleme ve sınırlama, kiracının kullanma ve yararlanma haklarına zarar verir. Kiraya veren, işletmenin etkin bir şekilde faaliyette

344

Klinger, s. 92; Bkz. Hemmeler, Max, Vertragliche Konkurrenzverbote, Bern 1918, s. 61.

345

Hemmeler, s. 69; Klinger, s. 92; Oppikofer, Hans, Unternehmensrecht, Tübingen 1927, s. 132.

346 Klinger, s. 92; Lindenmeyer, s. 120. 347 Bkz. Klinger, s. 93. 348 Lindenmeyer, s. 120. 349 Lindenmeyer, s.121. 350 Bkz. Klinger, s. 93.

bulunmasını sağlamak için birçok şey yapmalıdır. Bundan anlaşılması gereken, kiraya verenin, sadece kiralanmış olan ticari işletme ile rekabet eden ikinci bir ticari işletme açmaktan kaçınmasının yeterli olmayacağıdır. Kiraya veren, üçüncü bir kişiyi de böyle bir ticari işletme açma konusunda yetkilendirmemelidir. Kiraya veren, üçüncü kişilere kiralanmış olan ticari işletmesinin müşterilerini ele geçirmeye yönelik imkanlar vermemelidir351. Klinger’e göre352 kiraya verenin rekabet etmeme yükümlülüğünün etkili olabilmesi için, kiracı, ticari işletmeyi sözleşmeye uygun bir şekilde işletmeli ve bizzat kiracının kendisi de bu ticari işletme ile rekabet etmemelidir. Kiracının rekabet etmeme yükümlülüğü, kapsamlı bir şekilde kiracının borçları kısmında ele alınacaktır.

Blenkers’e göre353, ticari işletmenin sözleşmeye uygun ve başarılı bir şekilde kiracıya devri için, kiraya verenin kendini ticari işletmenin faaliyet alanından çekmesi gerekir. Bunun için sözleşmede taraflar, kiraya verenin ticari işletmenin bulunduğu bölge rakip bir ticari işletme açmayacağını, işletmeyeceğini ya da doğrudan veya dolaylı olarak faal olmayacağını kararlaştırmalıdırlar354. Taraflar böyle bir düzenleme yapmasalar dahi, kiraya verenin sözleşme boyunca rekabet etmeme yükümlülüğü vardır355.

Eğer kiraya veren rekabet etmeme yükümlülüğüne aykırı hareket ederse, kiracı tarafından ticari işletmenin işletilmesi zorlaşır. Bundan dolayı da, kiracının, ticari işletmeden faydalanması ve kazanç elde etmesi etkilenir356.

Tüm bu bilgiler ışığında ortaya çıkan sonuç, kiraya verenin sözleşmede kararlaştırılmamış olsa bile sözleşme süresi boyunca rekabet etmeme yükümlülüğü olduğudur. Ancak, bu yükümlülük mutlak bir yükümlülük olmayıp, bazı kısıtlamalara bağlıdır.

351 Bkz. Klinger, s. 92. 352 Bkz. Klinger, s. 92. 353 Bkz. Blenkers, s. 260. 354 Bkz. Knoppe, s. 13; Blenkers, s. 260. 355 Bkz. Blenkers, s. 261. 356

b. Sözleşme sona erdikten sonra rekabet etmeme borcu

Kiraya verenin rekabet etmeme yükümlülüğünün, sözleşme süresi boyunca devam edeceği açıktır357. Taraflar bu yükümlülüğün sözleşmenin sona ermesinden sonra da devam etmesini istiyorlarsa, bu konunun sözleşmede düzenlenmesi gerekmektedir. Bu tür anlaşmalar, kiraya verenin hareket serbestîsini sınırlar veya kaldırır358.

Sözleşme sonrasında kiraya verenin rekabet etmemesine ilişkin bir düzenlemenin geçerli olması için, getirilen sınırlamanın mutlak bir sınırlama olmaması gerekmektedir359. Taraflar, kiraya verenin sözleşme sonrası rekabet etmeme yükümlülüğünü belirli zaman aralığı, belirli bölge veya belirli faaliyet alanları ile sınırlamalıdırlar. Aksi halde, hiçbir sınırlandırmaya gidilmeden sözleşmede düzenlenmiş olan rekabet etmeme yükümlülüğü geçerli olmayacaktır. Bu tip kayıtların geçersiz olmalarının nedeni Anayasa m. 48’dir. Çünkü böyle kayıtlar, kiraya verenin teşebbüs hürriyetini kısıtlar360.

c. Rekabet etmeme borcu kapsamında gayrimaddi unsurların durumu

Kiraya verenin rekabet etmeme yükümlülüğü bağlamında üzerinde durulması gereken diğer bir husus da gayrimaddi unsurların durumudur. Gayrimaddi unsurlar da ticari işletmenin içinde yer alırlar361. İleride uyuşmazlık çıkmasını önlemek için taraflar, kiraya verenin mülkiyetinde olan gayrimaddi unsurların durumunu, ticari işletme kirası sözleşmesinin yanında ayrıca bir sözleşme ile düzenlemelidirler362.

Lisans sözleşmesinin geçerli olabilmesi için bazı hukuk sistemlerinde şekil şartı aranmamaktadır. Fakat tarafların çıkarı gereğince sözleşmenin amacı, konusu ve diğer konularda uyuşmazlık çıktığında açıklık sağlanması bakımından yazılı

357

Blenkers, s. 260; Klinger, s. 93; Lindenmeyer, s. 120.

358 Klinger, s. 92; Lindenmeyer, s. 120. 359 Bkz. Klinger, s. 93. 360 Bkz. Altaş, s. 184 vd. 361 Bkz. Lindenmeyer, s. 106. 362 Bkz. Lindenmeyer, s. 107.

şekle bağlanması önemlidir. Hukukumuzda marka lisans sözleşmesi yazılı şekil şartına bağlanmıştır. MarKHK m. 15 f. 2’de “tescili marka üzerindeki sağlararası işlemler yazılı şekle tabidir” demektedir. Tescilsiz markaya yönelik lisans sözleşmeleri herhangi bir şekil şartına tabi değildir363.

Lindenmeyer’e göre364, taraflar ticari işletme kirasının yanında maddi olmayan unsurlara ilişkin olarak ikinci bir sözleşme yapmasalar dahi, ortada zımni bir lisans sözleşmesi mevcuttur. Lindenmeyer, bu görüşünün, ticari işletme kirası sözleşmesinin, lisans sözleşmelerine ilişkin şekil şartını haiz olmaması durumunda da geçerli olacağını ileri sürmektedir365.

Eğer taraflar aralarında lisansların durumunu ve kiracının lisansları kullanma hakkını düzenleyen bir sözleşme akdetmedilerse, cevaplanması gereken diğer bir soru da kiraya veren kişi, üçüncü kişilere lisans verebilir mi sorusudur. Lindenmeyer’e göre366, kiraya veren tarafından lisans verilmesi ticari işletmenin verimliliğini kısıtlamıyorsa, bunları hukuka uygun olarak değerlendirmek gerekir. İşletme sırlarının açıklanması da aynı ilkeler doğrultusunda değerlendirilmelidir367.